YÛNIS REÛF DILDAR
20.02.1918 | 11.11.1948
Dildar Yûnis Mele Re'ûf (z. 20'ê Reşemiyê, 1918 Koye − m. 12'ê tîrmehê, 1947an jî 20'ê kewçêrê, 1948 Hewlêr) yek ji wan helbestvanê navdar e li Kurdistana Başûr. Navê wî yê din Yunis Re'ûf e, wek gelek nivîskarên kurd wî jî, ji xwe re naznavekî wegirtiye: Dildar, bi salan bi vî navî hatiye naskirin. Dildar sala 1918'an li bajarê Koye'yê hatiye dunyayê. Dibistana pêşîn li Ranya'yê, dibistana navîn jî li bajarê Hewlêrê di sala 1935'an de qedandiye. Piştî xwendina navîn diçe bajarê Bexda'yê li wira zanîngeha dadimendiyê diqedîne, çend salan wek parêzer dixebite. Di van salan de dest pê dike doza xizan û belengazan diparêze, li dijî neheqî û zordestiyên li welêt û li derveyî welêt dengê xwe bilind dike. Ji aliyê din mijûliya wî ya li ser edebitata cîhanê û rojhilatê zêdetir dibe, dîroka Yûnanistan'ê, Fransa'yê û wêjeya van welatan gelek bala wî dikşîne. Li şûna parêzeriyê, ew wek warê xebatê ji xwe re helbestvaniyê hildibjêre. Di helbetsivaniya Dildar de tema here balkêş, bêguman tema welatparêzî û janên mirovatiyê ne. Kurdistan bûye kakilê tema efirandinên wî, bi taybetî helbestên wî yên bi navê Ey Reqîb û Kurdistan ji helbestiyê derketine, li ser zar-zimanê gel wek kilam-stran jîndar mane. |
Ey reqîb!
Ey reqîb her, maye qewmê Kurdziman
Naşikê û danayê bi topê zeman
Kes nebê Kurd dimirin, Kurd jîn dibin
Jîn dibin qet nakevê ala Kurdan
Em xortên rengê sor û shoreş în
Seyr bike xwînaviya rabirdû man
Kes nebê Kurd dimirin, Kurd jîn dibin
Jîn dibin qet nakevê ala Kurdan
Em xortên Mîdiya û Key Xusrew în (*)
Dîn îman û ayîn man, her niştîman
Kes nebê Kurd dimirin, Kurd jîn dibin
Jîn dibin qet nakevê ala Kurdan
Çend hezar lawanî kurdî weke şêr
Bûn be qurbanî hemûyan nêjiran
Kes nebê Kurd dimirin, Kurd jîn dibin
Jîn dibin qet nakevê ala Kurdan
Lawê Kurd rabûye ser pê wek şêran
Ta bi xwîn nexöî bikin tacê jîyan
Kes nebê Kurd dimirin, Kurd jîn dibin
Jîn dibin qet nakevê ala Kurdan
Xortê Kurd tev hazir û amade ne
Canfîda ne, canfîda ne, her canfîda
''Em xortên Mîdiya û Key Xusrew în '' Keykâvus bapîrê Keyhüsrev e, ku navê wî di sirûda neteweyî ya Kurdî de derbas dibe. Ew di Şahnameya Firdewsî de wekî kesekî 'jêhatî' tê bahskirin.
Tê ragihandin ku ew bi textê xwe yê firende çûye Çînê. Ew di pirtûka pîroz a Zerdeştiyê de, di Avesta de, wekî "Lehengê Neteweyî" tête binavkirin.
Ey reqîb!
Ey reqîb her mendo qewmê kurdziwanî
Nêşikîno, nêkuwno bi topa zemanî
Kes mevajo kurd mireno, kurd cuyîno
Cuyîno, qet nêna war beyraqa ma
Lajê kurdî vaşto ra payan fênda çêran
Ta bi gonî bineqişne tacê cuyane
Kes mevajo kurd mireno, kurd cuyîno
Cuyîno, qet nêna war beyraqa ma
Ma domanê Medya û Keyxusrew îme
Dîn îman, ayînê ma her welat o
Kes mevajo kurd mireno, kurd cuyîno
Cuyîno, qet nêna war beyraqa ma
Ma domanê rengê sûr û şoreş îme
Temaşeke, gonin o ravêrdeyê ma
Kes mevajo kurd mireno, kurd cuyîno
Cuyîno, qet nêna war beyraqa ma
Lajê kurdî her hazir û amade yo
Canfeda yo canfeda, her canfeda
Kes mevajo kurd mireno, kurd cuyîn o
Cuyîn o, qet nêna war beyraqa ma
O, Fiende!
O, Fiende, kurdiska folket lever kvar!
Det har inte krossats av tidens kulor
den kurdiska ungdomen reser sig djärvt.
Med sitt blod har den färgat livets krona.
Må ingen säga: kurderna är försvunna! De är levande,
de lever och aldrig skall vi sänka våra fanor
Vi är ättlingar till mederna och Konung Kyaxares
Kurdistan är vår religion, vårt credo.
Vi är ättlingar till revolutionens röda baner,
betrakta vårt förflutna, hur blodigt det än är.
Må ingen säga: kurderna är försvunna! De är levande,
de lever och aldrig skall vi sänka våra fanor
Den kurdiska ungdomen är här, den står redo
att skänka sitt liv som det yttersta offret,
att skänka sitt liv som det yttersta offret,
att skänka sitt liv som det yttersta offret.
(Svenska av Lars Bäckström via franska)
Den kurdiska nationella anthenmen Ey Reqîb skrevs av poeten och politiska aktivisten Dildar 1938 medan han var fängslad. "Ey Reqîb" betyder ordagrant "O, fiende", vilket refererar till fängelsevakterna som torterade Dildar, som i sin tur symboliserar ockupationsstaterna Turkiet, Iran, Irak och Syrien. Sången skrevs ursprungligen på den kurdiska dialekten soranî, men sjungs numera på både soranî och på kurmancî. Sången antogs 1946 som officiell hymn för den kortlivade Kurdistanrepubliken Mahabad och senare under 2000-talet som officiell hymn för den federala kurdiska staten i södra Kurdistan
Şair Yunus Rauf Kimdir?
Asıl adı Yunus Rauf olan Kürd Milli Marşı ‘Ey Reqîb’ yazarı Dildar Yunis, 20 Şubat 1918’de Federe Kürdistan’ın Koysancak şehrinde dünyaya gelir. O da diğer tüm ozanlar gibi kendine ikinci bir isim olarak Dildar Yunis’i kullanır. Ve öyle ki bu ismiyle tarihe geçer. İlkokulu Ranya’da, okuyan Yunis, ortaokulu da Hewlêr’de 1935 yılında bitirir. Liseyi Kerkük’te okuyan Dildar, ardından Bağdat’ta geçerek hukuk fakültesini bitirir. Hukuk fakültesinden sonra birkaç yıl avukatlık yapar. Avukatlık yaptığı sıralarda aynı zamanda edebiyatla da ilgilenir. Zulme karşı her daim başkaldırır. Öyle ki davalarını üstlendiği insanların çoğu fakir ve yardıma muhtaç insanlardan oluşur. Avukatlık mesleği dışında dünya tarihi ve edebiyatıyla da yakından ilgilenir. Yunan, Fransız ve Türk tarihi ve edebiyatını yakından izler. Avukatlık yaptığı sıralarda şiir yazdığı da söylenir.
İlk şiir Ronabî Dergisi’nde
Dildar, gençliğinde Hecî Qadirî Koyî, Bêkes, Pîremerd, Wefayî ve Kurdî gibi zamanın önemli isimlerinin divanları ve yazılarıyla tanışır. Onlardan da etkilenerek şiire merak sarar. İlk şiirini 1935 yılında yazar. Şiiri Ronabî Dergisi’nde yayınlanır. 1937 yılında hala 19 yaşında olduğu bir dönemde Mukarem Talabani, Mustafa Uzeri, Mustafa Neriman ve Nuri Şawes ile birlikte “Komelay Darkeri” adında bir parti kuruyorlar. Komelay Darkeri’nin amacı Kürdistan'ı işgalden arındırmak ve özgürleştirmektir. Komelay Darker'in genişlemesine bağlı olarak gençler, var olan oluşumun başına daha tecrübeli bir Kürd şahsiyetini getirmek istiyorlar ve Refik Hilmi'ye gidiyorlar. Refik Hilmi gençlerin partinin başına geçme önerisini Komelay Darker'in ismini “Hizbi Hiwa” olarak değiştirilmesi şartıyla kabul ediyor. Böylelikle 1939 yılından 1945 yılına kadar Güney Kürdistan siyasal yaşamına damga vuracak “Umut Partisi” kuruluyor. Refik Hilmi Parti Başkanı, Dildar ise Hiwa'nin Sekreteri oluyor. Hızbi Hiwa’nın 40’lı yıllarda yıkılmasıyla beraber, Dildar Marksist fikirlerle tanışır ancak herhangi bir sosyalist partiye ya da örgüte katılmaz. Bu dönemde Dildar’ın şiirleri en çok Gelawêj dergisinde çıkar. Bu dönemde Dildar’ın sanat anlayışı klasisizmden kopar ve romantizme geçer. Bu yönüyle Dildar, klasik Kürd şiirinden modern tarza geçişi simgeleyen şairlerdendir. Dildar’ın şiirlerinde yaşama arzuyu önemli bir yer tutar ve bunu şu sözüyle dile getirir: “Yaşam, büyük ve kıymetli bir imkândır. Biz onu keder ve üzüntüyle heba etmemeliyiz, çünkü yaşamı bir daha geri alamayız.”
Dildar’ı Dildar yapan şey, muhakkak ki yazmış olduğu “Ey Reqîb” şiiridir. 1946 yılında Mahabad Cumhuriyeti’nin Çarçıra Meydanı’nda ilan edilmesinden sonra, ilk yapılan önemli işlerden biri de yeni kurulan cumhuriyete marş tespit etmek olmuştur. Dildar’ın yazmış olduğu şiir, “Ulusal Marş” olarak kabul edilir. Ve ta günümüze kadar, ilk günkü coşkusunu, heyecanını ve özgürlüğün kokusunu da kendisi ile birlikte taşır. Ey Reqîb marşı, Kürdçe’nin Soranî lehçesiyle yazılmıştır. Daha sonra bu ulusal marş, hem Kürdçe’nin diğer lehçelerine hem de birçok yabancı dile çevrilmiştir. Dildar’ın, bunun dışında ortaya koyduğu farklı çalışmaları da olur. Birkaç hikâye yazar. Ve bunlar Gelawêj Dergisi’nde yayınlanır. Ayrıca Fransız Edebiyatı’nın etkisinde kaldığı söylenir. Nitekim La Fontain ve La Martine’nin hikâyelerini Kürdçe’ye çevirmesi de bu olguyu doğrular niteliktedir.
Dildar 12 Kasım 1948’de Hewlêr’de bulunan Hemra Sineması’n da “Selahaddin Eyyubi” adlı filmi izlediği sırada kalbinden rahatsızlanır. Hastane varmadan yolda düşüp bayılır. Etrafta bulunanlar onu içkiden sarhoş olup sızdığını sanır. Bu yüzden de hastaneye geç götürülür Dildar. Ancak hastaneye ulaştırdıklarında da, nöbetçi doktor olmadığından Dildar tedavi edilemez ve kısa bir süre sonra yaşama veda eder. Dildar’ın bıraktığı bu mirası, Kürd halkı kendi marşı olarak kabul edip özüne yerleştirir. Her ne kadar sistemin Kürd halkı üzerinde uyguladığı büyük tahribatlar ve asimilasyon politikaları olsa da bilinçli olan her Kürd, marşla birlikte özgürlük kıpırtısını yüreğinin en derin yerinde canlı bir şekilde hisseder. Dildar’ın zehirlendiği de söyleniyor.
