DR FÛAD BÛCAX

Home  |  Destpêk  |  Ana Sayfa

 

 

 

 

'Şeveke tarî ya hebû ya tune bû nîv
Deşt di xew da, çiya digirî, ne hilate hîv'

''Vatanım için yiğitçe kurban olmayı daima düşünürdüm.
Şüphesiz ki asılmakta olduğumuz bu toprağa bağımsızlık bayrağı dikilecektir.''

DOKTOR FÛAD BEG (Diyarbekir'li):

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dr Fûad

''Vatanım için yiğitçe kurban olmayı daima düşünürdüm.
Şüphesiz ki asılmakta olduğumuz bu toprağa bağımsızlık bayrağı dikilecektir.''

DOKTOR FÛAD BEG (Diyarbekir'li):

 

Dr. Fuad Beg di sala 1887-an de li herêma Amed (Diyarbekir) ji dayik bûye û ji malbata Haj Qadir kurê Ibrahim Effendi ye. Wî li Amedê dest bi xwendinê dibistanê kir û xwendina xwe di zanistgehê de li Stenbolbi dawî kir, û piştre li Parîsê ji zanîngeha wê belegenama bijîkiya mirovan wergirt.

Piştî ku ji Fransayê belegename wergirit, ew vegeriya bajarê xwe yê zikmakî Amed û dest bi karê bijîjkiyê kir, ew karê di wê demê de pir kêm bû, nav û dengê wî belav bû li seranserî deverê, bû cihê rêzdariyê ji belî her kesî ve, hezker û rêzdarî ji xelkê re dikir, dihate naskirin, bê pere belengaz û hejaran derman dikir, hem dermanê wan ji bêrîka xwe dikirî.
Dilê Dr. Fuad Beg ji zor û pirsgirêkên gelê xwe re ne aram bû, û ew her dem di xwena wan ji destê dijminatî, zordestî û stembariyê rizgar bike, û wî her gav hewl dida ku wan ji xwea wan hişyar bike.

Dr. Fuad tu rêxistinek an saziyek serkêşiya civatê bike ber bi azadiye ne didît, ji ber vê yekê wî di 1919an de, bi çend hevalên xwe re Partiya Bilindbûn (Tealî) a Kurdistanê damezrand, bi lez raman û armancên partiyê li deverên cûda belav bûn û gelek kes tevlî nav rêzên wê bûn, tenê li Amedê bi hezaran kes ketin nav partiya nû, lê piştî nakokiyên di navbera endamên partiyê de, Dr. Fuad jê kişya.

Piştî serhildana Koçgîrê, wî di gel hevalên xwe di komîta serkirdayetiya serhildanê de, ya bi navê (Komîteya Serxwebûna Kurdistanê), hewl dan ku rêzikên kurdî yek bikin û nakokiyên kevin di navbera êlan de çareser bikin, da ku wan di pergalek yekbûyî de bi navê (Azadî) yek bikin, Dr. Fuad serokê komîteya (Komîteya Serxwebûna Kurdistanê) bû, wî gelek xebat kir da ku raman û armancên şoreşê belav bike û bi mirovan xweşbîn bike ku tevlî wê bibin, di wê navberê de, wî pêvendî bi çend kurdên li bajarê Silêmaniyê, Mûsilê û çend deverên Rojavayê Kurdistanê re çêkir, xwest ku serhildanê li seranserê Kurdistanê belav bibe.

Piştî têkçûna serhildana Koçgîrê, Dr. Fuad Beg hate girtin, û ji aliye dadgeha Îstiqlqlê ve hate dadgeh kirin, Ji ber nebûna delîlên li dijî wî, wî cezayê mirinê lê nehatiye dayîn, lê demek girtî ma û pişt re jî hate berdan. Yek ji dozên li dijî wî, ew bi cil û bergên kurdî xwe payedar dikir di nava bazara Amad de.

Piştî destpêka şoreşa Şêx Seîd Efendi, Dr. Fuad beşdarî wê bû û yek ji serek û siyasetmedarên navdar ên wê bû, wî peyamên pir şand ji kurdan re li deverên cûda yên mîna Mûsil, Silêmanî, Bexda û Helebê da ku bilez daxwazî wan kir, beşdarî şoreşê bibin û alîkariyan jê re peyda bikin, di nameyekê de, ji Ferid Paşa re şandibû, wiha nivîsandiye: Komîteya Helebê hemû kar û barên xwe xistiye xizmeta hemî armancên serhildana Kurd.

Ew dîsa hate girtin piştî têkçûna şoreşa Şêx Seîd Efendi û hat darizandin di dadgeha Îstiqlalê, û darvekirin lê hate brîn.

Xebatker û welat parêz Hesen Hişyar (Mele Hesenê Kurd), di bîranînên xwe de, di derbarîê 24 demjimêrên dawî yên jiyana Dr. Fuad de nivîsandiye:

"Dr. Fuad bi ji jina xwe ya ku hatibû serdana wî xatir xwesit, û paş re ji rêveberê girtîgehê xwest ku ser û laşê xwe bişo di serşoka girtîgehê de, rêveberê girtîgehê ji daxwaza wî şaş ma, ji ber ewê a dinî ruyê bidarvebe, li serê xwe xist û got: Xwedayê min, ma hene merivên wêrek û bi vî rengî bi hêz, bîhnfirehiyê û natirsin ji mirinê, û wisa bi hêsanî têne, piştî ku rêveberê zindanê daxwaziya Dr. Fuad pejirand, Dr. Fouad ji xebatker Hassan Hişyar xwest ku pişta xwe bi fûre û sabûnê bişo, xebatker Hessan Hişyar jê re got:

Bijîjkê rêzdar tenê (24) demjimêr ji jiyana te ma ye .. ji bo çi ez pişta te bi fûre û sabûnê fûre dikim? bi şermezariyê li min nêrî û got:

Min tu didît peyakî wêrekî, mixabin nêrîna min li te şaş derker, ma ji bo çi peyan ji mirinê bi tirisin, an nirxekê didin mirinê, çi cûdayî heye di navbera 24 demjimêran û 24 salên tên, li hebmber dem û felsefa jiyanê,her tişt bi destpêk û dawiye, temenê mirov naye pîvan bi rojên hindik an pir, ev laşê mawey pêncî sal bûye ji min re, ma ne hêja ye ez bi pakbûniyê jê cûda bim."

Di şevek tarî de, roja Înê, 17ê Avrêl 1925, Dr. Fuad Bey û Şêx Eyub derketin ser Sêdarê, ew ên pêşîn bûn ji xebatkerên şoreşa Şêx Seîd hatine bi darvekirin.

Zivirî û cara paşîn li bajarê xwe, Amedê (Diyarbekir) û keleha wê nihirî, dûv re serê xwe bera asîmanê kir ve û ev helbest got:

Şeveke tarî ya hebû ya tune bû nîv
Deşt di xew da, çiya digirî, ne hilate hîv

Pişt re wî li darvekarên xwe nerî û got:

Kuştina bi wêrekî ji bo welatê min xewna min bû, ez guman nakim ku ala serxwebûnê wê li ba bibe li ser vê axa em neha têne bi darvekirin .

 

 

Şeyh Said Efendi öncülüğünde başlatılan 1925 Serhıldanının ilk idam edilen şehidi Çermikli Dr Fuad

. DR. FUAD BEYÎN SON SÖZLERÎ

Doktor Fuad’ın idamdan önce söylediği sözü; ‘Vatanım Kürdistan için yiğitçe Kurban olmayı daima düşünürdüm. Şüphesiz ki asılmakta olduğumuz bu toprağa bir gün bağımsızlık bayrağı dikilecektir’
“İdam kararı infaz edilmeden Savcı Sürreya cezayı hafifletmek için iadeyi muhakeme talebinde bulunarak Doktor Fuad’ın Türk olduğunu bu sebeple cezasını hafifletmesini istediğini belirtir.
Ancak yiğit adam, hayır ben Türk değilim Babam çermikli Kürd Zazalardan annem ise Diyarbakırlıdır diyerek kimliğinin canından daha kıymetli olduğunu bütün dünyaya gösterir.
İdam Kararı 16 Nisan 1925’te verilyor ve 17 Nisan 1925’te infaz ediliyor ”
Dr. Fuad hiç taviz vermeden açıkça ve erkekçe iddiasını mahkemede dile getiren yiğit Çermikli bir Zaza Kürdüydü. 1912’de İstanbul’da kurulan Kürt talebe cemiyeti (Hevî’nin üyesi ve 1921 Erzurum’da Kurulan Azadi Cemiyetnin Diyarbakır temsilcisiydi. 21 Şubat 1921’de Dr. Fuad bir yakınına yazdığı mektup da ele geçmiş ve suç delili sayılmıştı. Mektub aynen şöyle:
"Mahalli haberler aylardan beri ciddiyetle faaliyete geçen Bağdat ve Musul’daki Kürt İstiklal komitesinin Emir ve işaretiyle Hınıs Şeyh Said efendi ayaklanarak Pîran, Hani ve Liceye kadar geldi. Şimdi Diyarbakır’ın sekiz dukuz saat kuzeyinde savaş oluyor. Allah encamı hayir etsin. Halep’teki Kürt Cemiyeti de aynı amaçla sınırda Kürtleri ayaklandırmak üzeredir. Muş ve çevresi aşiretlerin eline geçti. Sonuç olarak şimdiye kadar amaçlanan Kürdistan Fikri, Hükümeti ciddi düşündürmeye başlamıştır. Bakalım ne olacak? Bendeniz gördüğüm ve geçirdiğim derbeder günlerden sonra bekleme dönemi yaşıyorum". İdam kararı infaz edilmeden Savcı Sürreya cezayı hafifletmek için iadeyi muhakeme talebinde bulunarak Doktor Fuad’ın Türk olduğunu bu sebeple cezasını hafifletmesini istiyor. Ancak yiğit adam, hayır ben Türk değilim Babam çermikli Kürd Zazalardan annem ise Diyarbakırlıdır diyerek kimliğinin canından daha kıymetli olduğunu bütün dünyaya gösterir. İdam Kararı 16 Nisan 1925’te veriliyor ve 17 Nisan 1925 de infaz ediliyor. Dr. Fuad’ın son sözü şöyledir:
"Vatanım Kürdistan için yiğitçe Kurban olmayı daima düşünürdüm. Şüphesiz ki asılmakta olduğumuz bu toprağa bir gün bağımsızlık bayrağı dikilecektir."
"Doktor Fuad kimdir? Diyarbakır ili çermik ilçesi Hacı Abdulkadir sülalesinden Hacı İbrahimin oğludur. Dr. ailesi soyadı kanunu çıktıktan sonra Erkmen soyadı almıştır ve eski Danıştay Daire Başkanı ve eski senatör Kamuran Erkmenoğlu da Fuadın yeğenidir.

Doktor Fuad ile ilgili Şark İstiklal Mahkemesinin ilk idam kararı:

DOSYA NO: l
İLAM NO: 2/l
REİS:MAZHARMÜFİD
AZA : ALİ SAİB
AZA : AVNİ

Müstakil bir Kürdistan teşkili maksadıyla hiyanet-i vataniyede bulunduğu iddiasıyla maznumunaleyh(zanlı) olan Diyarbekirde mütevellid(dünyaya gelen) ve mukim 37 yaşında Müstakil tabib Fuad efendi bin Hacı İbrahim hakkında, icra kılınan muhakeme neticesinde: Maznunaleyh (zanlı) Doktor Fuad efendinin Müstakil bir Kürdistan teşkilini kendisine Gaye-i hayat ve meşğele-i siyaset ittihaz eden ve bu sebeple memleket dahilinde Türk camia-i siyasiyyasini ve Türk hükümetine karşı müsallah bir kiyam ve isyan vücuda getirmek için sarf-ı mesai edenler meyanında bulunduğu ve bu meyanda Kürt hadise-i isyanesini tertip, teşvik ve teshil eylediği kendisinin evvel ve ahir sebk eden ikrar ve itirafat-ı müevvelesi ve suret-i ifadatı ve amil-i iftirakcuyaneyi mutazamın hat-ı destiyle(elyazısı) muharrer Mektubun elde eilmesi ve zabıt varakaları ve evrak-ı tahkikiye müedası ve şahitlerin elelderecat ve maalkasem(yeminli şahidlerin beyanları) vuku bulan ihbar ve şahadatı ve maznumunaleyhin bu kabil efal ve harekatla meluf olduğunun(dolu)evrak-ı dava müfadı ile ikrarından münfehim (anlaşılan) gibi yekdigerini (birbirini) müeyyyed (teyid)delail (deliler) ve emaret-ı kanuniye ile mertebe-i sübuta vasıl ve ol suretle kanat-ı vicdaniye hasıl olduğundan maznumunaleyh(zanlı) Fuad efendi’nin ol vech ile (o suretle) ber vech-i meşruh (belirtilği üzere) hiyanet-i vataniye fiilinin mürtekibi (yapımcısı) olmak üzere mücrimiyetine (suçluluğuna) vicahen ve mütefikkan (oybirliği)ile karar verildi.
Mabad-ı cıhet-i cezaiyesi (cezası) hakkında dahi müzakere-i keyfiyet olundukta: mürim-i merkum(adı geçen suçlu) Doktor Fuad efendi bin Hacı ibrahim'in hareket-i vakıası Kanunu cezanın 45 nci maddesi delaletiyle Kanunu mezkurun l.nci babının l.nci faslına müzeyyel(fıkra) madde-i kanuniyyeye tevafu etmekle Madde-i mezkure hükmüne tevfikan İDAMINA Kezalik vicahen ve mütefikan(oybirliği ile) karar verildi. 16 nisan 1341 -16 Nisan 1925.

AZA AZA REİS
MAZHARMÜFİD ALİ SAİB AVNİ.

Komeleya Şéx Seid

Şeyh Said ve Dava Arkadaşları Derneği

 

 

 

 

 


KESAYETÊN KURD

 

 

 


Foundation For Kurdish Library & Museum