Ehmedê Xasî 1867-1951
Mela Ehmedê Xasî 1867-1951
Mewlidê Kirdî k itabının yazarı Ehmedê Xasî bizzat kendisi eserini “Mewlidê Kirdî” olarak adlandırmaktadır.
Tam olarak şöyle diyor: “Temam bi viraştişê Mewlidê Kirdî bi yardimê Xaliqî û feyz û bereketê pêxemberê ma…”
Yani “Allah’ın yardımı ve peygamberimizin feyiz ve bereketiyle Kürdçe Mevlid’in yapımı tamamlandı…”
Devamında ise, arapça alfabedeki kimi harfleri kürdçe'ye nasıl uyarladığını okuyuculara açıklıyor.
Elimizde mevcut olan üç eski nüshada aynı ifadeler aynı şekilde geçmektedir.
EHMEDÊ XASÎ
Bîyografî
Ehmedê Xasî nuştoxo tewr verên yê kirdkî (kirmanckî, zazakî, dimilkî) yo. Serra 1867 (hîcrî: 1283) de nehîyeya Licê Hezan de maya xo ra bîyo. 18 sibate 1951 de Hezan de dinya ra bar kerdo. Mezelê ey Hezan de yo.
Nameyê ey Ehmedê Sofî Hesenî yo. Mîyanê sarî de bi nameyê Xasî, Ehmedê Xasî, Seydayê Xasî û Xoceyo Xasî zî sinasîyeno. Nameyê babîyê ey Hesen, dadîya ey zî Medîna ya. Nameyê kalikê ey Mela Osman, nameyê babîyê kalikê ey Emer û nameyê kalikê kalikê ey zî Xan Ehmed o. Eslê xo esîra Zîktî ra dewa Xasan (bi tirkî: Külçe) ra yo. Xasan, serê sînorê Dara Hênî û Licê de mezrayêka qijkek a. Kalikê ey Mela Osman ameyo Hezan de melayî kerda û êdî na dewe de mendo.
Di birayê bînî yê Ehmedê Xasî zî estbîyê. Nê, Mehemed Emîn û Mistefa yê. Mistefayî qijekîye de wefat kerdo. Xasî hîrê rey zewijîyayo. La tena cinîya eya peyêne ra yew kêna ey rê bîya. Kênaya xo birarzayê xo Mela Arifî reyde zewijnaya. Mela Arifî demeyêk Camîya Girde yê Dîyarbekirî de melayîye kerda.
Xasî tehsîlê xo Medreseyê Mesudîye yê Dîyarbekirî de temam kerdo. Îcazeyê xo destê muderris muftî Îbrahîm Efendî ra girewto (Hîcrî, 1 rebîulaxir 1320). Perwerdeyê tesewufî zî verê sêxê neqsebendî Sêx Evdilqadirê Hezanî het temam kerdo. Îcazeyê sêxêtî girewto la çi rey sêxêtî nêkerda.
Xasî, wextê xo de memurîye zî kerda. Mesela hezîrana serra 1330 (H.) de seba muderrisîya merkezê Dîyarbekirî tayîn beno. Dima temmuza 1331 (H.) de bi se quris meas seba muderrisîya dewa xo Hezanî tayîn beno. Badê ke demeyêk nê wezîfeyî keno, na rey seba muftîyîya Licê tayîn beno la demeyêko kilm dima o bi xo nê wezîfeyî ra îstîfa keno. Muftîyîya ey di serrî û di asmî dewam kena.
Badê ke îstîfa keno, agêreno dewa xo Hezanî û hetanî mergê xo uca ciwîyeno.
Ey kitabê kirdkî yo tewr verên Mewlidê Kirdî 1892 de nusto, 1899 de Dîyarbekir de çapxaneyê Lîtografya de 400 nusxeyê ey ginayê çape ro û vila bîyê. No kitab hetanî nika çend rey transkirîbeyê alfabeya latînkî bîyo. Ehmedê Xasî bi erebkî, fariskî, tirkî û kurdkî (kirdkî, kurmanckî) nusto.
Eserê eyê çap bîyê û nika estê nê yê:
1) Mewlidê Kirdî
2) Kitab-ut Tesdîd Bî Serhî Muxteser-ît Tewhîd
________________
Serçimeyî:
Korkusuz, Sefik, Tezkire-i Mesayihi Amid, Diyarbakir Velileri I-II, Kent Yay. Istanbuli 2004, r. 63-65
Xasî, Mela Ehmed, Mewlûdê Nebî,Herfanê Erebkî ra tadayox: Mihanî, Firat Yayinlari, Istanbul, 1994, r. 52-53
Mela Mehemedê Mela Ebdulxefûrê Hezanî
Gora Mela Ehmedê Xasî, foto: Rosan Lezgîn
Zazaki-net
