Fêrikê ÛSIV

1934 - 1997

Fêrikê Ûsiv
(Facebook)

Home  |  Destpêk  |  Ana Sayfa

TÊBÎNÎ/ SERINC/ JÊRENOT: Yên dixwazin ol û dînê xwe baş fêm bikin, divê, gelek ji spartek û belgenameyên pîroz, ên li ser olê
hatine nivîsînê, bi zimanê xwe bixwînin. Wê gavê ew kes, Xwuda û ola xwe baştir fêm dikin.

Loma vê helbesta destanî ya Fêrikê Ûsif'î (Xwedê dilovaniya xwe ji ser kêm neke), ku ew - li ser peyxemberê hêminî, sebr û deyaxê, Peyxemberê Payebilind Peyxember Eyûb'î yan jî bi navekî wî yê dinê, Hub'î, (slava Xwedê li ser be) ku bi zarê me yê ş êrîn, - bi zimanê kurdî nivîsiye Li Încîlê jî navê Peyxember Eyûb: Yob e.

Gerek e ku em vê destana ciwan a olî, di şevbêrk û civatên kurdî de, li ş ûna zimanê erebî, ku kurd qet jê fêm nakin, bi kurdî bixwînin. Ev destana olî, hem li Încîl û hem jî li Quranê hatiye nimandin. Wê gavê Xwuda wê ji we re bêguman xêrên mazin binivîsîne.

Fêrikê Ûsiv, by Rebwar K. Tahir

ÇEND RÛPÊL JI JIYANA FÊRIKÊ ÛSIV

Fêrikê Ûsiv

(1934 - 1997)

1. PÊŞIYÊD FÊRIK

Pêşiyêd Fêrikê Ûsiv ji qeza Qersê bûn, ji gundê Emançayîrê. Bavê wî - Ûsivê Îvoyê Hemo, ji êla sîpka, bereka Wutiya bû. Şeş zarê Îvoyê Hemo û Zeyneva jina wî hebûne - Hesen, Zozan, Çîlê, Xezal, Kidê, Usiv.

Ewana pey şerê cihanê yê yekyemîn koçber dibin. Di nava şer û dewa da, xelayî-celayê da ji maleke mezin çar nefer zêndî dimînin - Hesen, Kidê, Ûsiv û Xezal. Wexta koçberbûnê, mêrê Xezalê Koroxlî li rê dikujin û Hesenîkê Cemaldîn li Xezalê xwey derdikeve. Xezal  demekê li Tirkiyayê dimîne.

Bo xatirê Xezala diya xwe, bi pirs-pirsiyara nuxuriyê Xezalê - Riza, sala 1979a ji Tirkiyê hate Ermenistanê, hate dîtina xatî û xalêd xwe. Ewî bahs kir ku diya wî her dem destê wî digirt û ew dihatine ber avê, wî alî sînor û ewê dikire gazî, ji sînorçiya pirsa xûşk-brê xwe dikir.

Paşwextiyê Fêrîkê Ûsiv derheqa hatina kurmeta xwe Riza da, di destana xwe “Rizayê Kurmet” da nivîsî:

…Xezalê
Nuxurîyê xwe daye du xwe,
Hatiye xamê “Delî-Qazî”
Û deyl sînorvana kirîye,
Dûr va kiriye hewar-gazî:
“Ez Xezal im,
Êzdîya sipkî,
Qîza Îvo, xûşka Hesen, xûşka Ûsiv,
Kevanîka Hesenîkê Cemaldînî…

Sînorçîyo, bexte te me,
Tuyê cabekê min ra bînî–
Hesen sax e? Ûsiv sax e? Kidê sax e?
Gelo qe wan dera dikin
Pirsa halê xweyînga xwe?

Riza çawa hate Yêrêvanê,
S sibetirê ew û Gula jina wîye delale
Zarxweş çûne Pampê û Riza
Tevî xizm û xûnavê gund
Xwey-xûnavê dereng hatî
Diçe pala çiyayê bilind-
Ser mezelê xal û xatî…

Çenge xweliya mezelê xal
Û mezelê Kida xatî,
Dike nava dezmala al
Bi tiberkî, tulizmatî.

Wekî bibe here wira
Bireşîne bi şîn-şayî,
Ser mezelê xûşka wane –
Ax û keser dilda mayî…

Em vegerine ser sê neferên mayîn-Hesen, Ûsiv û Kidê.

Ewana tevî qewim-pismamêd xwe ewil li Tiflîsê sitar divin, paşê têne Ermenîstanê, gundê Pampa kurda (naha Sîpan).
Ûsivê Îvo li Emançayîrê panzdeh salîyêda Misqalê distîne. Du kurê wan bûne-Paşa, Teyo. Misqal û Paşa revêda dimirin. Jina Hesenê Îvoye pêşin Cewê bûye. Pey mirina wêra Hesen Hacê distîne.
Fêrîk gilî dikir, digo: “Pampêda dilê bavê min dikeve Porsopê. Lê Porsor bona Biroyê qaçax nîşankirî bûye. Hesenê ap hewza xwe dike, birê xwera divê:
-Dest ji wê bikşîne…
Wî çaxî Cemeda Emerê bî hatibûye Pampê, mala bavê xwe. Rojekê Ûsivê bavê min tevî kurapê xwe-Cerkezê Nado, diçine mehela mixayîla. Dîya min, Cemeda Emer, ku tê ber wanara derbaz dibe, çev bedewya Ûsiv dikeve, xwe şaş dike, dişqite, dikeve erdê.
Cerkezê Nado ha-hanga divê:
-Aha eva qurbana kurapê min bû…
Dîya min jî yeke sufet qemer, bejn bilind bûye… Dilê bavê min xarîc dibe ser dîya min, û Ûsivê Îvo cara duda dizewice, apê min Cemedê Ûsivra dixweze”.
Pey zewacêra Ûsiv û Hesen dîsa diçine Tiflîsê. Dixebitin salekê-duda, vedigerin têne Pampê, dikevine tamekî kevn. Lê zûtirekê bi ga-erebê Ûsivê Emer-birê Cemedê, kevir, dar-bara tînîn û xwera tam çêdikin, gundê Pampa Kurdada dihêwirin, dibine mal-avayî.
A li Pampê sala 1934-a 2-ê meha mijdarê (noyabirê) Ûsivê Îvo û Cemeda Emerra ewledekî kurîn jî dibe. Navê wî datînin Fêrîk.

2. PAMP Û ZAROTÎ

Zarotîya Fêrîk Pampêda derbaz bûye. Pamp xurû kurmance-kurmancê ser dînê êzdîtîyê. Pamp perçekî tebîyetêyî bedewe, çiyê çîya û banîya, çayîr, çîman û kulîlka:

War-welatekî xamikî xasik,
Mikanê kawa, çîyê gulê nazik…

Fêrîk Pampa xwe pir hiz dikir. Ewî nivîsîye:

Pampa mine baş, Pampa min kubar
Wê pal vedaye wan quntarê sar,
Pamp mîna bûka, bûka xemil lê bend,
Dorê çîyayêd me girtine govend…
Çîyayêd me bilind, çîyayêd me kubar-
Ku jê dikişin cew û kanîyêd sar…

Çîyakî bilind Pampêda heye, ku

Mîna zlamekî qure
Mêrekêra bê dew-dozê-
Qemerdax sîng gup vekirîye
Li himberî Elegezê.

Jêlava du karvanê çîya,
Rahiştine milêd wîya
Ber çêbûne wek xalîçe,
Du beyarê gul û gîha-

Yê şerqêra divên “Piçêx”,
Ji roavayêra- “Davan”,
Wir şîn divin kesin û kêx,
Wir distirên şivan-gavan…

“Wextê êz şeş-hevt salî bûm, - Fêrîk danî bîra xwe, - hevalava me dida pey kerekî nêrî gewir. Ew ker kerê Çobangermesê (niha Dêrik) bû-gundê cînar. Em pey diçûn heta hinda Dêlegurê, nêzkaya çîyayê Zîyaretê. Paşê em diwestiyan, dihatine gelîyê Dawanê. Me xwe ber çirikê dişûşt, derbazî bostana kartola dibûn. Ûsivê xal û Emerê Mamo bostançî bûn. Xwera fêza bostînda holikeke rind çêkiribûn. Hundurda mîna oda bû. Dika bexîrê kiribûnêda. Holik ava kirî bû. Ez diçûme ber bi xalê xwe. Ewî torbê kartolê pijandî derdixist, digo:
- Emer, em çend kartolê  pijandî nedine kurê Cemedê?
Û temiz dikir, dida xarzîyê xwe. Ewî zefî ez hiz dikirim…”.
Ûsivê Îvo - bavê Fêrîk, hêna salêd şerê cîhanêyî duyemîn  da birîgadîrê (çawişê) kolxozê bû. Ew nebirine şêrr, ji ber ku mala wî giran bû, îda deh zarê wî hebûn: Teyo, Hemo, Memo, Xatûn, Fêrîk, Şiko, Onîk, Şerê, Miraz, Meksîm, lê birê çûk-Mîşa pey şêrra bû. Salên şêrda gundîya bi zor-cefakê ebûra xwe dikirin… Sala 1945-a, meha gulanê besa sekina şêrr gihîşte gund…
Fêrîk deh salîya xweda diçe dibistanê. Dibistan ermenkî bû. 7-8 salîya wîda ew dişandine dibistanê, lê ji ber ku bi destê çepê dinivîsî mamosta serda hêrs diketin, zaro jî ser çepya wî dikenyan. Loma jî Fêrîk ji dibistanê direvya. Bi zorekê hîn bû-bi destê rastê nivîsî. Wekî din-bi destê çepê kevçî digirt, nanê xwe dixwer, bi destê çepê xebata giran dikir. Sala 1951-ê dibistana gunde hevtsale bi şedetnema pesnandinêva xilaz dike.
Fêrîk xwendina dibistanêra tevayî diçû ber berxa. Berxvantîya wî “xewn bû jêra”:
Bawîşka berbangê bêxew…
Dengê deylêkirina dîya min
Tev xulpîna sirsûmê dew…

Zilamê fikirsucuh tebîyeta şênda dikete mitala, şevêd havîna, li guhêr û bêdera, mîna kitêba xweye dersa steyr û peyrê ezmana dixwend… Ruhê berxvanê biçûk bere-bere bi kubir keyîsa tebîyetêva perwede dibû…
Wexta gîhadirûnê Fêrîk berxvantî disparte Onîkê bira û xwe-xwe diçû xebata kolxozê.

Lê hê naçe ber çevê min
Ew dîdema bi gul û nûr:
Qelfa qîza bi kincê reng
Ser milê wan –tirmix, tûrpazk,
Hilparkî çîyê dibûn çeleng
Wek “Tawisê” bi parr û bask…

Û Fêrîk tev hevala diçû “vîlkê” - gîha berev kirinê-pey wan “canik-cewahira”…
Fêrîkê Ûsiv bîr danî-çawa cara yekemîn ewî helbest nivîsîye:
- Dersxana çarada rojekê me hewşa dibistanêda dilîst. Hevalekî me dexeltî kir, wekî ji nava lîstikê derneyê. Ewî da qeymê xwe, derneket. Hingê min jêra got:
Kuro, derê,
Pirtîyê kerê…
Zaru kenyan. Lê dersdarê me, guhdarîya kîjanî ser me bû, gazî min kir, rojnema destê xweda vekir, şiyêrek nîşanî min da: “Ay, - go, - hergê merîfeta teye şayîrtîyê heye, şiyêrêd aha binvîse, ne ku wan çêr- êtîyê bê merîfet lev bîne…”
Û min hingê dicêriband. Lê tenê çar salê din, hîjde salîya xweda, cara pêşin çarrêzek ser çîyayê meyî Qemerdax nivîsî:

Hey can Qemerdax, tu hisreta min,
Tu padişê çîyayê gundê minî dê,
Tacê ewira ser serê te bilind
Bengzê teyî kaw tim bîra min tê…

Fêrîk wî warî îda xwendekarê Xwendinxana (têxnîkûma) Yêrêvanêye pêdagogîyê bû.

3. XWENDKARÊ XWENDINXANÊ Û ÎNSTÎTÛTÊ

Fêrîkê Ûsiv bêy xwestina xwe Xandinxanêda (têxnîkûmêda)
hatibû qebûl kirinê. Ewî pey berxvantîyêra dixwest saltira din bibûya şivan. Dikire bîra xwe, digot, wekî bavê wî ew gilî bihîstibû û gotibû: “Tu dilê xwe dibêjî?...”. Û Ûsivê Îvo, çawa mêrekî bilyan û dinêdîtî, kurê xwe dişîne Yêrêvanê - hînbûnê. Fêrîk niîvsye:

Ax, bibûya qarxûn,
Rakira têxnîkûm
Tişt nema dewsê…
Malî-gundîyê me
Nekirana lome,
Ku naçim dersê…

Lê neqesidî “xewnerojka” wî, û ewî çar sala wê xandinxanêda xwend.
Pey kutakirina xwendinxanêra, hema wê salê jî, sala 1955-a, bêy komekdarî, bi qîmetê zefî bilindva Înstîtûta pêdagogîyêye ser nave Xaçatûr Abovyanda li fakûltêta(beşa) fîlologîyê-dîrokîyêda tê qebûl kirinê.
Kutasîya kûrsa yekêda xwendikar dibirine “xopanê”- Qazaxstanê, ku wir havîna, du meha bixebitin. Stansîya Baskûnçakêda gava maşîne disekine, hevalava radivine ser vagonê. Paşê Fêrîk banzdabû erdê û lingê xwe gûzekêda şkênandibû. Mehekê mabû nexweşxana Baskûnçakêda. Lê paşwextiyê, hema gûzeka wî serma dikir-cî bi cî dêşya. Digo, wekî cîyê şkestinê wextêda pakî necebirandine.
Pey kûrsa sisyara, havînê, dewata Fêrîk gere bibûya. Dersbêjê wanî dîrokê-Artaşês Poxosyan jêra qîmetê nimiz danîbû. Fêrîk rastî şayîrê êrmenîyayî mezin Şîraz tê û gilîê xwe û Poxosyan dike. Hema hingê Şîraz 3-4 helbestên Fêrîke biçûk tercmeyî( wergerî) zimanê êrmenkî kiribû. Hevra diçine înstîtûtê. Divên: “Cvîne”. Şîraz kaxezekê dinivîse, divê: “Bidine Poxosyan!” Evin ew xetêd şiyêrkî(bi tercme):
Poxosyanê maqul, tu
Fêrîkê me nîvxwendî nehêlî,
Nîvmiraz nehêlî,
Nîvpoêt nehêlî,
Qîmetekî başva verêkî.
Şîraz

Sala 1955-a dîsa dest bi weşana rojnama “Rya teze” bû. Axavtinên radîoyêye kurdî jî bûne herrojî. Heta kutakirina înstîtûtê rojnema “Rya teze”-da 22 helbest û gotarênê Fêrîk dertên. Şiyêreke wî ”Ez û cimet” bi zimanê rûsî sala1958-a kovara “Dirûjba narodov”-da (Dostiya  cimeta) dertê (#9, Moskva), nivîsarên wî radîoya kurdîda têne elamkirinê. Sala 1957-a berevoka “Nivîskarêd kurdaye sovêtîyê”-da yanzde helbestên wî çap dibin.
Sala 1960-î Fêrîkê Ûsiv înstîtût xlaz dike.

4. XEBATKARÊ RADYOYÊ

Dîplom li cêvê
Berxvanê berê
Vedike derê
Radîokomîtê…

Para kurmancî,
Oh, dêmê tûncî:
Mîkayêl, Xelîl,
Memê û Hemo,
Şiko û Emo,
Casimê Celîl.
Serekrêdaktor-
Xelîlê rûsor
Bi beşerek ferz
Datîne li ser
Îstola kêmber
Balola kaxez:
“Destê xwe donke,
Çevê me ronke
Bi tercimê baş…”

Fêrîk radîoyêda, para kurdîda tê kivşkirinê çawa serokê beşa edebyetê.
Sala 1961-î pirtuka Fêrîke pêşin -“Çevkanî” çap dibe. Ew ji alîyê xwendewanada rind tê qebûlkirinê. Ew hub û hisreta şayîr bû. Mîna çevkanîya zelal bû û şayîrtîya Fêrîke helal elam dikir. Wê salê jî berevoka “Efrandinêd nivîskarêd kurdê sovêtîyê”- da neh helbestên Fêrîk çap dîbin.
Radîoyêda Fêrîkê Ûsiv bi helalî dixebitî. Ewî rastgo bû. Qebûl nedikir qelpî, derewî, durûtî, nivîsarên sist paşda dida, a bona wê yekê jî serekrêdaktorê berê- C. dek-dolav li dora Fêrîk hunand, de usa anî sêrî,  ku Fêrîk ji xebatê derxistin…Û Fêrik nivîsî “Ez nizanim tuyê id çi bînî serê minî sewdeserî”...
Fêrîk çendekî şûnda helbestên xweye çapkirî û neçapkirî kire çelte û bir derê malê şewitand. Digo: “Kêra dinivîsim?”...

5. SALÊD 1963-1968

Pey dûrketina ji xebata radîoyêra Fêrîk ber xwe diket. Ruhê wî rehetî nedidît.
Hecîyê Cindî Fêrîk kire xîretê, go:
- 250-î salîya şayîrê ermenyayî mezin Sayat-Nova gere bi şaynetî bê kivşikirinê. Were em berevokeke tercma hazir bikin.
Kitêba Sayat-Nova da Fêrîk, go:
- Tu xwera bibjêre-kîjana tuyê tercmekî (welgerînî), yêd din jî ezê tercmekim.
Fêrîk xwend û tercme kir… kilamkî sitra, tercmê xwe şande rojnama “Rya teze” û radîoyê. Bi tercmê Fêrîk kilamêd Sayat-Nova radîoyêda sitran. Paşê, payîza sala 1963-a, Fêrîkê Ûsiv tevî konkûrsa (leca) qedandina efrandinên Sayat-Novaye baş bû.
Fêrîk helbest û terçmên xwe tim bi hostatîke mezin ezberî digot. Ev car başqe bû: gere ber jyûrîya maqûl bixwenda, rind hazir dibû. Gere artîstêd ermenîye eyanra pêşda bihata. Hate elamkirinê, wekî helbestvanê kurdî cahil Fêrîkê Ûsiv wê şiyêra Sayat-Novaye “Tu hingêda aqilbendî” bi tercma xwe bixûne. Serayê bi hewaskarîke mezin li bejn-bala Fêrîk û bedewya wî dinhêrî. Zef kerr û lal, te tirê kurmancî fem dikin, guh dane xwendina wî û pey xilazkirinêra dirêj, zef dirêj destê xwe lev xistin.
Fêrîk layîqî prêmîya (xelata) dereca sisya bû. Sedirê jyûrîyê, artîstê eyan Avêt Avêtîsyan Fêrîk bimbarek kir, got:
- Ez gelekî bona tercma şiyêra Sayat-Nova û ezbergotina te firnaxim!
Hema wê salê jî berevoka şiyêrêd Sayat-Nova bi tercma Hecîyê Cindî û Fêrîkê Ûsiv hate weşandinê.
Wexta civîna para nivîskarêd kurda Fêrîk çend tercmên xwe ji Sayat-Nova xwendin, yekî xwest emekê Fêrîk nuxsanke, got:
- Kilamên Sayat-Nova nêzîkî ruhê mene, loma hêsa têne tercmekirinê.
Lê dîrokzanê ermenîyî eyan Morûs Hasratyan, wekî wê civînêda hazir bû, go:
- Hêsaye hêsakirara, gotî Sayat-Novakî tezebî, wekî bi hostatîke usa tercmekî…
Ew şabûneke mezin bû bona Fêrîk.
Sala1964-a Fêrîk erza xwe da, wekî bibe endamê Yekîtîya nivîskara. Aha bona Fêrîk helbestvanê ermenîye mezin  Hovanês Şîraz çi nivîsîye;
“Demeke dirêje-dîna min lêye, çika çi nivîskarên teze têne dinyayê. Û vaye ne tenê nivîskarên ermenî, lê yên miletên mayîn jî bin kevira derdikevin wek kanîyên zelal, ku vê lepa axa kal-bavê me ermenîya sitirîne. Aha yek ji wana eve, yekî bi talant, xudanşuret Fêrîke, ku min bi xwe jê tercme kirîye.
Ez di wê bawerîyêdame, wekî ew gelekî hêjaye, ku bibe endamê Yekîtîyê…
H. Şîraz, 1964”

Û dîsa çevnebarî û mixenetîya hine “şayîra” Fêrîk gîhandin wê derecê, wekî xwexwe şûnda sekinî, erza xwe paşda hilda… Û tenê pey deh salara, 1974-a ew bû endamê Yekîtîya nivîskara.
Salêd 1963-1967-a Fêrîk destanên “Êbû-Ele Maharî” ya Av. Îsahakyan, “Msîrî” ya Lêrmontov, kerîkî ji tragêdîya Şêkspîr”Otêlo” tercme dike. Van salada 40-î zêdetir nivîsarên wî çap divin rojnamada. Sala 1967-a “Gula Elegezê”, sala 1967-a jî pirtûka “Lîrîka” têne weşandinê.
Sala1968-a payîzê Fêrîkê Ûsiv hilgerya gund.

Destnivîseke Fêrikê Ûsiv

6. LI GUND

Fêrîk gundê Pampêda bû mamoste. Ewî dibistanêda dersê zimanê kurdî dida. Hevtê 2-3 roja gundda dima. Rojêd mayîn li Yêrêvanê bû, ji berku mal-neferê wî şeherda diman.
Sala 1969-a havînê çû bal birê xwe - marza Svêrdlovskê, gundê Nakaryakovê, peyra çû Moskvayê, Lênîngradê(S.Pêtêrbûrgê).
Salêd 1976-1980-î Fêrîkê Ûsiv bi proyêkta xwe, tenê, tamek xwe û neferê xwera Pampêda çêkir. Dorê sûrek kişand, fêza sûrê jî axilê pêz çêkir. Ji hostatîya wî gund-gundîtî zendegirtî diman.
Ewî nivîsî:

…Û wextekê jî du rêncber wê bên,
Xwe bavên ber sîya axilê minî şên:
“Hey gidî, - bêjin, - Fêrîkê rehmetî
Ser van tam-taşa çiqa zemet dî…”

Paşê çend berx, kar, mirîşkêd pir bedew û du golik xwey dikir. Ew avayê wî çêkirî û xweykirina heywanet jî, meriv digo, pareke poyêzîya wî bûn.
Sala 1973-a destana Fêrîk “Ûsivê Nevya”hate weşandinê. Ew veçêkirineke beyt- serhatîya cimetêye tezeye û bi serecema xwe pirr dewlemende. Vê destanêda dîhar bûne karebûnêd şayîre lîrîkîyê, êpîkîyê û dramatîkiyê.
Fêrîk gilî dikir, çawa carekê ew teldê mala xwe, ber kuçkê kartola paldayî bûye: dinhêre du lawik ji alîyê kewşênva têne gund... Pey silav-kilavara jê dipirsin:
- Gelo mala Fêrîkê Ûsiv kîjan tangêye?
Fêrîk divê:
- Keremkin, pêşda werin, em van kartolê pijyayî bixun, paşê ezê ji wera bêjim.
Lawik tên, rûdinên ser şînkayê, çend kartola bi hewas tevî nanê loş loq dikin, dixun. Paşê razîbûna xwe elam dikin, îzinê dixwezin, wekî herin, Fêrîk bivînin.
Li wir Fêrîk divê:
- Eva mala Fêrîke, Fêrîk jî ezim!
Ewana zur dibin –wî dinihêrin. Dibe pîrqîna wana, dikenin, xwe davên pêsîra wî, paç dikin... Gilî kiribûn, wekî xwexwe ji Tîbîlîsîyêne, hatine Camûşvana Çûk havîngê. Destana Fêrîke “Ûsivê Nevya” xwendine, pirr begem kirine, lema jî hatine Pampê- dîtina Fêrîkê Ûsiv.
Sala 1971-ê li Moskvayê di pirtûka “Hikyat derheqa Bar Mûraz”-da, rûsî, destana Fêrîk “Xewna Mîrmeh” çap bû. Vira derheqa fikira fîlosofîya mirin û jîyanê, dîalêktîka emirda tê gotinê.
Sala 1977-a, pey pirr cefara, “civînara”, li ku dihate gotinê:   “pirtuka Fêrîkê Ûsiv ya eksîsovêtîyêye, eksîmoraliyêye....” û pey guhastinara, çend helbest derxistinava, pirtûka wîye “Narê” hate  weşandinê.

7. ÊVARÎYA  ŞAYÎRE  HOBÊLYANÎYÊ
( bona 50 salîya dayîkbûna wî)

Rojnema “Rya teze”, 10-ê noyabirê sala1984-a.

Navê şayîrê kurdî eyan Fêrîkê Ûsiv nava edebyeta kurdaye sovêtîyêda cîkî berbiçev digire. Berevokên efrandinêd wî zûva bûne xemla textê xwendewana. Şayîrê xweyê şureta mezin teql û akleke teze kire nava poêzîya kurdaye sovêtîyê. Hema ji gavêd efrandarîyêye pêşinda ewî nexş û awazêd şayîrtîêye teze xwera anîn, kete nava “crîda” lîtêratûrayê, çawa sîyarê hespê Pêgasî kihêl. Timtêl û xemla wî sîyarî çiqas çû-ber pencêd teva poêzîyayê diha “vebûn-biriqîn”. Û badilhewa nîne, wekî şayîr berevoka efrandinêd xweye pêşin navkir “Çevkanî”, kîjanê rastî jî nava lîtêratûra kurdaye sovêtîyêda mînanî kanîyê kire bilqîn. Ava wê kanîyê çiqas çû - diha gurr bû. Xwendinvana pêra-pêra texmîn kir, wekî şayîrê xweyê zên û merîfeta mezin tê nava edebyetê, yê ku xwera zingînya sîmêd tembûra şayîrtîyê tîne, gotina kîjanîyê mezin heye.
Derheqa rîya Fêrîkê Ûsive efrandarîyêye qedandî, talanta wîye şayîrtîyêda wê êvarîya hobêlyanîyêda hate gotinê, ku çendekî pêşda bona 50-î salîya bûyîna wî li sera mala nivîskarêd Ermenîstanê derbaz bû. Wextê êvarîyê, kû serwêrtîya Yekîtîya nivîskarên Ermenîstanê amede kiribû, şayîr û nivîskarêd ermenî û kurd, rewşenbîrêd me, xwendkar, maşoqêd poêzîayê berev bibûn.
Spîkêrê serwêrtîya Yekîtîya nivîskarên Ermenîstanê - nivîskar M. Sargsyan bi xeberdana sifteva êvarî vekir.
Derheqa emir û şuxulvanîya şayîre efrandarîyêda nivîskar Babayê Keleş bi axavtin pêşda hat. Fêrîkê Ûsiv, ku tebîyetê hunur û talanta şayîrtîyêye mezin dayê, ewî got, gelek efrandinêd delal nivîsîne, saya kîjana şayîr layîqî hizkirina hemcimetîyê bûye.
Li kenarê ewî çemî, ku ji “Çevkanî”-ya enzel destpê bû, ”Gula Elegezê”şîn bû. Şayîr vê berevokêda hîmlî li ser xezna zargotina cimeta meye dewlemend hîm bûye. Destana “Xewna Mîrmih” efrandineke usane, li ku şayîr tomerîkirina fîlosofîyêye teze kirîye, ew bi nexş-nîgarêd nuhva daye dewlemendkirinê.
Sala 1967-a berevoka şayîre sisya bi sernivîsara “Lîrîka” cap bû. Eva berevoka dereca teze bû nava efrandinêd wîda.
Berevoka “Lîrîka”-yêda talanta Fêrîkê Ûsiv diha “tîr” bûbû, fikira wî hê gihîştî bû û ese gotî bifirya. Û firî…Ew firîn bû xuliqandina destana “Ûsivê Nevya”, kîjan sertaceke efrandinêd Fêrîkê Ûsive. Eva destana ser hîmê beyt-serhatîya zargotina cimetêye wî navî hatîye nivîsarê.
Destana “Ûsivê Nevya”, ku alîyê çapa xweva efrandina şayîre lape mezine, mecal da, wekî ew temamya zoraya talanta xwe nişande. Pey wê destanêra du destanêd dinê jî nivîsî –“Rhana Reso” û “Hisret”, ku bi navê “Hisretdefter” berevoka şayîr û nivîskarêd kurdêd sovêtîyê “Bahara teze”-ye 1984-ada çap bû. Nava van destanada talanta şayîr bi şewqa teze biriqî, îlahî di dereca dîharkirina pisîxologîya ruhê merivada.
Fêrîkê Ûsiv xweyê dilê bengîyî mezine. Nava efrandinêd wîda helbestên bi têma hub-hizkirinê gelekin.
Şayîr usa jî gelek efrandinêd şayîrê nav û deng bêqisûr tercmeyî kurdî kîrîne: Şêkspîr, Bayron, Gyotê, Pûşkîn, Lêrmontov, Yêsênîn, Sayat-Nova, Av. Îsahakyan, Hov. Tûmanyan, …
Êvarîyêda doktorê ulmêd fîlologîye, profêsor Hecîyê Cindî, doktorê ulmêd dîrokê Şekroyê Xudo, kandîdatê ulmêd fîlologîyê Çerkezê Reş, serwêrê bşea radîyoxeberdanêd kurdî Ahmedê Gogê, dîrêktorê dibistana gundê Pampê(Sîpanê) Têmûrê Mîro û yêd din bi axavtinên germ şayîr slav û bimbarek kirin.
Paşê şayîr Fêrîkê Ûciv xeberda û razîbûna xwe da bona qedirgirtin û pirr qîmetkirina emekê wî.
Para êvarîyêye bedewetîyêda şiyêrêd şayîr hatine xwendinê, koma gûndê Camûşvanêye vokal-haceta û sazbend, dengbêjêd mayîn pêşda hatin”.
Pey êvarîyêra, sibetirê, Pampêda, mala Meksîmê birê Fêrîkda bira û pismama nan danîn, kêf kirin.

Nirxandinên Hecîê Cindî: “Min dev-devî nîv sehetê êvarîya 50-î salîya Fêrîkda xeberda. Min got, wekî wetenhizî, dilkelî, hub, hisret, tebîyet, xîyalêd emir ruhê efrandinê Fêrîkê Ûsivin, efrandin, ku bi mecalêd angor: bi kurmancîke dewlemende bê qisûr û ferih, bi nexş-nîgarê geş, çapêd teqil hatine hunandinê. Şiyêrêd Fêrîk mîna kanîke xweber bilqîn pê bikeve- ji dilê wî dikişe. Min Fêrîk hesab kir şayîrê kurdî mezin”.

8. FÊRÎK,  PÛŞKÎN  Û  YESÊNÎN

Fêrîkê Ûsiv helbestvanên rûs yen mezin Alêksandir Pûşkîn û Sêrgêy Yêsênîn (yen sedsalen 19-a) hesab dikirin dersdarêd xwe.

...Demê sazim û kilam, Sêrgêy Yêsênînê min,
Te hewasim, o, selam “sewdeser” û “dînê” min...

 Ewî çar şiyêr pêşkêşî Yêsênîn kirine, le derheqa Pûşkînda dixwest  destanekê binvîse:
Van salêd paşin ketim kinyata
Serhatîya şayîrê ûrisa mezin,
Belkî derheqa emir-efatîya
Wîda poêmek layîq binvîsim…

“Nemeke” wa poêtê mezinra “dinivîse”: “Ez rûsî xrab zanim, naxwezim tu ser şaşîyê min bikenî. Lema jî kurmancî dinivîsim. Heta vê deqê dudil dibûm – derheqa teda binvîsim, yan na…Wextê başqe-başqeda min nivîsîye û qelaştîye. Lê niha min biryar kirîye-eseyî binvîsim, ji berku plana minda heye- tiştekî mezin biefirînim. Pênc-şeş sala hazir bûme…Hewasa efrandarîyêye gûjlî bi min negirtîye, lê nivîsara bê hewas rind hev nagire, mîna şîrê tirş dibizire…”.
Ewî digot: “Ez serhatîya şayîrê rûsî mezin Alêksandr Pûşkînva terpilîme, hergê saxlemîya min îzinê bide, dibe ku ez poêmekê derheqa dîmeneke tragêdîya emirê wî şayîrê dinyayêyî herî şayîrda binivîsim…”
Sala 1987-a Fêrîk biryar kir- here cîyên emirjîyîna Pûşkîn:

Herim Ûrisêta Pûşkîn,
Ya Yêsênîn-bi surr û sêr,
Serxweş syar bim “troyka” dîn,
Hisreta wan bizûkim têr…

Û çû… Çû danzde şehera: Rostov, Kîşînêv, Odêsa, Gûrzûf, Pêtêrbûrg, Moskva, Sarskoê Sêlo, Mîxaylovskoyê, Boldîno, Piskov, Trîgorskoyê, Êkatêrînoslav - Dnêpropêtrovsk. Û nivîsî… Arşîva wîda nivîsar hene, lê heyf, poêm nehate nivîsarê… Nexweşîyê mecal nedida, pêra negîhand… Fêrîk ji Pûşkîn bîst heft nivîsar tercmeyî kurdî kirîye.
Fêrîkê Ûsiv dema binteng û xemgîn dibû, Yêsênîn danî bîr:

Ez bi serê te ezîzkim,
Ez bi sidqê te temizkim,
Her şurya min te dibhure,
Îsafa min ya te digire...
Ez jî dema
Ji dest xema
Tera dikim misiletê...

       Gazî mala xwe dikir, “Rabe were mêvan...”

Dorogoy Sêrgêy, mîlîy, qencê dewr û zeman,
Kê go tu mirinê dîlî, rabe were mêvan.

Ezê kar û berxikê xwe berdim mêrga Xemê,
Zînke cenûyê xweyî torre, were ewê demê.

Ez û “Keleş”, “Boynaxê” xwe emê bi heyr, hewas
Bêne pêşya qonaxê xwe, çawa pismam û kes...

Û ramûsin dest û rûyê te, êy Sêryoja mîlî,
Rex Qemerdax bikin cîyê te, bibin hemayîlî...

9. Çawa Fêrîkê Ûsiv şiêr (helbest) dinivîsî

Şev û ro Fêrîkra yek bû. Çaxê hewasa nivîsarê li wî digirt, nîvê şevê jî bibûya, wê binivîsya.
Ewî dupa paldayî dinivîsî: gere dorê ker bûna, tu tişt gotî ew şerpeze nekira…Wexta nivîsarê ewî nanê xwe jî bîr dikir.
Fêrîk helbest dinivîsî, resîl dikir, ber dinvîsî…Eger wî xweş nedihat-diqelişand, davît. Lê wexta wek dilê wî dibû, şa dibû. Pey nivîsarêra bi hewas dikete oda hemamê, ser kursîyê rûdinişt û bi dengekî xweş distira…
Sed heyf, me kilamêd wî ser qeytana magnîtafonê nenivîsîne. Tenê klam? Na, me helbestêd wî jî, ku bi hostatîke mezin ezberî digot, nenivîsîn. Ewî nedixwest, lê gotî me binvîsya. Ji destê me çû…Lê radîoyêda, ku ew xebitî bû û helbestêd xwe bi xwe xandibûn, neyara xeberdanêd wîye ser qeytanê temam resîl kirine. Tenê salekê berî mirina Fêrîk- Barzanîyê Hemoyê bira xeberdana xwe û Fêrîkê apê xwe ser vîdîokasêtê derxist.
Pey sitranara nanê xwe dixwar, carna digot:
- Em neçine mala bavê te ?
Min zanibû, wekî nivîsara xweye teze dixweze bal Hecîyê Cindî bixûne.
U em diçûn…Malê me nîezkî hev bûn. Bûbû xeyset: dixwest fikira wî pê bihesya…Hewcê pesnandinê bû. Hecîyê Cindî karê xwe dihişt …û dibihîst...û Fêrîk dixwend... –“Te sehet xweş”, “Te ez pirr şakirim”,- Hecîyê Cindî digot…Û eger kêmasîk jî didît, zef fesal jêra digot: “Bi texmîna min…”
Ewî Fêrîk hêrs nedixist. Û wexta Hecîyê Cindî xatirê xwe ji jîyanê xwest, çû ser heqîya xwe, Fêrîk go:
- Apê Hecî ji pişta min çû…

Fêrîk ruhmal bû: “Dilê min wire kîderê kalîn-pişkîna pêz tê…” Ewî her tiştê bedew- tebîyet bi çîya û banyava, mêrg û çayîrava, heywanetava, çivîkava hiz dikirin, heta berx, kar û mirîşkên wî jî pirr bedew bûn. Lê qîz û bûkêd bedew? Fêrîk zû bengî dibû…Û wan wexta şiyêrêd xweye bengîtiyê dinivîsîn…
Êvara cahil û ahilê gund ber dikana gund berev dibûn. Dikan jî rex kaniya gund bû. Û her cara, gava ew “canik-cewahir” diçûne avê, ber dikanêra, ber çevê Fêrîkê şayîrra derbaz dibûn. Û ew ser wan “zerîya”, “xezala, kû yek ji yekê xastir bûn” bengî dibû û dinivîsî…Le carna, wexta xeberdana wane ber kanîyê yan jî şerê wanî tevî cînara, nav-nûçikê wan dibihîst - ber xwe diket, heyfa xwe danî, wekî bedewîya wana û ruhê wana başqene.
Carekê jî “bengî bûbû sewdeser ser zerîke şuletê”. Û wexta ew çû Amêrîkayê, Fêrîk şiyêra xwe “Tu çûyî, çûyî” nivîsî.
Hizkirina Fêrîk berbi gundîke bedew- Gulnazê pir bû û dirêj kişand. Çend helbestêd wîye bengîtîyê bo wê bedewê hatine nivîsarê.

Fêrîkê Ûsiv bê hed û hesav gundê xwe-Pampa kurda hiz dikir. Pampêda ewî xwe li perçekî Kurdistanêda didît.
Fêrîk selmyanekî miletê xwe bû:.
Bra xwezil Kurdistana min şên bûya
Miletê min aza, xwendî û zên bûya…

Ewî hiz dikir tevî kal û pîra seheta qisa bike derheqa walêt, koçerbûna wan, ji emirê berê. Û helbestêd xweye hisretê û welatparêziyê dinivîsî, çawa “ Mustefa Barzanîra”, “Xûna miletê min”, “Kurdistan”, “Kurê minra” û yêd din.Ewî wek yekî rê unda kirî, xalifî bi  hisreta pirr digo:
Kurd im, kuyî Kurdistan,
Wey dîl û bindesta min ...

Hê sala 1961-ê berevoka xweye ewil- “Çevkanî”-da, ewî nivîsî: “Wexta mirin min bive mêvan, min çelkin pala çyayê Dibûrî”,

Kû mija Pampê mîna karavana
Bê û ser minra here arana -
Huba dilê min,
Derd û kulê min
Bive arana ,
Qurn û dewrana…

Hema wê salê, meha kanûnê, rojnema “Rya teze”- da şayîrekî nivîsî:
- Çima, ew derd û kul ji ku hatine?… Lê gelo Fêrîk roja meye îroyîne geş navîne?…
Fêrîk xwend, ber xwe ket, axînek rahişt û got:
- Xwezila min wî hatî, derdê Weten nizane çîye…
Fêrîkê Ûsiv jiyana xweda pirr hate zêrandinê. Ewî pesinê qeydê sovêtîyê û jîyana merivê sovêtîyê nedida…Pirtûkêd wî bi zore-zor û bi cefa çap dibûn. “Ew çi seqeme?”, “ew çi derde?”, “ewî çawa turiş kirîye, nivîsîye, wekî kulfeta kurde sovêtîyê naxweze mêrê wê here şêr…”, “helbestên Fêrîk yê “ekisîsovêtîêne”, “eksîmorolîne”, “Fêrik şayîrê dereng ketîye”… Hey civînên nivîskara kurdada derheqa van tiştada digotin, berevokên helbestêd wî paşda didan, şûnda dixistin, didane guhastinê…
Hemîn çevnebarî, ernûsî û nezanîya hineka jî alîkîda “kardikirin”. Çerkezê Reş, ku xêrxazê Fêrîk bû, nivîsîye “…û helbestvanekî mîna Fêrîkê Ûsiv, ku serdapê îsaf bû, dest neyara herro-hergav dizêrîya…”
Û tenê mûsayê wî - hewasa nivîsarê, dihate hewara wî:

O, mûsa min, o, çara min…
Dema tu têyî hewara min,
Min tirê wekî Rostemê Zal
Ji minra dibe pişt û heval...
Lê wexta

Ax, mûsayêd min wexta ji min dûrin-
Fiqarekî bê piştovanim ez,
Wextê li dor min li hev difûrfûrin-
Qey hingê Rostem pelewanim ez…

Xwestinek wî ji Xwedê hebû –

Xaliq, xatirê navê xwekî,
Min hewcê merîyê nemerd nekî:
Te bîter kirîye kul û birîn,
Tu bi xwexwe jî bicebirîn…

Fêrîkê Ûsiv derheqa axirîya nivîsarêd xweda wa difikirî:

Ax, dive binice
Çemê min van dera
Û neçe negîje
Tu okyîan û bera…
Ez tiştekî jî zêdekim:
Fêrîk pey nivîsandina destana “Rihana Reso”-ra çendekî medekirî, bêhewas bû, digot:
- Heyfa min Rihanê, Qero, Reso, Almastê tê…
Ewana bûbûne qewm-pismamêd wî. Te qey tirê ewî xatirê xwe ji wan heta-hetê xwestîye û usa melûle. Hey digo: “Wêlî bi wêl…”.

Fêrikê Ûsiv Eskerê Boyik, Kovara Berbengê di destê mamoste Fêrikî de ye û dixwîne

10. ROJÊD EMRÊ FÊRÎKÊ PAŞÎN

Payîza sala1996-aye dereng Fêrîk go:
- Dixwezim herime şeherê Nîjnî Tagîle, cem Zera qîza xwe û nevîyêd xwe - Narê, Alîk-jêra digo Elo,-Zivistana xwe, mîna zivistana sala1994-a, dixwezim li wir derbazkim.
Bona nexweşîyêd wî em dudilî bûn: here-neçe? Fêrîk go:
- Qet nefikirin, gunê min jî nekine sitûyê xwe. Ezê xwexwe herim, bilêta balefirê bistînim. Tenê Zoro roja çûyînê bira min verêke.
Ûsa jî kir. Çû bilêta xwe bi vwe stend û çû gihîşte qîz û nevîyêd xwe. Pênc meha Fêrîk ma wî şeherîda.
28-ê nîsana sala1997-a Fêrîk vegerîya, hate Yêrêvanê. Çawa kete malê, go:
- Şikir ji tera, Xwedê, ez saxî hatim-gihîştime malê…
Û gilî kir, wekî balefirêda dilkê wî pirr êşyaye, tirsyaye tişt wî biqewime… negihîje malê… Gilî kir, go:
- Bi gotina we- ez Tagîlêda hatime xweykirinê, qîz û nevîyê mine ezîz pirr heyra minda bûn. Go: - Ez naka hatime malê, lê hişê min bal zarane…
Sibetirê go, wekî du-sê rojê din wê here gund, go:
- Par min terka gîhadirûnê da, îsal jî ezê terka kartol avîtinê bidim. Hela wê kî minra nîvekarî bavêje…? Go:

Li min pir bûne nexweşî û êş
Nexweşîyê nemam, xrav û xayîn…
…………………………………
…………………………………

Nexweşya şêkir - dîabêt, zor lê dikir. Lingê wî diha werimîn, êşyan, dil jî alîkîda…
Go: - Min bibine nexweşxanê…
Me Fêrîk yekê gulanê bire nexweşxanê. Doxtirê nihêrî, serê xwe hejand, go:
- Lez van dermana destxin, bînin.
Zoro ha-hanga ew derman dest xistin, anîn. Heta êvara dereng em cem bûn.
Wê êvarê Fêrîk gilî kir, go:
- Şevekê Tagîlêda êşê min zef bûn. Min nava cîyada Xwedêra gilîyê nepak digot, gazinê xwe dikirin. Sivetirê Zera min go: “Bavo, ez ji te hîvî dikim Xwedêra gilîyê xrab nebêje”. Min go: “ Qîza min, çawa nebêjim? Ewî aqa êş-êşûk dane min,nexweşîya dil, dîabêd, paşê hemîn neyara jî ruhê min xwerin…Bê Xwedê, tu çira meriva dinê dixî û awqa dizêrînî?- Lê min Zeka xwera got: - Eger tu hîvî dikî, bira adbe, qirarbe – îdî gilîê nerê Xwedêra navêjim...”

Paşê, nexweşxanêda,  Fêrîk  zivirî berbi min û  minra go:
- Tu rind zanibe, hergê Xwedê êz baxşandibim, wê ruhê min zû ji min bistîne, hergê na- ezê sala nava cî-nivînada awa binelim-bêşim… Xwezla min yê usa tê, kî carekêra dimire.
Min go:- Terka wan gilîya bide, tuyê pakbî û çendekî dinê tuyê vegerî malê. Havînê jî nevîyê teyê bên, û emê hersê nevîya –Narê, Alîk, Lînayê hildin – herine gund…
Odêda nexweş zef bûn, doxtirê  nehişt, Fêrîk jî nexwest ku em şev cem  bimînin.
2-ê gulanê Zoro çû bal bavê xwe. Xurek biribû. Hat, go:
- Şikir hevekî pake.
Êvarê ez çûme nexweşxanê. Minra jî go:
- Doxtirê gotîye, wekî ez berbi pakbûnê diçim. Werma lingê min jî danîye...
Paşê go:  - Tu sivê neyê. Tenê bira Zoro berî êvarê bê. Xwerna cem min pirre… Tu ledê were, emê derên derva – hevekî bigerin...
Wê şûnda go: - Min poêma xwe ya “Hisretdeftera Hebesê Evdî”, ya ku derheqa emirê mindane, par serhevda anî û, sed heyf, cem du lawika xwend… Tiştê zêde têda hene… Pey mirina minra… îda tu zanî… yazîya poêmê dihêlim ser te...
Paşê gilî kir, çawa Tagîlêda bona eyda jinaye 8-ê adarê helbestek pêşkêşî Zera qîza xwe kirîye.
Fêrîk tevî min sivderêra hat heta pêpelînga, ez verêkirim û dîsa go:
- Sivê neyêyî…
Ew bû xeberdana meye paşin…

Şemîyê, 3-ê gulanê, êz neçûme nexweşxanê. Min Zoro şande cem bavê.
Zoro paşê gilî kir, go:
- Çawa ez ketime nexweşxanê, dilê min zerp kuta. Min texmîn kir, wekî tiştek qewimîye. Min lezand, gihîştime oda bavê xwe: ecêveke giran…Min dî cem wî doxtir berev bûne, bavê min derzî dikin, tevî hev bûne…. Min xwe avîte pêsîra bavê xwe…Ewî ez dîtim, nas kir…Beşerxweş bû…Hêsirek ji çeva barî. Ez digiryam, “bavo, bavoya” min bû…Lê, yazix, ewî tu gilî nikarbû minra bigota…
Û 15-20 deqa şûnda, ro, nêzkaya seheta yanzda, Fêrîk kerr û lal, serê wî ser milê kurê, derdê Kurdistanê dilê wîda, çevê xwe heta-hetê digire…
Halê Kurdistanê, bindestî û perçe-perçe bûna  wê  ji nexaşîyê jî zortir Fêrîkê Ûsiv dizêrandin û dil- hinavê wî şayîrê nazik dêşandin, dixişivandin….

Bi xwestina Fêrîkê Ûsiv ew berpala çîyayê Dibûrî hate definkirinê, ku çawa ewî dixwest –

... batan kerî, batana sûrî
Dora tirba min çîyayê Dibûrî –
Hingê ruhê min-berxvanê berê,
Hêlbiya hisreta xubara qebrê...,
Tevî kerê pêz ji çîyayê bilind,
Êvara bata belabya nav gund…

Fîda Hecî CEWARÎ
2004

__________________________________________________________________________

Bona bîranîna Fêrîkê Ûsiv

JI RÛPÊLÊN JÎYANA FÊRÎKÊ ÛSIV

3-ê gulana sala 1997-a Fêrîkê Ûsiv çû ser dilovaniya xwe.

Pêsiyêd Fêrîkê Ûsiv ji qeza Qersê bûn, ji gundê Emançayîrê. Bavê wî -Ûsivê Îvoyê Hemo, ji êla sîpka, bereka witîya bû. Ses zarê Îvoyê Hemo û Zeyneva jina wî hebûne-Hesen, Zozan, Çîlê, Xezal, Kidê, Usiv.

Ewana pey serê cihanêye yekyemîn mihacir dibin. Nava ser û dewada, xelayî-celayêda ji maleke mezin çar nefer zêndî dimînin-Hesen, Kidê, Ûsiv û Xezal. Wexta koçberbûnê, mêrê Xezalê Koroxlî rêva dikujin, û Hesenîkê Cemaldîn Xezalê çawa jina xwe lê xwey derdikeve.

Bo xatirê Xezala diya xwe bi pirs-pirsyara nuxuriyê Xezalê - Riza, zivistana sala 1978-a ji Romê hate Ermenîstanê…

Paswextiyê Fêrîkê Ûsiv derheqa hatina kurmeta xwe Rizada destana xwe “Rizayê kurmet” da nivîsî.

Em vegerine ser sê neferên mayîn-Hesen, Ûsiv û Kidê.

Ewana tevî qewim-pismamêd xwe ewil li Tiflîsê sitar divin, pasê têne Ermenîstanê, gundê Pampa kurda (naha Sîpan) dihêwirin, dibine mal-avayî..

A li Pampê sala 1934-a 2-ê meha mijdarê (noyabirê) Ûsivê Îvo û Cemeda Emerra ewledekî kurîn jî dibe. Navê wî datînin Fêrîk.

Zarotiya Fêrîk Pampêda derbaz bûye. Pamp perçekî tebîyetêyî bedewe, ciyê çiya û baniya, çayîr, çîman û kulîlka:

War-welatekî xamikî xasik,

Mikanê kawa, çîyê gulê nazik…

Fêrîk Pampa xwe pir hiz dikir. Ewî nivîsîye:

Pampa mine bas, Pampa min kubar

Wê pal vedaye wan quntarê sar,

Pamp mîna bûka, bûka xemil lê bend,

Dorê çiyayêd me girtine govend…

Çiyayêd me bilind, çiyayêd me kubar-

Ku jê dikisin cew û kaniyêd sar…

Çiyakî bilind Pampêda heye, ku

Mîna zlamekî qure

Mêrekêra bê dew-dozê-

Qemerdax sîng gup vekirye

Li himberî Elegezê.

Jêlava du karvanê çiya,

Rahistine milêd wîya

Ber çêbûne wek xalîçe,

Du beyarê gul û gîha-

Yê serqêra divên “Piçêx”,

Ji roavayêra- “Davan”,

Wir sîn divin kesin û kêx,

Wir distirên sivan-gavan…

Fêrîk, hêna salêd serê cîhanêyî duyemîn da birîgadîrê (çawisê) kolxozê bû. Ew nebirine sêrr, ji ber ku mala wî giran bû, îda deh zarê wî hebûn: Teyo, Hemo, Memo, Xatûn, Fêrîk, Siko, Onîk, Serê, Miraz, Meksîm, lê birê çûk-Mîsa pey sêrra bû.

Fêrîk deh saliya xweda diçe dibistanê. Dibistan ermenkî bû. 7-8 saliya wîda ew disandine dibistanê, lê ji ber ku bi destê çepê dinivîsî mamosta serda hêrs diketin, zaro jî ser çepya wî dikenyan. Loma jî Fêrîk ji dibistanê direvya. Bi zorekê hîn bû-bi destê rastê nivîsî. Wekî din-bi destê çepê kevçî digirt, nanê xwe dixwer, bi destê çepê xebata giran dikir. Sala 1951-ê dibistana gunde hevtsale bi sedetnema pesnandinêva xilaz dike.

Fêrîk xwendina dibistanêra tevayî diçû ber berxa. Berxvantya wî “xewn bû jêra”:

Bawîska berbangê bêxew…

Dengê deylêkirina diya min

Tev xulpîna sirsûmê dew…

Zilamê fikirsucuh tebiyeta sênda dikete mitala, sevêd havîna, li guhêr û bêdera, mîna kitêba xweye dersa steyr û peyrê ezmana dixwend… Ruhê berxvanê biçûk bere-bere bi kubir keyîsa tebiyetêva perwede dibû…

Wexta gîhadirûnê Fêrîk berxvantî disparte Onîkê bira û xwe-xwe diçû xebata kolxozê.

Lê hê naçe ber çevê min

Ew dîdema bi gul û nûr:

Qelfa qîza bi kincê reng

Ser milê wan –tirmix, tûrpazk,

Hilparkî çiyê dibûn çeleng

Wek “Tawisê” bi perr û bask…

Û Fêrîk tev hevala diçû “vîlkê” - gîha berev kirinê-pey wan “canik-cewahira”…

Fêrîkê Ûsiv bêy xwestina xwe Xandinxanêda (têxnîkûm) hatibû qebûl kirinê. Ewî pey berxvantiyêra dixwest saltira din bibûya sivan. Dikire bîra xwe, digot, wekî bavê wî ew gilî bihîstibû û gotibû: “Tu dilê xwe dibêjî?...”.

Û Ûsivê Îvo, çawa mêrekî bilyan û dinêdîtî, kurê xwe disîne Yêrêvanê - hînbûnê.

Pey kutakirina xwendinxanêra, hema wê salê jî, sala 1955-a, bêy komekdarî, bi qîmetê zefî bilindva Înstîtûta pêdagogîyêye (dersdarhazirkirinê) ser nave Xaçatûr Abovyanda li fakûltêta (besa) fîlolojiyê dîrokiyêda tê qebûl kirinê.

Sala 1955-a dîsa dest bi wesana rojnama “Rya teze” bû. Axavtinên radîoyêye kurdî jî bûne herrojî. Heta kutakirina înstîtûtê rojnema “Rya teze”-da 22 helbest û gotarênê Fêrîk dertên. Siyêreke wî ”Ez û cimet” bi zimanê rûsî sala1958-a kovara “Dirûjba narodov”-da (Dostiya cimeta, Moskva, #9) tê çapkirinê, nivîsarên wî radîoya kurdîda têne belakirinê. Sala 1957-a berevoka “Nivîskarêd kurdaye sovêtiyê”-da yanzde helbestên wî çap dibin.

Sala 1960-î Fêrîkê Ûsiv înstîtûtê xlaz dike.

Fêrîk radîoyêda, para kurdîda tê kivskirinê çawa serokê besa edebyetê.

Sala 1961-î pirtuka Fêrîke pêsin -“Çevkanî” çap dibe. Ew ji aliyê xwendewanada rind tê qebûlkirinê. Ew hub û hisreta sayîr bû. Mîna çevkaniya zelal bû û sayîrtya Fêrîke helal elam dikir. Wê salê jî berevoka “Efrandinêd nivîskarêd kurdê sovêtiyê”- da neh helbestên Fêrîk çap dîbin.

Radîoyêda Fêrîkê Ûsiv bi helalî dixebitî..Karê wî radîoya kurdîda dirêj nekisand, ber ku Ewî rastgo bû, qebûl nedikir qelpî, derewî, durûtî, nivîsarên sist pasda dida...

Pey dûrketina ji xebata radîoyêra Fêrîk ber xwe diket. Ruhê wî rehetî nedidît.

Hecîyê Cindî Fêrîk kire xîretê, go:

- 250-î saliya sayîrê ermenyayî mezin Sayat-Nova gere bi saynetî bê kivsikirinê. Were em berevokeke tercma hazir bikin.

Kitêba Sayat-Nova da Fêrîk, go:

- Tu xwera bibjêre-kîjana tuyê tercmekî (welgerînî), yêd din jî ezê tercmekim.

Fêrîk xwend û tercme kir… kilamkî sitra, tercmê xwe sande rojnama “Rya teze” û radîoyê. Bi tercmê Fêrîk kilamêd Sayat-Nova radîoyêda sitran. Pasê, payîza sala 1963-a, Fêrîkê Ûsiv tevî konkûrsa (leca) qedandina efrandinên Sayat-Novaye bas bû. Ewî artîstêd ermeniye eyanra pêsda hat û layîqî prêmîya (xelata) dereca sisya bû.

Hema wê salê jî berevoka siyêrêd Sayat-Nova bi tercma Hecîyê Cindî û Fêrîkê Ûsiv hate wesandinê.

Sala1964-a Fêrîk erza xwe da, wekî bibe endamê Yekîtîya nivîskara. Aha bona Fêrîk helbestvanê ermenîye mezin Hovanês Sîraz çi nivîsîye;

“Demeke dirêje-dîna min lêye, çika çi nivîskarên teze têne dinyayê. Û vaye ne tenê nivîskarên ermenî, lê yên miletên mayîn jî bin kevira derdikevin wek kaniyên zelal, ku vê lepa axa kal-bavê me ermeniya sitirîne. Aha yek ji wana eve, yekî bi talant, xudansuret Fêrîke, ku min bi xwe jê tercme kirye.

Ez di wê bawerîyêdame, wekî ew gelekî hêjaye, ku bibe endamê Yekîtîyê…

H. Sîraz, 1964”

Çevnebarî û mixenetiya hine “sayîra” Fêrîk gîhandin wê derecê, wekî xwexwe sûnda sekinî, erza xwe pasda hilda… Û tenê pey deh salara, 1974-a ew bû endamê Yekîtiya nivîskara.

Salêd 1963-1967-a Fêrîk destanên “Êbû-Ele Maharî” ya Av. Îsahakyan, “Msîrî” ya Lêrmontov, kerîkî ji tragêdiya Sêkspîr”Otêlo” tercme dike (werdigerîne). Van salada rojnamada 40-î zêdetir nivîsarên wî çap divin. Sala 1967-a “Gula Elegezê”, sala 1967-a jî pirtûka “Lîrîka” têne wesandinê.

Sala1968-a payîzê Fêrîkê Ûsiv hilgerya gund.

Fêrîkê Ûsiv bê hed û hesav gundê xwe-Pampa kurda (niha Sîpan) hiz dikir. Pampêda ewî xwe li perçekî Kurdistanêda didît.

Fêrîk gundê Pampêda bû mamoste. Ewî dibistanêda dersê zimanê kurdî dida. Hevtê 3 -4 roja gundda dima.
Rojêd mayîn li Yêrêvanê bû, ji ber ku mal-neferê wî seherda diman.

Salêd 1976-1980-î Fêrîkê Ûsiv bi proyêkta xwe, tenê, tamek xwe û neferê xwera Pampêda çêkir. Dorê sûrek kisand, fêza sûrê jî axilê pêz çêkir. Ji hostatiya wî gund-gundîtî zendegirtî diman.

Pasê çend berx, kar, mirîskêd pir bedew û du golik xwey dikir. Ew avayê wî çêkirî û xweykirina heywanet jî, meriv digo, pareke poêziya wî bûn.

Sala 1973-a destana Fêrîk “Ûsivê Nevya”hate wesandinê. Ew veçêkirineke beyt- serhatiya cimetêye tezeye û bi serecema xwe pirr dewlemende. Vê destanêda dîhar bûne karebûnêd sayîre lîrîkiyê, êpîkiyê û dramatîkiyê.

Fêrîk gilî dikir, çawa carekê ew teldê mala xwe, ber kuçkê kartola paldayî bûye: dinhêre du lawik ji alîyê kewsênva têne gund... Pey silav-kilavara jê dipirsin:

- Gelo mala Fêrîkê Ûsiv kîjan tangêye?

Fêrîk divê: - Keremkin, pêsda werin, em van kartolê pijyayî bixun, pasê ezê ji wera bêjim.

Lawik tên, rûdinên ser sînkayê, çend kartola bi hewas tevî nanê los loq dikin, dixun. Pasê razîbûna xwe elam dikin, îzinê dixwezin, wekî herin, Fêrîk bivînin.

Li wir Fêrîk divê:

- Eva mala Fêrîke, Fêrîk jî ezim!

Ewana zur dibin –wî dinihêrin. Dibe pîrqîna wana, dikenin, xwe davên pêsîra wî, paç dikin... Gilî kiribûn, wekî xwexwe ji Tîbîlîsîyêne, hatine Camûsvana Çûk havîngê. Destana Fêrîke “Ûsivê Nevya” xwendine, pirr begem kirine, lema jî hatine Pampê- dîtina Fêrîkê Ûsiv.

Sala 1971-ê li Moskvayê di pirtûka “Hikyat derheqa Bar Mûraz”-da, rûsî, destana Fêrîk “Xewna Mîrmeh” çap bû. Vira derheqa fikira fîlosofîya mirin û jîyanê, dîalêktîka emirda tê gotinê.

ÊVARÎYA SAYÎRE HOBÊLYANÎYÊ

(bona 50 salya dayîkbûna wî)

Navê sayîrê kurdî eyan Fêrîkê Ûsiv nava edebyeta kurdaye sovêtiyêda cîkî berbiçev digire. Berevokên efrandinêd wî zûva bûne xemla textê xwendewana. Sayîrê xweyê sureta mezin teql û akleke teze kire nava poêziya kurdaye sovêtiyê. Hema ji gavêd efrandariyêye pêsinda ewî nexs û awazêd sayîrtiêye teze xwera anîn, kete nava “crîda” lîtêratûrayê, çawa sîyarê hespê Pêgasî kihêl. Timtêl û xemla wî sîyarî çiqas çû-ber pencêd teva poêziyayê diha “vebûn-biriqîn”. Û badilhewa nîne, wekî sayîr berevoka efrandinêd xweye pêsin navkir “Çevkanî”, kîjanê rastî jî nava lîtêratûra kurdaye sovêtiyêda mînanî kaniyê kire bilqîn. Ava wê kaniyê çiqas çû - diha gurr bû. Xwendinvana pêra-pêra texmîn kir, wekî sayîrê xweyê zên û merîfeta mezin tê nava edebyetê, yê ku xwera zingînya sîmêd tembûra sayîrtiyê tîne, gotina kîjaniyê mezin heye.

Derheqa riya Fêrîkê Ûsive efrandariyêye qedandî, talanta wîye sayîrtiyêda wê êvariya hobêlyaniyêda hate gotinê, ku çendekî pêsda bona 50-î saliya bûyîna wî li sera mala nivîskarêd Ermenîstanê derbaz bû. Wextê êvariyê, kû serwêrtiya Yekîtiya nivîskarên Ermenîstanê amede kiribû, sayîr û nivîskarêd ermenî û kurd, rewsenbîrêd me, xwendkar, masoqêd poêzîayê berev bibûn.

Spîkêrê serwêrtiya Yekîtiya nivîskarên Ermenîstanê - nivîskar M. Sargisyan bi xeberdana sifteva êvarî vekir.

Derheqa emir û suxulvaniya sayîre efrandariyêda nivîskar Babayê Keles bi axavtin pêsda hat. Fêrîkê Ûsiv, ku tebiyetê hunur û talanta sayîrtiyêye mezin dayê, ewî got, gelek efrandinêd delal nivîsîne, saya kîjana sayîr layîqî hizkirina hemcimetyê bûye.

Li kenarê ewî çemî, ku ji “Çevkanî”-ya enzel destpê bû, ”Gula Elegezê”sîn bû. Sayîr vê berevokêda hîmlî li ser xezna zargotina cimeta meye dewlemend hîm bûye. Destana “Xewna Mîrmih” efrandineke usane, li ku sayîr tomerîkirina fîlosofiyêye teze kirye, ew bi nexs-nîgarêd nuhva daye dewlemendkirinê.

Sala 1967-a berevoka sayîre sisya bi sernivîsara “Lîrîka” cap bû. Eva berevoka dereca teze bû nava efrandinêd wîda.

Berevoka “Lîrîka”-yêda talanta Fêrîkê Ûsiv diha “tîr” bûbû, fikira wî hê gihîstî bû û ese gotî bifirya. Û firî…Ew firîn bû xuliqandina destana “Ûsivê Nevya”, kîjan sertaceke efrandinêd Fêrîkê Ûsive. Eva destana ser hîmê beyt-serhatiya zargotina cimetêye wî navî hatye nivîsarê.

Destana “Ûsivê Nevya”, ku alyê çapa xweva efrandina sayîre lape mezine, mecal da, wekî ew temamya zoraya talanta xwe nîsande. Pey wê destanêra du destanêd dinê jî nivîsî –“Rhana Reso” û “Hisret”, ku bi navê “Hisretdefter” berevoka sayîr û nivîskarêd kurdêd sovêtiyê “Bahara teze”-ye 1984-ada çap bû. Nava van destanada talanta sayîr bi sewqa teze biriqî, îlahî di dereca dîharkirina pisîxolojiya ruhê merivada.

Fêrîkê Ûsiv xweyê dilê bengîyî mezine. Nava efrandinêd wîda helbestên bi têma hub-hizkirinê gelekin.

Sayîr usa jî gelek efrandinêd sayîrê nav û deng bêqisûr tercmeyî kurdî kîrîne: Sêkspîr, Bayron, Gyotê, Pûskîn, Lêrmontov, Yêsênîn, Sayat-Nova, Av. Îsahakyan, Hov. Tûmanyan …

Êvariyêda doktorê ulmêd fîlologiye, profêsor Hecîyê Cindî, doktorê ulmêd dîrokê Sekroyê Xudo, kandîdatê ulmêd fîlologiyê Çerkezê Res, serwêrê besa radîyoxeberdanêd kurdî Ahmedê Gogê, dîrêktorê dibistana gundê Pampê(Sîpanê) Têmûrê Mîro û yêd din bi axavtinên germ sayîr slav û bimbarek kirin.

Pasê sayîr Fêrîkê Ûciv xeberda û razîbûna xwe da bona qedirgirtin û pirr qîmetkirina emekê wî.

Para êvariyêye bedewetiyêda siyêrêd sayîr hatine xwendinê, koma gûndê Camûsvanêye vokal-haceta û sazbend, dengbêjêd mayîn pêsda hatin”.

Rojnema “Rya teze”, 10-ê noyabirê sala1984-a.

Pey êvariyêra, sibetirê, Pampêda, mala Meksîmê birê Fêrîkda bira û pismama nan danîn, kêf kirin.

Fêrîk ruhmal bû: “Dilê min wire kîderê kalîn-piskîna pêz tê…” Ewî her tistê bedew- tebiyet bi çiya û banyava, mêrg û çayîrava, heywanetava, çivîkava hiz dikirin, heta berx, kar û mirîskên wî jî pirr bedew bûn.

Ewî nivîsî:

Zidbûyî ji hevaltiya hulikar

Ez xwera xwey dikim hijmekar

Birre dîk-mirîskê reng-rengî:

Yek çîle qerqase, tîne bîr

Gultimê berfa der biharê,

Yek zîlîya amojina mine pîr,

Yek-rengê hingilê hegarê.

Yek rese mîna siya neqevê

Kumikê sor xasxaske li hafê,

Yek xumira dorbenda xevxevê -

Wereq dide mînanî alavê…

Lê qîz û bûkêd bedew? Fêrîk zû bengî dibû…Û wan wexta siyêrêd xweye bengîtiyê dinivîsîn…

Êvara cahil û ahilê gund ber dikana gund berev dibûn. Dikan jî rex kaniya gund bû. Û her cara, gava ew “canik-cewahir” diçûne avê, ber dikanêra, ber çevê Fêrîkê sayîrra derbaz dibûn. Û ew ser wan “zeriya”, “xezala, kû yek ji yekê xastir bûn” bengî dibû û dinivîsî…Lê carna, wexta xeberdana wane ber kaniyê yan jî serê wanî tevî cînara, nav-nûçikê wan dibihîst - ber xwe diket, heyfa xwe danî, wekî bedewiya wana û ruhê wana basqene.

Carekê jî “bengî bûbû sewdeser ser zerîke suletê”. Û wexta ew çû Amêrîkayê, Fêrîk siyêra xwe “Tu çûyî, çûyî” nivîsî.

Hizkirina Fêrîk berbi gundîke bedew- Gulnazê pir bû û dirêj kisand. Çend helbestêd wîye bengîtiyê bo wê bedewê hatine nivîsarê.

Wexta mirovên neheq dilê wî diketin mûsayê wî - hewasa nivîsarê, dihate hewara wî:

O, mûsa min, o, çara min…

Dema tu têyî hewara min,

Min tirê wekî Rostemê Zal

Ji minra dibe pist û heval...

Lê

Mûsayêd min wexta ji min dûrin-

Fiqarekî bê pistovanim ez,

Wextê li dor min li hev difûrfûrin-

Qey hingê Rostem pelewanim ez…

Xwestinek wî ji Xwedê hebû –

Xaliq, xatirê navê xwekî,

Min hewcê meriyê nemerd nekî:

Te bîter kirye kul û birîn,

Tu bi xwexwe jî bicebirîn…

Fêrîkê Ûsiv derheqa axiriya nivîsarêd xweda wa difikirî:

Ax, dive binice

Çemê min van dera

Û neçe negîje

Tu okyîan û bera…

***

Fêrîk selmyanekî miletê xwe bû:

Bra xwezil Kurdistana min sên bûya

Miletê min aza, xwendî û zên bûya…

Derge-dîwan bi ziman û zarê minbya...

Qewm û milet li her çar hewarê minbya...

Bera hingê ayê sevê li min çar bûya...

Kelefekî wêran minra cî-star bûya,

Qerpalekî res li stûyê minda xar bûya.

Bera gêzîke dergevana destê min bûya

Soqaqeke Êl-Cizîrê “ posta” min bûya.

Ewî hiz dikir tevî kal û pîra seheta qisa bike derheqa walêt, koçerbûna wan, ji emirê berê. Û helbestêd xweye hisretê û welatparêziyê dinivîsî.

...Qurn û dewir û sal-zeman

Heyrî bengzê te ez mam,

Kurdim, kuyî Kurdistan,

Wey dîl û bindesta min...

Ewî nivîsî:

KURÊ MINRA

Car-carana têm, melûl, dilxor û mirûz im,

Lawo, kerba binê lingê te radimûsim…

Sas nemîne berxikê min… Eh, kî zane…

Dinê heye kaskisika dest îsane,

DIbe rokê Kurdistana xopan vebe,

Bavkê teyî hisret dil da lê tunebe.

Bira hinge lingê te bi hisreta min,

Bigere nav ax-topraxa cimeta min.

Pistira:

Huba milet serxwes bûma,
Egît, mêrxas, keles bûma,
…Teyarekê ez sîyar bûma
Li ser best û beyar bûma,
Bê tirs û xof, zor û qeseng
Min dijmin ra danya qal-ceng
Û bo azaya kurda
Serî danya ax û erda…

Salaên dawiyê Fêrîkê Ûsiv nivîsî:

Li min pir bûne nexwesî û ês

Nexwesiyê nemam, xrav û xayîn…

Fêrikê Ûsiv, Eskerê Boyik û Tosinê Reşîd, Rewan

Bindestî û perçe-perçe bûna kurd û Kurdistanê ji nexasiyê jî zortir Fêrîkê Ûsiv dizêrandin û dil- hinavê wî sayîrê nazik dêsandin….

...Lê dilê min îro bi xeme

Boy kurdê me dûre êgirda...

...Avxûnek der-besta hildayî

Ber çevê min sev-ro xusîne,

Dayîkek ewlede undayî

Digirî û keserê diksîne...

3-ê gulana sala1997 –a zeman zûtir Fêrîkê Ûsiv çû ser dilovaniya xwe.

Bi xwestina Fêrîkê Ûsiv ew berpala çiyayê Dibûrî hate definkirinê, ku çawa ewî dixwest –

... bihatana kerî, bihatana sûrî

Dora tirba min çiyayê Dibûrî –

Hingê ruhê min-berxvanê berê,

Hêlbiya hisreta xubara qebrê,...

Tevî kerê pêz ji çiyayê bilind,

Êvara bihata belabya nav gund…

Û Sekro Mihoyî nivîsî:

Edebyeta me kurda ziyaneke mezin dît. Nava wêda valabûnek çêbû. 3-ê gulanê sala 1997-a, 63 salya xweda helbestvanê nemir, xudansuret, xweyê merîfeta mezin û qelema adan Fêrîkê Ûsiv çû rehmetê...

Û Wezîrê Eso nivîsî:

Fêrîkê Ûsiv nemire...

...Fêrîkê Ûsiv barekî giran, barê derd û kulên welatekî berfireh û gelekî bêtirî 40 mîlyonan hilgirtibû ser milên xwe. Loma jî ewî nikaribû demeke dirêj ew bara ragirta, û li ser pîyan bima. Ew di bin wî barîda mêl û xar bû û ket..

Û Eskerê Boyîk înivîsî:

...Keserên tel hêsirada sil bûne, wax,

Giran bûne vê êvarê ser dilê min,

Caw anîne, cawa nebxêr, cawa dilês,

Wefat bûye helbestvanê meyî mezin.

Û Çerkezê Res nivîsî:

...Naka Fêrîkê Ûsiv wek sayîrekî esilzade bêminet dilive diçe berbi pêseroja edebyeta kurd û Kurdistanê, poêziya wî bi taqên xalise kûr û bi xemil-rengên stavva nitirîye... ew her tenê layîq-hêjeyî hizkirinê û qîmetkirina bilinde.

Û Têûmrê Xelîl nivîsî:

Fêrîkê Ûsiv bi xeyd ji cihanê çû

Fêrîkê Ûsiv sedî-sed ji sayîrê kurdê Sovêtistana berê yê herî navdar bû.

Helbestvan û torevan Kawa Nemir (Turkiya) nivîsî:

Fêrîkê Ûsiv di 63 salya xweda, li Yêrêvanê, li wî aliyê din ê Erezê, kiras guhast û tevî karvanê Nemirên kurd bû...

Hecîyê Cindî Rojnîsê xweda nivisye:

02.11. 84

50 saliya Fêrîk li mala nivîskara bi sayînetî hate derbaz kirinê. Cimet awqa zef bû, wekî wê sera mezinda rûnistek têrê nekirin û gele meriv ser linga sekinî bûn...

Ca êvarîke çawa bû... Sabûneke çawa bû...Eynî eyd...

Eyda poêziya me kurda...

Mala te ava, Fêrîkê Ûsiv, sayîrê meyî Mezin!

Wezîrê Eso nivîsiye jî:

Tê bîra min, gava salên berê (yên sedsala buhurî) li peytextê Ermenîstanê-Yêrêvanê, bi destî sêwira xwendekarên kurd sevên Kurdan çê dibûn, Fêrîk di wan sevanda helbestên xwe ezberî digotin. Û te bidîta heyecan, ruhdarbûn û sabûneke çawa mezin di nava ciwanên kurdda çê dibû, ji deng û seda çepiklêxistin û qîrkirina wan ya zemandirêj, te digot eveke banê sarayê wê ji cî rabe û li ezmanan keve. Bilî xwesbûna naverok û siklê helbestan, aktiyorbûna Fêrîk jî rola xwe di çêbûna vê heyecanêda dilîst. Ewî bi dengekî hêle, bi miqam, bi awaza sîrin, bi hejandin, bawesînkirina çepik û çengan, gorî mûzîka hundirî, helbest dihanîn ser zarê xwe.

Belê...Fêrîk bûbû gula sayan û sevan, civîn û rasthatinan, û, weke dibêjin, xelq ji bejin û bala wî ya xwesik, ji nûr û nedera rûyê wî, û bi hesabê dawî, ji bihîstina helbestên wî, têr nedibû.

Meha çile, sala 2011 hukûmeta Ermenîstanê dibistana gundê kurdan – Pampê (naha Sîpan) bi fermî kire ser navê Fêrîkê Ûsiv.

Çend helbest:

DENGÊ SERO

Dengê Sero perweze bû li van kona, sên û dûza,

Go: “Hekîmo,malhemekê, pêskêsa te memikê qîza”.

Agir girte dilê xorta, van cahila, van tunsiza,

Feqiyê Teyra tirbê rabû û Dîlbera xwe ramûsa…

Dengê Sero kire zingîn, çû gihîste ersê ezmîn.

Ji hewas û hijmekariyê cî lerizîn pêvir û mêzîn,

Berfa heçê Elegezê- ku hê nediye bahar, havîn,

Te go, helya û jorda hat, çem û cewa kire xulîn…

Pîrê diha li dev gorê, bi rû-hedem kalê zemîn,-

Dilê wan jî tev hevdu bû û evîntiya xwe bîr anîn…

Dengê Sero, te go, gihîst heylo Sîpan û Cizîrê:

Rabûn hevra kirin sowbet Mem û Zînê ji kibîrê…

Te go, Xecê rabû û got: “Siyabend, rabe, hatiye bahar…

Dengek pêra ji wêda tê, ez mam hewas û hijmekar.

Dibê: “Hekîm, hey hekîmo, dû-dermanê xwe tu hilde”…

Rabe Sîyabend, belkî hekîm bicebirîne birînê te…

Kubra Sero perweze bû li van kona, sên û dûza,

Bengî Fêrîk bû sewdeser, hilda hezar hub û mûsa,

Bistirê, Sero , dilê min bû kûra êgir,

Ez têr nabim kilamê te, ku helandin berê kêvir…”

DEYN

Ax...

Hey ax û ax, sed carî ax, ax bi toprax...

Min nizanbû her tist deyne, dayîn deyne, heq û çirax,

Min nizanbû heta erd jî

Deynî dide bendê reben, kesîv, destteng,

Evan fêkî, rez û berê bi hezar reng,

Eva nanê dest, kewsenê bol û bilet,

Van azix û temazixê bîn-bereket.

Van durr, lala, çek-rihala, xizna mala...

HÎVERON

Vebûye ezmanê bi steyr xitxitî,

Mîna parzûnê sînî pitpitî.

Navda sîs dike hîva giloverr,

Wek kila rûnê nivîskîyî terr.

Hesabê sop û sirkê avdewê

Nûr dadipale nerm nava hewê.

Binda birqokê berfê lal û durr,

Weraq vedidin usa ges û gurr.

Aliyê roavayê bi keys-kubra siyê

Çilk-çeva bûne gerr-guhêrê çiyê.

Him ba, him bende razane kûr-kûr,

Lê nizam bi çi heyr-hisreta dûr –

Vê seva sîrin hêbet dizûkin

Yek sehê sevder, yek jî dilê min...

***

“Mûyekî te ez nadim bi sed Zîn û Sîrînan

çi dibin hesavkî tu ji min Ferhad û Mem”

Melleyê Cizîrî

Methê dîndara te nûr Meyremê

Her-bi her minê bedew bigota

Ger navkirama te jî ez Memê,

Ey Zîn-xatûna Cizîra Bota.

Cizîr û Hewlêr, Meqrûb û Serga

Ketin kifara zevtiya û zorga.

Zevtiyê ereba, farisa, tirka

Kurdistan kirin sova ber cota.

Cot û cobarê me birin talan,

Dezge,durusme, kaxet û kilam

Û hesav kirin em xêv û xulam,

Beytû-beyaniyê bê nexs û nota.

Û siyar dibin hê bergîrê kurda,

Ji hev bîr dikin esîrê kurda,

Bedewê kurda sayîrê kurda,

Û me kivs dikin bi kevn û kota…

Kevne kinyata erxêd selûze,

Dibe çêr, lêgênd,qelebotk,qise,

Lê biha nakin lêgêndê bînse

Babetî postepilingya Sota.

Babetî beytebora “Mem û Zîn”

Wê sam-sureta gênya me qedîm.

Na, miletê Mem û Qeretajdîn

Unda nabe bi tu anêkdota…

Res nabe warê Ahmedê Xanî,

Wekî pirsa dîn-dewletê danî,

“Mem û Zîn” kire beyta ruhanî...

.................................................

Belê, em tûra wîne, erhede,

Tu Zîn xatûnî bi nûr perwede,

Rusqetke, ji ber nûr-nedera te

Vêxim semdana kilama kurda…

DAYÎK Û TENDÛR

Car-carna, wextê ez xilmas dibim,

Çevê min tên girtin bi teriya gevez-

Ber min birq vetê bengzê dayîka min,

Sufetê wêyî xurûyî remxwez.

Berewil dikim çevêd wêye rem,

Xala sîne ser eniyê kutayî,

Dêrê keskî wek belçike kelem,

Dora tendûrê pejal vedayî…

Xweyîngê hevin dayîk û tendûr:

Dû keys-keremê rû-barê erdê,

Ça ji dilê dê, ji wê “çela” kûr

Germ û bereket sal-misal dertê…

Ez xewna xweda diya xwe dibînim

Timê li dora ewê “çela”germ,

Û hisyar dibim û ez bîr tînim

Çela pala çiyê- qûçe xwelî ser…

Sare ew çela çolêye sade,

Bê kêle-koziye, bê dû, bê dûxan.

Yazix, tendûr jî rind tînê nade,

Çaxê bi destê dê nayê dadan

TEMÎ

Ez ku mirim, hûn meytê min çelkin li pêsa çiya,

Bira bibin kumeytê min tumê ket û kuncya.

Bên û li ser mexberê min biçêrin berx û kar,

Berxvan bêjin ezberê min heyran û hijmekar.

Sivanekî kali helke – dilsaxekî fadil

Serhatiya min siro veke, wanra bêje bi dil:

“Ew jî mina me rêncber bû, birakê me mezin,

Kerî-sûrîkî çûk ber bû, kîs dikir berx-bizin.

Me tev li ser kenarekî nan û toraq dixar,

Radibû ser zinarekî, dinhêrî çarniqar...

Axiryê jî çû û bû xwendî, bajêrda bû sayîr,

Lê ruhva ma dîsa gundî, masoqê çol-çayîr...

Zef digerya van çol-banya, dipesinî feruh,

Belkî Xwedê van çol-banya bigihîne ber ruh”...

Frîda Hecî Cewarî

FÊRIKÊ ÛSIV
(Facebook)

FRÎDA CEWARÎ

KURDISH AUTHORS

Foundation For Kurdish Library Museum