AHMED ARIF

1927 -  2.10.1991

Home  |  Destpêk  |  Ana Sayfa

KURDÊ HOZANVAN

''Her kurdek hozanvan ji dayik dibe'' - CEGERXWÎN

____________________

2 Haziran 1991, Diyarbekir'li Şair Ahmed Arif Ankara'da yaşamını yitirdi. Şiirleri sebebiyle ağır işkence gördü.
Öldü denilerek çöpe atıldı. İşkenceler sonucu yaşadığı travma şiir yazmamasına sebep oldu.

'Seni sevmek
Felsefedir
kusursuz İmandır,
korkunç sabırlı'

#ahmedarif

“Asıl adım Ahmed Önal, Ahmed Arif olarak bilinirim. Yaşamım boyunca hakkı aradım; ezilenin ve güçsüzün yanında durdum.
Memleketlilerim sömürülmesin, memleketlilerim kullanılmasın, memleketlilerim ölmesin diye konuştum.
Eşitlik için yazdım, eşitlik için söyledim, eşitlik için dayak yedim, eşitlik için sövdüm.
O günleri göremeyeceğimi bilsem de birilerine o günleri gösterebilmek için öldüm.”

Elim boş,
Ayağım pusu.
Bir ben bileceğim oysa
Ne afat sevdim.
Bir de ağzı var dili yok
Diyarbekir Kalesi...

Ahmed Arif

Hîris û Hîri Guleyî

1

No ko koyê mengene yo
wexta wan de şefeq dano 
no ko çêleyê nemrûdî yo
wexta hemberê nemrûdî de şefeq dano 
kiştêke to qeşa gêna, asoyê qefqasî yo
kiştêke to malê eceman secade yo
cayê berzan de weşeyê lûlikan
kevokê fîrarî aw sero
keriyê pezkovî
refê zerecan…

Mêrxasî înkar nêbena
şerê yew bi yew de nêkewtî
hezar seran ra nata lacê nê erdî
bê ma xebera ça ra bidê
no refê qulîngan nêyo
asîman de qeflê esteran nêyo
hîris û hîri zerî yê guleyînî
hîris û hîri yeniyê gunî
nêherikênê,
biyê gole nê koyî de…

2

Verê qiyamî de arêweşêke vazda
paşte gewr
pîze sipeye sey şitî
xerîb, dicanî, yew arêweşa koyan
di fek de zerî yew arêweşa reben
merdimî dana tobekerdiş
xewle bi, xewle bi wextan ra
berbangêke bêqisûr û oryan.

Hîris û hîriyan ra yew aniya
pîzey ey de vengiye veyşanî
por û rî bostêke
yaxey ey de espicî
aniya çengê ey ver de
yew mêrxaso zeredojeh
aniya arêweşe ra
aniya pey xu ra

Filîntaye ey hamî vîrî
binê başna de herednayî
kewte vîrî, cehniye deşte heranî
pelçimî ya morîyê zergûnî
miyanê çiman de nîşane
hîri simê sipeyî
sey tûre nerm û şenik
cehniyêke seglawî
seyîn verê Hozatî ra peryayî!

Enka na bêçare û girêdaye
ana miyanê kuftan de lûleyêke serde
nêbayayine
şikayine şoro cayê berzan...
nê koyî koyê dost ê, da qedrê ey bizanê
homa sera vîneno, nê cayî merdimî şermezar nêkenê
destê westayî
wele cixareya tavistî
ziwanê marê verê ticî
paneyişê ewlîne de
tera kenê...

Nê çimî qet nêkewtî faqe
dojehê geliyê paweyê hewrêsan
xiyaneto nerm yo bi vewrî
nişîvan
çimê aşnayî...
bêçare
da bêro kiştiş
ferman estbi
wa êdî şilindeyî çimanê ey
zere ey teyrê leşwerdey borê...

3

Ez hamiya kiştiş
verê koyan de neqebêko tenha
wextê nimacê sibay
ez vezelyawa
bi gunî, na dergbiyaye...

Ez hamiya kiştiş
hewnê min şewan ra tarî
yew nêvano xêr o
canê min gênê bê ecel
kîtaban de ca nêbeno
paşayêk şîfre dawo
ez hamiya kiştiş bê pers û mehkema

Kerwayê min, halê min na binuse
beno vacê rîwayet o
nê memikê gulî nêyê
guleyê domdomî
min fek de perçe perçe

4

Fermane kiştişê ca bi
dûmano çivît yê koy
û vayê serê sibay
miyanê gunî de mend
dima ra ewca tifingî çikinay
haniyay vereke ma ra
seh kerd înan
rind hanay
pişteya min ya hûnaye kermanşay
tisbihe min û qutiye min girotî û şî
pêro diyarî bî ecemistan ra

Ma kerwa yê, bira yê, merdimê yewbînan
ey hetî de miyanê konan de
ma keynay dayê yewbînan bi seseran
ma cîranê jewbînan
kergê ma konê miyanê yewbînan
nezanî ra nê
feqîrî ra
zere ma nêbiya germine pasaportan ra
no yo sebebê qetlê ma
namey ma beno eşqîya
kaçaxçî
rêbir
xayîn…

Kerwayê min, halê min na binuse
beno vacê rîwayet o
nê memikê gulî nêyê
guleyê domdomî
min fek de perçe perçe

5

Pirodê lawo
pirodê,
ez na rehetî nêmirena
ez kuçike de bizot a
zere min da esto min vatiş
înan rê ke fam kenê
bay min çimê xu verê riha de
hîrê zî birayê xu
hîri xortê şenikî
hîri parçeyê koyan nêmirdoxê emrê xu
serê bircan, qilan û minareyan ra
kerwa, merdim, qicê koyan
wexta vindertî qarşî frensiyan

Xalê min o qic, Nazif, simbêl zergûn
yew xorto çeleng
şenik
siwariyêko baş
vato birano pirodê
rocê namûsi yo
û estore xu viraznawa wirdî lingî peynan ser.

Kerwayê min, halê min na binuse
beno vacê rîwayet o
nê memikê gulî nêyê
min fek de perçe perçe yê
guleyê domdomî

Ahmed Arif

Kurdî: Serdar Roşan

Kurdish peasants have been gathered by the Islamist Turkish army to be genocide, 1937 in Dersim. Hundreds of thousands were killed, wounded, exiled, taken as war slaves by Turks
according to the islamic war law

33 Kurşun

Toplumda derin yaralar açan olaylardan biri de Ahmed Arif'in şiirine taşıdığı 33 yoksul Kürdün sorgusuz sualsiz kurşuna dizilmeleridir. Bu yara bir kez daha bellekleri tazeledi. 33 kurşun acısı her gün yaşanıyor. Sefo Deresi?nde 33 Kürdün katledilmesinin ardından bugün de kameraların, insanların gözü önünde kolları kırılıyor, silah dipçikleriyle kafalarına vuruluyor. Ve 33 Kürdün kurşuna dizilme emrini veren 3. Ordu Müfettişi Orgeneral Mustafa Muğlalı?nın ismi, katliamın yaşandığı Özalp (Saray) Jandarma Taburuna verilmiş durumda.

KATLİAMIN GERÇEKLEŞMESİ
Ahmed Arif'in de dizelerine taşıdığı olay, Özalp ilçesi Yukarı Koçkıran köyü sınırlarında yer alan Sefo Deresi'nde gerçekleşir. 33 yoksul Kürt köylüsü 'casusluk' suçlaması ile Türkiye İran sınırında yer alan Sefo Deresi'nde 356 nolu hudut taşında infaz edilirler. Katliam tarihi 28 Temmuz 1943'tür. Katliam şöyle gelişir: Mustafa Muğlalı, 7. Kolordu Komutanı Kemal Yaşinkılıç'ın da aralarında bulunduğu çok sayıda rütbeli ile birlikte Özalp'e gelir. İlçede olağanüstü güvenlik önlemleri alınmasına karşın ilçedeki bütün sığırlar aynı gün çalınır. Bunun üzerine ilçede 100'e yakın kişi gözaltına alınır. Askeri gazinoya geçen Muğlalı, burada Van valisi Hamit Onat ve Saray Kaymakamı Hilmi Tuncel ile görüşür. Van valisinin gözaltına alınanların yargılanarak en ağır cezalara çarpıtılacaklarını söylemesi üzerine Muğlalı, 'Sorgu ve mahkeme de ne oluyormuş, diğerlerine de ders vermek için başka şeyler yapmak gerek' der. Onat, Muğlalı'nın bu tutumundan sonra Diyarbakır Umum Müfettişi Avni Doğan'ı arar ve acilen Van'a gelmesini ister. Doğan'ın daha sonra Muğlalı ile yaptığı telefon konuşmasında Muğlalı, Doğan'a bütün gelişmelerin yukarının tasarrufunda seyrettiğini ve kendisine karışmamasını söyler. 

İŞKENCELİ GÖZALTI
Gözaltında tutuklanan köylülere akıl almaz işkenceler yapılır. Katliamdan şans eseri yaralı kurtulan İbrahim Öztürk'ün, gözaltına ilişkin annesi Cazê Öztürk'e anlattıklarından bu ortaya çıkıyordu. 'Günlerce bizi çırılçıplak soyup sırtımıza eyer vurup bindiler. Ağzımıza gem takıyorlardı, yaşlı, genç ayırmadan hepimize biniyorlardı....' (s.29) Oğlu yaralı olarak kurtulan Cazê Öztürk, oğlunun bir yıl sonra İran'da akrabalarının yanında olduğu haberini alır ve oraya gider. 'Oğluma bir sarıldım ki deme gitsin. Bir sevinç ki isterem herkes yaşasın. Ağladım, çok ağladım. Oğlum yeni doğmuş gibi değil, yeni ölmüş gibi ağladım. Çünkü bir iğne, bir iplikti benim oğlum. O İbrahim gitmiş, yerine başka biri gelmişti. Kısa sürede anladık durumu. Geceleri bağırarak uyanıyor, yerli yersiz ağlıyor, bazen de sessizleşiyor, dalıp gidiyordu. Duygusuz, taş gibi biri olup çıkmıştı. Nefes alıp veren, gezen, gören, konuşan bir ölüydü oğlum. Yüreği fazla dayanamadı. Üç yıl sonra gerçekten öldü...' (s.30) Kurşuna dizilen ve nişanlı olan Ahmet Ata ile nişanlısı Asiya (Aso) Durur, görücü usulü nişanlanırlar. Nişanlısının atını gören Aso: 'Rahmetli babam atın üstünden kendini boynuma attı, ikimiz de düştük yere, adam bir ağlıyor bir ağlıyor, ne yapacağımı şaşırdım. Onlar 'Ahmed öldü' dediler, ben Ahmed ölmez dedim. Onlar 'Onu devlet öldürdü' dediler, ben devlet Ahmed'i öldüremez dedim. Onlar, 'doğru' ben yalan dedim. Ne yaptılar ne ettilerse bana Ahmed'in öldüğünü kabul ettiremediler.? (s.35)

SEFO DERESİ
Katliamda en yaşlısı 81 yaşındaki Mêmê Özay'ın oğlu Mêmê Özay, yaşanan katliam ve katliam sonrasında köylülerin verdiği mücadeleyi anlatıyor: 'Kendim artık yol ağzına geldim. Gözüm açık öleceğim, babamı göz göre kurda kuşa yedirdiler. Dünya gözüyle Sefo Deresi'ni görmek istiyor. 1957 yılından bu yana düzenli olarak her yıl TBMM'ye dilekçeler veririz, Sefo Deresi'ni açın, gidip yüzümüzü sürelim. Hiçbir yanıt verilmez. İşte iki yıl öncesi Menderes'lerin cenazelerinin İmralı'dan nakli geldi gündeme. Yeniden başvuruda bulunduk. Sonuç yok.! Ölenlerin yakınları mahkemeye başvuruda bulunurlar. O dönem savcılık olmadığı için hakim Baki Tekin adli soruşturma girişiminde bulunuyor. Girişimin başladığı gün ise Van 10. Tümen'e götürülür. İlçeye dönen Tekin, hemen istifasını verip ilçeden ayrılır. Daha sonra askeri mahkemede konuşan Tekin, şunları diyecektir: 'Van'dan istifa edip gitmemem ve olayı gittiğim yerde unutmamam halinde öldürüleceğim yüzüme haykırıldı.' (s.36) Katledilenler arasında iki tane asker de var. İzinleri için memleketlerine giden Sico Çelebi ile Şükrü Kurunca geri dönmemeleri üzerine Saray Askerlik Şubesi'ne akıbetleri sorulur. Askerlik Şubesi Başkanı Yarbay Sıtkı Tutak, bölük komutanlarına çektiği telgrafta 'Kurşuna dizildiler' ibaresini kullanır. Bunun üzerine Van 10. Tümen Komutanı Rasim Saltuk'un emriyle tutuklanır. Van askeri cezaevi'ne konur. 

CENAZELERİ VERİLMEDİ
Babası Serheng ve abisi Zeki Özkaplan'ı kaybeden Hasan Keyfi Özkaplan, yaşanan katliamın yetkililer tarafından kendilerine anlatılmaya çalışılması üzerine cenazeleri almak için hareket ettiklerini anlatıyor. Her tarafa adam gönderdiklerini belirten Özkaplan, cesetlerin kokudan çürümeye bırakıldığını söylüyor. Cenazeleri almak için derenin yakınlarına kadar gittiklerini ifade eden Özkaplan, sürekli saldırıya ve tehditlere maruz kaldıklarını kaydediyor. En sonunda kadınlı-erkekli, yaşlı-genç demeden dereye yürüdüklerini dile getiren Özkaplan, dereye yaklaştıklarında askerin saldırısıyla karşılaştıklarını söylüyor. Süvari askerlerin saldırısından dolayı, üç çocuğun atların ayağı altında ezildiğini bildiren Özkaplan, sonrasını şöyle anlatıyor: 'Kimi kadınlar kendi çocuklarını, kendilerini atmışlardı atların önüne, merhamete gelir de çiğnemezler diye, nerede... Ayak uçlarımıza kadar kurşunlar yağdırdılar. Velhasıl baktık hepimizi öldürecekler, oturduğumuz yerde acılarımız, ağlayışlarımızla baş başa kaldık. Sonunda çaresiz geri döndük. O gün bugündür her yıl düzenli olarak İçişleri Bakanlığı ve TBMM Başkanlığı?na dilekçeler gönderirim. Cenazeler verilmedi, çürütüldü, toprak edildi, bari 'yasak bölge' uygulamasına bir son verin diye. Kimse cevap verme zahmetine bile girmez...' (s.37) 

Uzun ve çetin mücadeleler sonucunda 9 Eylül 1949 tarihinde Askeri Savcı Şerif Çıtak'ın iddianamesiyle Genelkurmay Askeri Mahkemesi'ne dava açıldı. Mahkeme heyeti, 2 Mart 1950'de, Muğlalı'yı 'öldür' emri verdiği için önce idama sonra yaşlılığı dikkate alınarak 28 yıla mahkum eder. Ordudaki hizmetinden dolayı cezadan sekiz yıl düşürülür. Verilen karardan bir ay sonra rahatsızlık geçiren Muğlalı, kaldırıldığı Ankara Devlet Hastanesi'nde ölür. Muğlalı, mahkemede verdiği ifadede 'Kürtlere ilişkin olayları, normal ölçüler ve devlet anlayışı içinde yürütmek mümkün değil' der. Muğlalı'nın bu ifadeleri birçok şeyi de özetliyor aslında. 

*Kaynak olarak ve yapılan alıntılar için, 1989 Yunus Nadi Armağan Ödülü'nü alan Günay Aslan'ın, Pencere Yayınları'ndan çıkan Yas Tutan Tarih 33 Kurşun adlı kitabından yararlanılmıştır.

Şerif Karataş

Ahmed Arif’in Fatih Paşa Mahallesi, Yağcı Sokak, no 7 Diyarbekir adresindeki evi işgalci-islamist türk ordusu tarafından yıkıldı.
Hem işkenceyle öldürmek istedi ve hemde evini yıktı kürd şairin. İşgalci türk devleti kürdleri katlederek kürdlerin ülkesi Kürdistan'ı asla kendi vatanı yapamayacaktır.

AHMED ARİF: “OTUZÜÇ KURŞUN” ŞİİRİ İÇİN SABAHA KADAR DÖVDÜLER. ‘OKU’ DEDİLER, OKUMADIM”

Ankara’da üniversite öğrencisiydim. Şimdi Atatürk Spor Salonu var ya, o zaman spor salonu yok, stadyum berilere kadar geliyor. Antrenman falan yapıyor çocuklar orada. Çevresi tellerle gerili. Dövdükten sonra o tellerden aşağıya attılar beni. Orada öylece kalmışım.
Sabah çöpçüler gelip buluyorlar. Sokak köpekleri gelip gelip kokladılar beni. Ödüm koptu, ölü sanıp yiyecekler diye. Acıyıp oradan çıkarıyorlar. Bir taksi çağırıyorlar. “Paran var mı oğlum?” diyorlar, “Var” diyorum. Ve eve gelip bir hafta yattım.
Kaldığım yer han gibi bir yer. 20-30 odası var. Ev sahibim “Mebus Hatçe” derler bir kadıncağız. Çok hoş bir kadındı. Bana çorba getirdi içemedim. Komşular arasında garsonlar, bıçkınlar, lümpenler var. Bir bu kadın acıdı bana, komşuları azarladı. Üniversitede okuduğum için seviyordu beni herhalde, koruyordu. Ancak bir haftada kendime gelebildim. Bir hafta sonra sokağa çıkabildim. Hiç kimseye de anlatmadım bu olayı. En yakın arkadaşlarıma bile…
AHMED ARİF — Nasıl yazdım “Otuzüç Kurşun”u? Olay 1942-43’te olmuş. Basına 1946’dan sonra yansıyor. Bir de fısıltı var. İlginç bir durumu da var bunun.
Olayı parlamentoya getiren bizim süt dayımız Mustafa Ekinci. Diyarbakır milletvekili. Mustafa Ekinci delikanlı iken sürgüne gitmiş. 1925 mi, 1927 mi ne? Benim doğumum sırası yani. Şeyh Sait isyanından sonra. İşte milletvekili seçilip geliyor. 45-50 yaşlarında dönmüş Diyarbakır’a. Parlamentoya olayı getirip önerge veren o. Demokrat Parti doğuda bununla seçimi kazandı. Yani jandarma dayağı, inayetler… Bir de sigara paketi gösterip “Bunu beş kuruşa içireceğiz” diyorlardı. Yenice sigarası. İktidara gelir gelmez 50 kuruş zam yaptılar ya, o ayrı mesele…
“Otuzüç Kurşun”u yazdım ama, bir hamlık olduğunu biliyorum. Benim için çok yeni bir tarz. Fakat çok seviyorum. O arada başka şiirlerim de var. Şimdi söyleyeyim: “Hani Kurşun Sıksan Geçmez Geceden.” Onu yazmışım ama, yayımlanmış değil daha. Buna benzer bir-iki şiirim daha var.
— Onları neden yayımlamadın?
AHMED ARİF — Ben şiirleri çok bekletirim. Mesela şimdi 20 yıldır hiç dokunamadığım şiir var. Öyle kalsın. Damıtılsın. Bir yere takılmışımdır. Oraya layık, oraya yakışan bir bölüm buluncaya kadar beklesin. Çünkü başı sonu iyi, arada bir yer sıradan, esnaf işi olmasın. Ben buna çok saygı duyarım.
— “Otuzüç Kurşun”da hiç oynadın mı?
AHMED ARİF — “Otuzüç Kurşun”da hiç oynamadım. “Otuzüç Kurşun” diyebilirim ki ilk yazdığım gibi. Ama “Otuzüç Kurşun”un başına neler geldi, benim başıma neler geldi…
“Otuzüç Kurşun”dan önce “Rüstemo”yu yazdım. Dergiye gönderirken sadece “Rüstem” dedim. O’yu koymadım. O kadar bir uyanıklığım var. “Rüstemo” diye yayımlamazlar dedim. Attila İlhan’dan bir mektup geldi. Varlık dergisi bir antoloji çıkaracak. Yıl yanılmıyorsam 1948. “Rüstemo”yu ona gönderdim. Derken işte Attila İlhan’dan mektup geldi. Teşekkür ediyordu. Yaşar Nabi Bey, Attila’ya şiirleri sen seç demiş. Seçtikleri arasında benim şiirim de var. Ön eleme gibi bir şey. “Ama” diyor.
Attila, “son dakikaya kadar bir şey olmazsa kitapta çıkacak.”
Antoloji çıktı. “Rüstemo” da orada yayımlandı ama, bu şiir o kitapta tektir. Çok ayrı bir sestir. Oraya herhalde 40-50 şair girdi. Büyük çoğunluğu benden büyük abilerim. En gençlerden biri benim. Öyle sanıyorum ki hiçbirine benzemeyen tek şiir odur. Yani bunu kişiliği belirtmek için anlattım.
— “Rüstemo” “Hasretinden Prangalar Eskittim” kitabında yok ama…
AHMED ARİF — Kitapta yok. Pek çok şiirim yok “Hasretinden Prangalar Eskittim”de.
— Neden diye sorabilir miyim?
AHMET ARİF — Bazılarını kitaba girecek kadar güzel saymıyorum. Oysa bir yaşa gelince bunu yapmak lazım. Belki halk için, okuyucu için gerekli değil ama, edebiyat tarihçileri için, eleştirmenler için gerekli olabilir. Türkiye’de henüz bu gelenek yok. Ama bir gün o da olur. Mesela Victor Hugo’nun sevgilisine yazdığı, Baudelaire’in hizmetçisine yazdığı mektuplar Fransa’da çok değerli belgeler olarak sunuluyor. Elbet bir milletin kültürü onlar da.
Bizde böyle bir gelenek yok ama, öyle çocuklar gördüm ki, üniversiteli çocuklar, hayret ettim. Hiçbir edebiyat tarihçisi, eleştirmen onların getirdiği yorumu getiremez.
— Nedir bu getirdikleri yorum?
AHMED ARİF — Benim şiirimde tek bir yorum olamaz. Belki onu ilginç kılan öğelerden biri de bu. Biraz sürprizi bol bir şiirdir. Nasıl sürpriz mi diyeceksin… Yani bir mısra okursun, ondan sonra nasıl bir mısra gelir dünyada kestiremezsin.
Şimdi ben bunu niye böyle yapıyorum. Hepsi başından beri bir bilinçle, ir marangoz gibi, bir mühendis gibi düşünülmüş değildir. Ben de her şair gibi planımı kurarım. Ama “Otuzüç Kurşun” bir yana, “Anadolu” bir yana bütün şiirler bu çerçeveyi zorlamış, beni dinlememiştir. Alıp götürmüştür beni. Başta tasarladığım gibi bitirememişimdir. Bundan da pişman değilim. İnsan beyni başlı başına bir mucizedir. Bir güzellikler hazinesidir. İnsan beyni ve yüreği. İkisi bir araya gelince işte bunlar doğuyor.
— Sözü “Otuzüç Kurşun”a getirsek yine…
AHMED ARİF — Evet, “Otuzüç Kurşun”a gelelim. “Otuzüç Kurşun” olayını gazeteler de oradan burdan yazmaya başladı. Tek sütun da olsa bir şeyler çıkıyor. Ayrıca parlamentoda önerge de verilmiş.
Aklıma gelmişken burada Afyon Lisesi’nde başımdan geçen bir olayı anlatayım. Lisede bir oğlan var. Bulgar göçmeni. Bizim sınıfın en yaşlısı taş çatlasa 20 yaşındadır; bu, 30 yaşında. Bir gün sınıfın kapısındayız. Ya yatakhaneye gideceğiz ya yemekhaneye ineceğiz.
Kitaplarımızı, çantalarımızı topluyoruz. Dönüp de bana “Eşşek Kürt” demez mi? Ben sobanın yanındayım. Sobanın pik kapağını kaptığım gibi suratına indirdim. Alnının ortasından, göz kapağından yanağına kadar indi kapak. Satır gibi. Ve oğlan düştü oraya. Hemen hastaneye götürdüler. Adı da Bulgar Hasan. Başmuavin Cemal Hoca, Cemal Tanaç beni çağırdı. “Nedir oğlum” dedi. “Hocam böyle böyle” dedim. “Niye yaptın” diye sordu. Dedim “bunun ne hakkı var. Gelmiş hem milletin parasıyla bedava okuyor, hem de bana hakaret olsun diye böyle şeyler söylüyor.” “Ben” dedim, “ailemle, memleketimle onur duyarım.”
Bulgar Hasan’ı geceyarısı hastaneden getirdiler. Sargılar içinde. Cemal Hoca, “Ulan seni kovarım. Bu çocuk bu okuldan mezun oluncaya kadar karşısında hazırol duracaksın. Namussuz herif, bunun iki katı yaşındasın, utanmıyor musun?” dedi. Hasan, “Hocam ben şaka yaptım, öyle şeyler bilmem” diye karşılık verdi.
Şimdi neye anlattım bunu? Bu, hep söylenir. Şimdi de vardır. Ama biz alışkınız. Politik anlamda ise bu yenidir. Kürt sorunu yani. Ama halk olarak Afyon köylüsü, Akşehir köylüsü, Antalya köylüsü ile bir Siverek köylüsü, bir Siirt köylüsü, bir Erzurum köylüsü arasında gerek baskı bakımından gerek hor görülme bakımından büyük bir fark var mıydı? O zaman bilmiyordum. Ama bir Demiralay hikâyesi var Isparta’da, bir Senirkent olayı var.
Şimdi orada da halka tak demiş. Bir Aslanköy hikâyesi var Mersin’de. Bunlar gerçek şeyler. Ayaklanmalar. İşte “Otuzüç Kurşun” hikâyesi de öyle bir şey… Yani belgeler ortada, mahkeme tutanakları ortada. Parlamento Tahkikat Komisyonu’nun raporu ortada. Hatta o raporda tüyler ürpertici şeyler var. Diyor ki rapor, bu yalnız 33 kişiden ibaret değil. Bu dönemde, yani 1946’ya kadar tek parti döneminde yurdun çeşitli yerlerinde böyle işlenmiş başka cinayetler de var.
Faili meçhul binlerce cinayet…
Türkiye işte böyle bir dönemden geçmiş. Aslında bu insanlar suçsuz.
Nasıl suçsuz? Ve neden 33 kişi?
Evet, 33 değil 32 kişi. Onlardan birisi kızdı. Yüzbaşı Vahdet Yüzgeç “Türk askeri kadına ateş etmez” diyor. O kızı alıp ötekilere ateş ediyorlar.
— Peki bunları nasıl öğreniyorsun o sıralar..?
AHMED ARİF — Zahir Güvemli’nin Hürriyet Gazetesi’nde tek sayı bir röportajı çıkıyor. Ben onu okudum, başım döndü. Ondan sonra da basın yasağı geldi. 20-30 yıl da sürdü bu yasak.
“Otuzüç Kurşun”a dönelim. Şimdi orada bir çocuk, 8-10 yaşlarında bir çocuk babasına bağırıyor, “Baba korkuyorum” diyor. Ve o çocuk için memleketin dört yanından para toplandı. Muş’tan, Erzurum’dan, Rize’den para toplandı. O çocuğu kurtarmak için yani. Para verip o çocuğun ölmesini engelleyecekler. Zahir Güvemli röportajında bunları anlatıyordu.
Bunu okuyunca “Otuzüç Kurşun” benim gözümde küçüldü. Çünkü bilgim yok. Nasıl yazılır? Bunun tiyatrosu olur, hikâyesi olur, romanı olur. Sonradan bir çocuk çıktı işte, röportajını yazdı, Cumhuriyet’in Yunus Nadi Ödülü’nü aldı.
— Bir de sen anlatsan “Otuzüç Kurşun”un hikâyesini…
AHMED ARİF — Şimdi konu şu: Bu adamları, 45-50 kişi toplamışlar. Baki Vandemir var, yanılmıyorsam o zaman korgeneral. O diyor ki: “Bunları mahkemeye verelim, biz niye elimizi ateşe sokuyoruz. Mahkeme var, ne yaparsa yapsın.” Veriyorlar mahkemeye. Savcılık ayıklıyor bunları.
İçlerinde ufak tefek suçları olanlar var. Hani o zaman yol vergisi var ya, adam altı lirayı verememiş. Altı lirayı vermezsen ya yolda çalıştırıyorlar, ya da hapis yatıyorsun. Ufak tefek hırsızlık olayları var. Böyle adi suçlular ayıklanıyor, 33 kişi kalıyor. Ama bu 33 kişinin hiçbir ilişiği yok mahkemeyle, karakolla, jandarmayla. Sanık bile değil hiçbiri. Bunları bırakıyorlar. Keşke bırakmayaydılar. Onlar da tutuklu kalaydı. Hiç olmazsa ölmezdiler. Öldürülmezdiler. Ötekiler yattılar, çıktılar. Cezalarını çektiler.
Bunları salıverince içlerinde bir de kız çocuğu var. Mehmedi Mısto dedikleri bir adamın kızı. Mehmedi Mısto Türk, İran ve Sovyet pasaportu taşıyor. Ve Türk istihbaratının adamı. Yani görevli bir adam. Aynı zamanda bir aşiret reisi. Olay da onun bir mektubuyla çıkıyor ortaya.
Adam Türkiye’de değil. Bir mektup yazıyor, “Benim malım mülküm var Türkiye’de, bu yağma ediliyor, kaymakam sahip çıkmıyor” diyor. Adamın bu tür şikayetleri var.
Fakat kimse bunları dikkate almıyor. Tersine adama hakaret ediyorlar, ok ağır mektuplar yazıyorlar. “Kızına böyle yaparız, senin karına şöyle yaparız” diyorlar.
Bunları zabıtlardan okudum ben. Tahkikat Komisyonu tutanaklarından yani.
Olay böyle gelişiyor işte. Ve bir talan gelip geçiyor Özalp’tan. yağma gibi bir şey oluyor. İyi ama bunların hiçbiri yakalanmıyor. Sağdan soldan biçare adamlar toplanıyor. Kişisel düşmanlıklar, başka bir şey olamaz ki… Orada bir arzuhalci var, kör bir adam. Bu çok önemli.
Asıl şebekenin, iftiranın başı bu adam. Biri daha var. Şube’de çalışıyor. İşte bunların karaçalmasıyla olay böylece gelişiyor.
— Ya baskılar..?
AHMED ARİF — Şimdi bana söylenen şudur: Sen niye yazdın bunu? Bir konu yasağı mı var kardeşim? Ben yazmasam kim yazacak?
Şunu da söyleyeyim: “Otuzüç Kurşun”u bir ağıt olarak yazdım. Bugün de öyle düşünüyorum. Klasik ağıt. Bizim Türkçemizde sözlü ağıtlar var ya, divan. Öyle kaleme aldım. Yayımlayacağım filan hiçbir zaman aklıma gelmedi.
Çok yakınlarım, arkadaşlarım “Niye yazdın bunu” dediler. “Bunu yazacağına Mustafa Suphi’yi yaz.” Ben Mustafa Suphi hakkında bir şey bilmiyorum ki… Ayrıca Mustafa Suphi çok eskide kalmış. Bu ise gözümün önünde canlı bir olay. Dedim ki: “Şu Bahçelievler’de manyağın biri otuz tane tavuğu çalsa, kesse, sokağa atsa, ertesi gün Ulus Gazetesi olayı dört sütun üzerinden verir. Tavuk değil bu yahu, 33 tane senin vatandaşın. Hiçbir suçu yok. Tertemiz. Belki hepimizden daha suçsuz. Kimsesizlikten başka suçu yok. Kimsesiz adamlar, o kadar.”
İçlerinde genci var, yaşlısı var. Öldürmüşler, kurşuna dizmişler. Birisi ölmemiş. Bunu da çok sonradan öğrendim. Sürüne sürüne İran’a gitmiş. Orada tedavi görmüş. Yıllar sonra mektup yazmış. Olay da böylece su yüzüne çıkmış. Bir kardeşi var o yaralı adamın, ya da amcasının oğlu. Dişli bir adam, hukukçu. Devamlı telgraf çekmiş İsmet Paşa’ya, yani sıcak tutmuş konuyu. Bu da Demokrat Parti’nin arayıp da bulamadığı bir şey. DP bunu bir siyasi sömürü haline getirdi.
Demek ki halkı yaralayan bir olay bu. Dediğim gibi ben bunu bir ağıt olarak ele aldım. Yüreğim doldu. Gerçekten bir köylü kadın, mesela onlardan birinin annesi ya da o öldürülenlerden birinin kardeşi neyi duyuyorsa ben de aynı acıları duydum.
Elbet benim biraz farklı bir yanım olacak. İyi kötü mürekkep yalamış bir adamım. Destan nedir, ağıt nedir biliyorum. Bu havayı vermeye çalıştım. Ve dikkat edersen utanıyorum. Çünkü öğünmek namertliktir.
Ama şunu da söylemek lazım. Bu, Türk şiirinde Türkçeyi çok geniş ufuklara götüren bir şiirdir. Bir de bu gözle bak. O zamana kadar bu tarz şiirden yalnız Attila İlhan’ın “Cebbar Oğlu Muhammed’in Türküsü”
var.
İşte bu “Otuzüç Kurşun” şiiri yüzünden geldiler götürdüler beni. Gece sabaha kadar dövdüler. “Oku” dediler, okumadım.
— Kaç yılları..?
AHMED ARİF — 1950 ya da 1951.
— Şiir bir yerde yayınlanmış mıydı?
AHMED ARİF — Hiçbir yerde tek satır çıkmış değil.
“Oku” dediler ya, inat ettim. “Ölürüm okumam” dedim. Ne hakkınız var.
Küfür edip dayak attılar sabaha kadar…
— O zaman sen ne yapıyordun?
AHMED ARİF — Ankara’da üniversite öğrencisiydim. Şimdi Atatürk Spor Salonu var ya, o zaman spor salonu yok, stadyum berilere kadar geliyor. Antrenman falan yapıyor çocuklar orada. Çevresi tellerle gerili. Dövdükten sonra o tellerden aşağıya attılar beni. Orada öylece kalmışım. Sabah çöpçüler gelip buluyorlar. Sokak köpekleri gelip gelip kokladılar beni. Ödüm koptu, ölü sanıp yiyecekler diye. Acıyıp oradan çıkarıyorlar. Bir taksi çağırıyorlar. “Paran var mı oğlum?” diyorlar, “Var” diyorum. Ve eve gelip bir hafta yattım.
Kaldığım yer han gibi bir yer. 20-30 odası var. Ev sahibim “Mebus Hatçe” derler bir kadıncağız. Çok hoş bir kadındı. Bana çorba getirdi içemedim. Komşular arasında garsonlar, bıçkınlar, lümpenler var. Bir bu kadın acıdı bana, komşuları azarladı. Üniversitede okuduğum için seviyordu beni herhalde, koruyordu. Ancak bir haftada kendime gelebildim. Bir hafta sonra sokağa çıkabildim. Hiç kimseye de anlatmadım bu olayı. En yakın arkadaşlarıma bile…
— Peki şiir daha sonra yayımlanmadı mı?
AHMED ARİF — Dayağı yedikten sonra bu şiiri Salim Amca’ya, Salim Şengil’e verdim, o yayımladı. “Bak abi” dedim, “basın yasağı var, başımıza iş açar.” “Sen nene lazım” dedi Salim Amca ve şiiri tefrika etti.
Şimdi Allahı var Salim Amca’nın. Her seferinde yüz lira verdi. Yani o zaman ben bir işe girsem bu parayı vermezler bana. Memur olsam alamam bu kadar para. Onu da söyleyeyim, bir Cahit Sıtkı’ya para verirdi. Salim Şengil, bir de bana. Başka kimseye vermezdi. Cahit Abi’ye de 10 lira verirdi.
İşte böyle parça parça yayımlandı Salim Amca şiiri, “Seçilmiş Hikâyeler” dergisinde…
— Şiirin başına başka gelenler..?
AHMED ARİF — Faik Abinin bir oğlu var, Serhat Bucak. Serhat 6-7 yaşında bir çocuk. Faik Abi, Kozan’da yargıç o zaman. Serhat evde çekmeceyi karıştırırken yazılı bir kâğıt bulmuş. Kâğıtta benim şiir yazılı. Bunu gören Faik Abi kıyameti koparmış. Yengeyi azarlamış. “Ne demek bu yahu” demiş. “Çocuğun elinde bu ne arıyor.”
Küçücük çocuk dehşete kapılmış. Bir yandan babası bağırıyor, bir yandan annesi azarlıyor. Demek orada nasıl bir terör var, düşünce terörü, konuşma terörü. Öyle lafını anlatma, ifade etme konusunda bir terör var ki bu şiiri çok gizli bir şey, tehlikeli bir madde gibi görüyorlar. Gizliden, elden ele veriyorlar.
Bir olay daha var. Onu da anlatayım. Süt dayımız Mustafa Ekinci var ya, o anama diyormuş ki: “Yahu senin oğlanın bir şiiri var, dünya âlemin dilinde, bir tek bende yok. Bu meseleyi ben getirdim parlamentoya. Şiir bende yok.”
Anamın aklı kermiyor tabii. 1955 yılıydı. Yıllar sonra anam bir gün sordu. “Yahu ana” dedim, “sen bilsen neler geldi bu şiir yüzünden başıma. Ne dayaklar yedim, ne acılar çektim.” Anam ısrar etti. “Vermem” dedim, “O milletvekilidir, kendisini kurtarır.”
“Otuzüç Kurşun” kitapta yayımlandıktan sonra da buna benzer olaylar oldu.
— Birini hatırlıyor musun?
AHMED ARİF — Şimdi adını çıkaramıyorum, o arkadaştan özür dilerim.
Felsefe hocasıydı. Bir gün yanında iki arkadaşıyla çalıştığım gazeteye geldi. Kendini tanıttı, çay içip konuşuyoruz. O zamanlar TÖS var, Türkiye Öğretmenler Sendikası. Laf aramızda, “Yahu bırakın artık böyle işleri. Doğru dürüst öğretmen olun. İş tutun, evlenin, çoluk çocuk sahibi olun” dedim. Bana, “Anam gibi konuşuyorsun” diye cevap verdi.
Dedim ki: “Ben bunu bir tariz, bir hakaret saymıyorum. Anan böyle konuşuyorsa kurban olayım ona. Onun da ellerinden öperim. Benim de anamdır o kadın. Hapishanecilik bir meslek değil ki yani…”
“Bak Ahmed Abi” dedi, “Anamın bir hikâyesi var, sana onu anlatayım. Hapisten çıktık, bizim evde oturuyoruz. Çay, kahve içiyoruz. İşte meyhaneye gidiyoruz geliyoruz 7-8 arkadaş. Hep birlikte hapis yatmışız. Anam, oğlum bırakın bu dedikoduları diyor. Ev-bark sahibi olun, bir işe girin. Arkadaşlardan biri bir gün, `Bak teyze’ dedi. `Sana bir şiir okuyayım.’ Ve senin “Hasretinden Prangalar Eskittim” kitabını çıkardı, başladı `Otuzüç Kurşun’u okumaya. Anam ne dedi biliyor musun: `Girin ulan, hepiniz hapse girin. Ben hepinize bakarım.’ Anam ondan sonra bu olayın hikâyesini anlattı. Hem de çok daha ayrıntılı bir biçimde.”
Tabii ben bunu dünyada düşünemezdim. Şimdi bile düşünemiyorum.
Bu hayat ile şiirin, hayat ile sanatın iç içe olduğu bir durum. Bir zaman gelecek tarih ile sanatın, şiirin iç içe olduğu bir durum olacak. İnsanın kendi köklerini araştırması çok önemli.

Ahmet Arif Anlatıyor
Kalbim Dinamit Kuyusu

Refik Durbaş

33 KURŞUN

Bu dağ Mengene dağıdır
Tanyeri atanda Van?da
Bu dağ Nemrut yavrusudur
Tanyeri atanda Nemruda karşı
Bir yanın çığ tutar, Kafkas ufkudur
Bir yanın seccade Acem mülküdür
Doruklarda buzulların salkımı
Firari güvercinler su başlarında
Ve karaca sürüsü,
Keklik takımı...

Yiğitlik inkar gelinmez
Tek?e - tek döğüşte yenilmediler
Bin yıllardan bu yan, bura uşağı
Gel haberi nerden verek
Turna sürüsü değil bu
Gökte yıldız burcu değil
Otuzüç kurşunlu yürek
Otuzüç kan pınarı
Akmaz,
Göl olmuş bu dağda....
(...)
Ölüm buyruğunu uyguladılar,
Mavi dağ dumanını
ve uyur-uyanık seher yelini
Kanlara buladılar.
Sonra oracıkta tüfek çattılar
Koynumuzu usul-usul yoklayıp
Aradılar.
Didik-didik ettiler
Kirmanşah dokuması al kuşağımı
Tespihimi, tabakamı alıp gittiler
Hepsi de armağandı Acemelinden...
(...)
Kirvem hallarımı aynı böyle yaz
Rivayet sanılır belki
Gül memeler değil
Dom dom kurşunu
Paramparça ağzımdaki...

Orgeneral Muğlalı Olayı 33 Kurşun / İsmail Beşikçi

28 Temmuz 1943
Wan Özalp Geliye Sefo'daki 33 kurşun olayı

33 Kürd'ün Katledilmesi..

Wan'ın Özalp ilçesinde, 33 kişinin hayvan kaçakçılığı iddiasıyla 3.ordu komutanı orgeneral Mustafa Muğlalı'nın emri ile yargısız
olarak kurşuna dizilmesi, 32 masum sivil kürdün alçakça katledilmesi ve bir kişinin de kaçması katliamıdır.

“Mustafa Muğlalı tarafından verilen emirle, sivil köylülerin elleri ve gözleri bağlanmıştır. Makinalı tüfeklerle üzerlerine ateş açılmıştır.”

21 Mayıs 1951 tarih ve 5/10-1912- 6/1637 sayılı T.C. Başbakanlık Raporu

33 Kurşun Katliamı,

Van'ın Özalp ilçesinde, 33 kişinin hayvan kaçakçılığı iddiası ve 3. Ordu komutanı Orgeneral Mustafa Muğlalı'nın emriyle yargısız olarak kurşuna dizilmişlerdir.

"Vurulmuşum
Dağların kuytuluk bir boğazında
Vakitlerden bir sabah namazında
Yatarım
Kanlı, upuzun...

Vurulmuşum
Düşüm, gecelerden kara
Bir hayra yoranım çıkmaz
Canım alırlar ecelsiz
Sığdıramam kitaplara..."

Ahmed Arif, 33 Kurşun 

Bi Yaşar Kemal re ..

AHMED ARÎF - Youtube

KURDISH WRITERS

Foundation For Kurdish Library & Museum