PARASTINA MIN

SEDEMA MÊJÛYÎ YA VÊ PARASTINÊ

Birêz encumenê dadgehê! Berî ku ez dest bi parastina xwe bikim, min wisan bawerî heye, ku divê ez vê mijarê bi taybetî rohnî bikim. Bi rastî min ê çi gotinek parastinê nekira. Çimku min çi bawerî nîn e, ku dadgaha we, wê xwedî helwêstek serbixwe be û biryareke durust bide. Lê belê ji ber hebûna kargêrî û tesîra van daw û dozên ramyarî ya li ser girseyên gelêrî û ji ber hebûna pêwîstiya rohnîkirin û nirxandinên van bûyerên îroyîn ji nifşên dahatî re, min, hem vekirin û diyarkirina van bîr û baweriyên xwe û hem jî vê parastinê gelekî pêwîst zanî.

Divê ez dîsan bidim diyarkirin, ku çi têkiliyên van gotinên min ên parastinî, bi sûcdarbûn û yan jî ne sûcdarnebûna min ve nîn e - ku nexwe ez ne çi sûcdar im jî. Her wisan jî çi têkiliyên van gotinên min, bi mafdarbûn yan jî nemafdarbûna cezadayina li ser min jî nîn e. Parastina min her tenê û tenê, ji ber hesa min a berpirsiyariyê ya li ber dîrokê ye.

Ez ê vê têksta parastina xwe, li nav çarçiveya derfetê, ji bûyerên xwerû û berçavî dagirim. Berî her tiştî divê parastin û mafê parastinê çi ye; bi kurtî vê bidime xuyakirin.

Hêmanek ji hêmanên, ku bingeha pêwendiyên di navbera kesan, civakan û xwezayê de pêk dihêne, mafê parastinê ye. Berê, parastin li nik mirovên destpêkê, bi piranî ji bo parastina laş, can û hebûna mirovî, bi şêweya hesa ji dilî bû. Ev pêwîstî, êdî di nav civakên bi çîn de jî, li her ho û mercên jiyanê, bû pêwîstiyek ji alavên girîng ên parastina jiyanê bi xwe.

Di destpêka tundbûna dijheviyên şerê berjewendiyan de û dema parvekirina keda mirovî di van civatan de, derketina bêdadiyên di civakên bi çîn de, pêwîstî û girîngiya parastina girseyên kedkar (girseyên berfireh ên gelî) ên bindest û çewisandî jixweber hatiye meydanê. Serdestên koledar, begên feodal, grûha burjûwa, ku bi rêkxistina sazîyên xwe yên wek dolîwgerî, perwerdeyî, çandî û hunerî, li jiyana kedê û di qadên dî yên jiyanê de, di encama qanûnî de, mafê xweparastinê ji holê rakirine.

Mafê parastinê ji serdemên herî kevn a dîrokê, weke mafê herî bingehîn ê kesayetiyê hatiye pejirandin. Ev pirs, bûye pirsa, ku mirov û mirovayetiyê herî bêhtir rencîde kiriye, her weha jî bûye pirsa herî mazin a mirov û mirovayetiyê. Em dizanin ku berdewambûna bandûra çînên serdest û kedxwar, ji ber hebûna desthilatdariya zext û zora paşverû ye. Burjûwaz, ji bo berdewamkirina sîstema xwe ya kedxwariyê wisan bi rê xistine, ku hukum; hem bi awayê xwe yê teorîk û hem jî bi awayê xwe yê reftar, di her dem û çaxên mêjûyî de, berjewendên serdestan bi dest ve bîne!

Kedxwaran, ku bi alîkariya van derfetên di dest xwe de û bi hemû derfetên dî yên ji bo wan bi kêrhatî, bi hemû navgînên pêwendîyê yên girseyî, bi hemû hêzên xwe, xwe mîna hêlgir û layangîrê maf û dadimendiyê didin nîşandan. Kedxwar çêla rêzgirtina mafê parastinê dikin, lê belê ev tişt ne tiştek e ji bilî xapandinê. Ji lewre mafê parastinî yê bi rastî, aşkerekirina zextkariyê, kedxwariyê, bêexlaqiyê û durûtiyê ye; aşkerekirina reng û awayê kolekirina kedê; aşkerekirina zordestiyê, zordariyê, ricimandina, lanetkirina şikecekariyê û ji bo mehkumkirinê, hanîn û pêşkêşkirina li ber wujdana mirovayetiyê ye. Helbet çînên serdest û qanûnên wan ên, ku ji bilî rûxandina hemû avahiyan ji bingehê û pûçkirina bîr û baweriyên xwe yên cîhanbirî, yên ku parêzgerên sîstema civakî ne, dikine di nav mejiyê xelkê de. Parastina min, ku tête wateya jinavçûna van hêmanan, ji ber vê hindê ye, ku ew ni karin bibin hêlgirê vê parastinê.

Parastin, riya bi wîstekî azad, bêyî ku mirov di bin zextekê de bimîne û bi xwedîbûna mafdariya bi karhanîna hemû navgînên parastiniyê, riya selimandina mafdariya xwe ye. Mafê parastinê, ku her dem pêşî lê hatiye girtin, bidestvexistin û pêşvexistina azîn û metodên wê jî, çi car hêsan ne bûye.

Mirovatî, di vî warî de têkoşînên mazin daye. Destlênedan û pîrozbûna mafê parastiniyê, ji xwe re bi vî rengî bi destve xistiye. Îro jî, ji bo parastina vî mafê pîroz û ji bo, bi pêşxistina wî, têkoşînên dijwar têne dayin.

Em baş pê dizanin ku endamên ji nav milletên bindest ên wek me, ku di nav têkoşîna azadiyê de ne, di vî warî de, têkoşînên dijwar radixin ber çavan. Ji lew re ta roja îroyîn jî, mafê parastinê û bikarhanîna wê, bi azîneyên seretayî û bêwujdan tête astengkirin. Mirov bêpirs û bêguneh, ji şikenceyên herî tund ve têne derbaskirin. Bêpirs û bêguneh têne zindankirin, darvekirin û gulebarankirin, yan jî bi cezayên giran ve cezakirin. Hukumbirrîn, hîna ji destpêka pirsiyariya polîsî ve destpêdike û li pirsiyariya polîsî, her azîne û çeşîdên şikenceyê li mirov têne kirin. Di ser de jî, ev zextkarî û çewisandin, li van rojên ku li qadên herî bilind û bi tundî çêla mafê mirovan têt kirin, dibin. Lê belê ji ber hişyariya mirovê hevdem û ji ber pêşketîbûna navgînên mediyayê yên teknîkî, ku gava bûyerên şikencekaran zû têne bihîstin û lanetkirin, hingê şikencekar li gora derfeta xwe hewl didin, ku wisan jî bi lez, ew veşêrin. Her andam û alavî bi kar dihênin, ku zû ser bigirin û înkar bikin.

Tixûbdanîn li parastinê na be. Mirov parastinê bi vîna azad dikare bike. Hêzên serdest, bi danîna şanenavê xwe li bin peymana Daxuyaniya Helsînkî'yê hatine pejirandin, ku rêz li mafê parastiniyê bigirin û çi astengan li ber mafên bi karhanîna wê danehênin. Xwedê giravî, berdevkên herî pêşde yên dewletê, her dem dibêjin, ku ew xwe beste û girêdayê vê peymanê dizanin. Lê belê rastî qet ne wisan e. Ji roja pêşî, ku ez hatime girtin, her dezgahê ku ez li pêş hatime derxistin (polîs, dadgir, girtîgeh, dadgeh) her cîh, li gor rêç û azîneya xwe ya xweser ez dadgerandime û ji bo ku ez bêparastin bimînim, çi ji destê wan hatiye, bi zanetî û bi sîstematîkî li min kirine. Ez ê li nav rêz û rêpelên li pêşiyê bi berfirehî li ser vê mijarê rawestim.

Amanca van dadgehan çi car ne rêvebirina dadimendiyê û xwedîderketin li mafê bûye. Pir diyar e, ku amanca van dadgehan, ji bo hinek dinê jî xulamîkirin û dirêjkirina temenê ev nîzam û sîstema, ku êdî ketiye di nava bêçarebûnek kûr de ye. Ev sîstem li ber mirovayetiyê bûye kelemek reş û ne tiştekî din e ji bilî talan, xwîn, birçbûn û hêsirên çavan.

Ji ber ku hukum bi temamî nûnerî û niwandiniya rêvebiriniyê dike, ji lewre di hukumdayinê de rastiya rêvebiriniyê baş derketiye meydanê û baş hatiye xuyakirin, ku ji ber çi rêvebirinî ev çend ji mirovayetiyê hatiye dûrketin.

Li hêlek, encamên ew zor û zexta, ku li ew salonên ku lê hukum têne birîn û li hêla din jî ew şoreşger, demokrat û welatparêzên pêşketî û zaroyên vî milletî, ku bi cezayên wisan bêwujdan dihatin barkirin û awa û şêweya van cezadayinan xweş nîşan dida, ku ev hukumdayin keleşiyek çawa bû. Mirovayetî ji ber vê hukumdan û cezabirînê, di nav şerm û fediyek mazin de bû.

Min xwast bi van gotinên ku min li jorê kir, piçek be jî van xalan vekim. Neha em piçek temaşa bikin, ku em çawa hatine ber vê rewşê. Derba leşkeriya 12'yê îlonê ne ji bo xatirê çavê welat û xelkê tirk bûbû. Her kes pê dizane ku ev ne weke gotinên serkêşên vî karî bû, ku pirî caran li nav axefên xwe yên ji girsên gelêrî re digotin.

De ka em xwe piçek lê hûr bikin:

Tirkiyê, ji ber giradayîbûna xwe ya ji hêla ramyarî û leşkerî bi der ve, aboriya xwe bi destê Fona Navneteweyî ya Diravî - IMFê ve berdaye û hukmê ramyarî û leşkeriya xwe jî, bi destê Birca Belek, Pentagonê û Brukselê (baregeha NATO'yê) ve hiştiye. Ji ber aboriya ku bi der ve girêdayî ye, ew aloziya cîhanî ya sala 1979 û 1980 bi carekê ve li nav welatî, xwe nîşan da.

Ji ber encama daketina buhrana aloziya aboriyê li Tirkiyê; enflasiyon ber bi ezmana ve çû, xezîneya diravên biyanî kêm bû, li nav bazirganiya eksportê deyn gran bû, betalî û bêkarî, deynê mehane û mûçeyên xelkê û tiştên wek vana, aboriya heyî, xiste di bin nîrê gran de. Di nav vê aloziyê de, hin rêkxistinên navneteweyî yên diravî, ji daketina qadê şûn de ne diman. Xwedê giravî, van rêkxistinan bi milyonan dolar bi "deyn" dabûn komara Tirkiyê. Heger Tirkiyê deynê xwe ne da, wê ew jî biketana di nav tengasiyê de. Ha ev endîşe ye ku rastiya di bin nivişt û rêçeteyên van monopolên navneteweyî de xuya dibe. Lê belê dîsan jî, van nivişt û rêçeteyên tahl ên IMFê, OECD'yê, van "alîkarî" û sozdayinên dîtina ronahiya li dawiya tunelê bi cih ne dikir. Van rêçeteyên Fonda Diravî ya Navnetewî (International Money Fond) IMFê, van ramyariyên aborî, ji bo xelkê ji bilî êş û elemê ne tiştek din bûn. Buhayiya jiyanê, granî, bêkarî, ramyariyên dewletî yên mafê mehaneyê xelkê û tixûba nirxê mal û zadên gundiyan, jiyanê kiribû xezeb û agir. Gava em hatin sala 1980'yî, alozî û bêçareyiya li aboriyê, xwe bêhtir kir û zengilê neman û îflasê lêdida.

Ji bo armanca derketina ji nav vê aloziyê, biryarên bi navê "24 Ocak Kararlari" ku siyaseta ji aboriya IMF'ê hat bicihkirin. Van biryarên "24 Ocak Kararlari" bar û graniyên vê aloziyê li ser pişta xelkê suwar dikirin. Mûçe û rawestandina buhayê bingehîn a hilberînên çandiniyê û daxistina buhayê wan, xwe bi jiyandayina van biryarên xwedî patêntên IMF'ê, ku hîna jî berdevkiya bêhtirkirina granî û buhayiya li ser pêwîstiyên herî bingehîn ên jiyanê dikirin û serîtewandina her cûre opozîsyona civakî dixwastin. Bi kurtî pêwîstî hebû ku aramiya li ber dilê wan, li gor dilê wan pêk bihata. Ev xal divê baş were fêmkirin, ku şansê serkeftina van polîtîkayan, ji ser riya çewisandin, perçiqandin û betalkirina Têkoşîna Şoreşgeriya Gelên Tirk û Kurd derbas dibû.

Heger em bi kurtî bibêjin; qadên serdest, li ber lehiya aloziya aborî, cilqîn û serûbinbûna civakî, opozîsyona şoreşgerî ya Tirkiyê, bilindbûna Pirsa Gelê Kurd ketin di nav panîkê de û ji bo wan pir pêwîst bû, ku biryarên xwe bi cih bikin û kadirên xwe bihênine di ser kar de. Nexwe vê jî bi cih hanîn.

Piştî ku her amadekarî û pîlanên di bin bandûra Rêvebirina Awarteyî de hat bi cihkirin (ku ev amadekarî di sala 1978'ê de dest pê kirin), roja 12'yê îlonê sala 1980'yî de, rêvebirina Tirkiyê, bi destê derba leşkerî, hat rûxandin û desthilatdarî bi yekcarî kete di nav destê leşkeriyê de. Qanûn, birêvebirinî, erk û delamet, erkdarî, hemû kete di bin destê encumenekî leşkerî ya ji pênc kesî pêkhatî de. Parlamênt ji holê hat rakirin. Qanûna bingehîn betal bû, xebata siyasî hat qedexekirin. Mafên bingehîn ên weke grev û peymanên girseyî ji binî ve hatin rakirin. Çapemenî hat bêdenghiştin. Ji bo bêdengkirina girseyên gelêrî; bi wan şikence, zextkarî û zulma bêhempa û kesnedîtî, mejiyê dewra osmanî dîsan kete di nav jiyanê de. Îroj li meydanekî bajarê Prag'ê peykereke hunerî hatiye danîn, ku ev peyker bi şêweyek pir vekirî bûye nîşanê kirêtiyên ruyê osmaniyan. Divê em ji bîr ve ne kin, ku van kirinên îroyîn, ji aliyê nifşên pêşerojê, wê bi her awayên hunerî û çandî bêtin neqişandin û nîşandan.

Rêvebirina Awarteyî, bi van zulm û birînan, di nava du sê salan de, bêyî ku li astengek girîng rast were, xwe bi dezgeh û avahî kir. Ev guhartin xwe li hemû avahiyên dewlet û dolîwgeriyê nîşan da. Em neha vegerin ser rewşa dadgehan.

Gava sîstemek rûniştî û andamên dadimendî yên vê sîstemê li ser karî be, çima wê pêwîstiya Dadgehên Taybet yên Leşkerî'yê hebin? Ev yek li ser dîrektîf û fermanên çend burjûwazan, ji bo serîçemandina opozîsyona li dij xwe hat damezirandin. Ma qet dibe ku van dadgehên, ku bi yekcarî di bin fermana Rêvebirina Leşkerî de dixebitîn, li ser navê Dadimendiyê xwe bilivînin û berdevkê Dadimendiyê bin? Helbet ku na. Hêzên Rêvebirina Awarteyî, xwastin li ber gengaziya, ku car bi car, li hin ciyan bibe ku hin, dadger ên ku ne xwazin ji rastiyê, ji dadimendiyê û ji mirovayetiyê dûrkevin, li pêşerojê, li zaroyên xwe bifikirin, ku hebin, pêşî li ber van mirovên durust bigirin. Loma mirovên wisan dan ber xwe û ew ji karê wan bi dûr xistin. Ev jî ne bes bû; Serokê Dewletê yê Leşker, rê li dadgeh û dadgeran nîşan dikir, ku ev avahiyên navbirî, bi dewlet û dolîwgeriyê re, di nav ahengekê de diçûn. Ji bo nimûnê; axefên li programa deng û bahsên televizyonê yên şeva 5-6 îlonê sala 1985'ê temaşe bikin. Her wisan nivîsên li rojnameya bi mêjûyê 6'ê îlonê sala 1985'ê di vî warî de nimûneyên pir li cih in. Heger çi dengek ji van dezgeh û avahiyên "serbixwe" yên "dadimendiyê" yên li welêt ne derketibe, ma ev ne nîşana pevkarkirin û hevxebatkariyê ye? Ma mirov dikare bêje ku li wî welatî dadgehên xwedîdad û serbixwe hene? Ma ne wisan e, ku divêt dadgeh ji bo bidadbûnê pêwîst e ku serbixwe be? Tenê û bi tenê bi riya giradiyîbûna bi vîna milletî, ku bi hukumeta ku bi hilbijartinek demokratîkî hatiye ser pê û di bin siya qanûna bingehînî de , ev dadgeh dikarin bidad û serbixwe bin.

Ca em piçek ji nêzîkî ve li kar û barên dadgehan temaşe bikin. Qanûna Bingehîn dibêje, ku 'bêyî cudahiya ol, ziman û nejad, her kes li ber qanûnê yeksan û wekhev e.' Her wisan jî Qanûna Bingehîn bi berdewamî dibêje ku 'her kes xwedî wî mafî ye, ku bîr û hizirên xwe bi gotin yan jî bi wêneû li gor daxwaza dilê xwe bi serbestî bihêne ser zimên. Hîç kesek ji ber parastin û beyanên xwe yên li dadgehê ni karin bêne sûcdar û tawanbar kirin.' Ez nirxandin û rûsipîkirina vê yekê, ji mirovayetiyê re dihêlim; ku heger mirov li dadgehek û li pêş dadgirek ni karibe bîr û baweriya xwe bibêje, yan jî gava gotibe ji ber vê yekê hatibe cezakirin û heger ev ceza û tawanbarkirin ji hêla hukumgehê ve hatibe bestin û pejirandin, ma çi pêwendiya vê yekê bi dad û dadimendiyê ve heye? Fermo temaşe bikin, ku ew cezaya ku li ser min hatiye birîn û sedema vê cezayê ji ber kîjan peyvên min bûne: 'Bijî Têkoşîna Şoreşgerî ya Xelkê Kurd! Bimrî Faşîzm!' Ji ber van gotinan ez bi nêzîkî neh salan hatim cezakirin. Hêla herî helez ya vê yekê ew e, ku bêyî ku zelaliyek ji hêla avahiyên fermî bête diyarkirin, bêyî ku cih û roja dadgehê bête diyarkirin, bêyî ku pêwîstiya guh li parastina min bidin, ez hatim cezakirinê. Nexwe sedemên ev cezaya neha, bi sedemên cezaya berê ya dema axiftinên li dawaya Riya Azadiyê "Özgürlük Yolu"yê her heman tişt in. Min ji dawaya Riya Azadiyê "Özgürlük Yolu"yê, ji xwe (15 +9) 24 sal ceza girt. Di her heman dadgehê de û ji ber heman tiştî dîsan ceza li min birîn, ne ji biryarên fermî ya Qanûna Komara Tirkiyê (TCK) yê. Gava mirov li protokolên dadgehê temaşe bike, hingê wê vê yekê baştir fêm bike.

Wekî din jî, li Hukumgehê, bi pênc sal û nîv bi derengxistin û li erdêhiştina biryarên ku dadgehên leşkerî yên herêmî girtine, ji ber vê hindê piraniya girtiyan ji cezayê xwe sal du salek dirêjtir di hundur de mane jî, dîsan jî Hukumgeh van cezayan dibeste. Wan çi ji dest hat kirin, da ku girtî dirêjtir di hundur de bimînin. Ez nirxandin û rûsipîkirina vê yekê û diyarkirina ciyê vê yekê li dadimendî û mirovatiyê, dîsan li ber wujdana mirovayetiyê dihêlim.

Ez dixwazim piçek li ser sedemên hukum û cezakirina min rawestim. Ez ji bo çi tême hukumkirin? Weke min berê jî diyar kiribû, ez ji ber vê yekê tême hukumkirin, ji ber ku ez endamê milletekî me, ku ev millet bi sedan sal e di bin pencê zext û zordariyên har û nehevdem de, bi şêweyekî aşkere û vekirî tête vekuştin û zêrandin. Di nav birçîbûn û hejariyek mezin de tête hiştin û hebûna wî tête veşartin û înkarkirin û bi şêweyekî sîstematîkî jî, ber bi neman û windakirinê ve tête kişandin. Ew ez ceza kirim ji ber ku ez kurd im. Gava mirov li dosiya dawayê temaşe bike, hingê mirov vê yekê pir aşkere dibîne, ku çi sedemek din jî nîn e. Ji ber ku mirov endamên neteweyek cihê ne, mafên wî neteweyî ji hêla neteweyê serdest ve bête perçiqandin, hemû mafên wê yên dinê ji holê bêtin rakirin, ev netewe, bi hemû metod û azîneyan bête asîmîlekirin û ew hewildanên, ku bixwazin bi darê zorê vî neteweyî "bikin wek xwe" gelo çendîn bi mafê mirovayetiya hevdem ve girêdayî ne? Em wisan bawer in ku ev yek ji hizir û siyasetek barbar a pir mazin ve girêdayî ye û ji hemû cûreyên hevdemiyê bêpar e.

Em neha jî piçek bervacî bihizirin û ji xwe bipirsin, heger milletê kurd xwedî serdestî bûya, qadên serdest ên ji milletê kurd wê vê zulm û serdestiya, ku îro qadên serdest ên tirk dikin, li ser gelê tirk bi kar bihaniya, ma ev dihate pejirandin? Li gor baweriya me, bersiva vê yekê bi tîpên gir: NA xêr e! Çimku pirs bi tenê ne pirsa kurd e. Weke me di serî de jî ve diyar kir, pirs pirsa bi paşvexistina bizava Şoreşger û Demokrat a li Tirkiyê û paşvexistina Doza Kurd e û doza berdewambûna mêtina qada bûrjûwaziyê ya dewlemendiyan e. Ji ber ku Gelşa Kurdî, li civaka tirkî bûye tabûyek, loma qada bûrjûwazî qêrîna 'welat ji dest ve çû' dike, ku bal û serincan bikêşe ber bi hêl û ciyek dinê ve. Her wisan jî, hin kesên li ser textê rêvebirinê rûdinên, ji bo xweziya dilê xwe yên xwedî karaktera şovên bihênine cîh, di vê riya xwe ya nehevdem û nijadperest de, serî li her çareyê didin. Ji ber vê yekê, li gora berjewendên xwe yên çînayetiyê, hem li dij bizava Şoreşger û Demokrat a Kurd û hem jî, li dij opozîsyona Tirkiyê, her programên berterefkirinê bi kar dihênin. Ji bo wan tiştê herî girîng; berdewamkirina zêrandin û mêtina dewlemendiyên welêt e.

Ev jî vê aşkere dike, ku pirs, ne pirsa Kurd û Tirk e, pirs pirsa berdewamkirina gerandina çerxa jiyana talan û mêtina bûrjûwaziyê ye. Nexwe wek me, gelê tirk jî bûye goriyê van kirin û şikenceyan. Ji ber vê hindê, çi kurd û çi jî tirk, karker, gundî, teqawît, her mirovên xwedî bîr û baweriya nûjen, pêwîst e, ku rawestina li hevberê ew nijadperestî û paşdemayina ji hêla mirovayetiyê ve hatiye mehkûmkirin, ji xwe re bike erk û delameta herî diyar. Heger ademîzad di vî warî de, li gor paraleliya hevdemiyê, ber bi pêşerojê ve gavine navêje û li dij vê belaya mel'ûn a li ser mirovayetiyê tênekoşe, ademîzad ni kare xwe ji ricimandin û la'netên nifşên dahatî û ayendeyê rizgar bike.

Kêşeya kurdî

Neha em werine ser babeta xwe ya bingehîn a Kêşeya Kurdî. Gelo Wê Ev Pirs Çawa Be? Ber Bi Ku Derê Ve Here?

Netweya Kurd, ji sedsalan vir de ye ku hatiye li ber nemanê hiştin, bi taybetî jî, li jêr serdema hêz û çînên desthilatdar ên Komara Tirkiyê (T.C.), bi kêferat û hewildanên tund ve hatiye asîmîlekirin û tirkkirin. Bi siyaseta sazî û avahiyên tirkan, yên bi navê "dibistan" ên li ser her dewr û berên xaka Kurdistanê, bi ferman û qedexeyan, her çend xerabkirin û herifandinek mazin li ser gelê kurd çêbûbe jî, dîsan her mirovê ku piçekî haydarê dîroka mirovayetiyê be, baş pê dizane, ku ew gelê ku karibûye xwe bîne ta van rojan, bi wan ferman û qedexeyên dewlet û dolîwgeriya tirk koka xwe winda na kin û na bin tirk. Bi hin tedbîrên çêkirî, (weke bi kirêkirina; xwedê giravî hin nivîsevanên mêjû, yên bêsewad û miskîn, ku bi firotina berhemên xwe, ji rastiyan wisan dûrketine) siyasetek (!) miskîn dikin. Ez li vê derê pêwîstiya rawestana li ser guftûgoyek li ser hebûn û nebûna kurdan na bînim. Çimku guftûgokirina tiştek weha, ne ku tenê kenê mirovan tîne, her wisan qijik jî, ji ber kenan zikêşî dike.

De ka em piçek ji nêzîkî ve li polîtîkayên asîmîlasyon û bi tirkkirinê binihêrin û ji xwe bipirsin. Ma van polîtîkayan em kirin tirk? Bersiv bi tîpên mezin: NA ye! Bervaciyê vê rewşê qewimî. Wisan, ku li van dibistanên tirkan, bi fêrkirina zimanê tirkî, ku van perwerdeyên ji bo bi dûrxistina zaro û xortên kurd ji kesayetiya wan a kurdîtiye, bû navgîn û alavên zaro û xortên kurd, ku xwe gihandin pile û radeya zanîna kurdayetiyê.

Xort û ciwanên kurd, bi riya fêrbûna zimên, xwe hînî dîroka têkoşîna Rizgariya Milletan û têkoşîna çînayetiyê, bi kurtî xwe hînî zaniyariya civakî kirin û xwe bi zane û şareza kirin. Li bin ronahiya vê zanîn û ilmê, di nav gelê xwe de ketin nav kar û xebatê û gelê xwe bi rêxistin kirin. Ev yek aşkere dike ku derb li xwediyê xwe zîvirî. Xebat û karguzeriyên rewşenbîrên şoreşger di nava xelkê de, xwe gihand pile û radeyek bilind a ciddî û ev yek bû sedema tirsa dilê qad û çînên serdest. Ji bo berdewamkirina nîzam û sîstema xwe, dest bi pirtirkirina dozaja karguzariyên xwe yên çewsandin û zextkariyê kirin. Weke li dîrokê rûdaye, dîsan hêrîşê ser rêkxistinên têkoşer ên rizgariya Gelî kirin. Endamên rêkxistinan hatin dîlgirtin û şikenceyên ku li nav mirovayetiyê nedîtî û nebihîstî li wan hatin kirin. Qiyma xwe bi vê jî ne hanîn, bi hezaran xort û kalên ji nav gel (tenê ji ber ku kurd bûn) hatin girtin di zindanan de ketin bin şikeceyan û bi zora van şikenceyan ew rapor û îfadeyên ku berê hatibûn amadekirin, bi wan dan bi şanenav û îmzekirin.

Ji bilî girtin û zindankirinan, herî pêşî li deverên bejî (li gund û bajarokan) hawar û feryada ew zext û şikenceyên ku şev û roj bi gelê kurd têne kirin, êdî li dunyayê kes ne maye ku pê ne bihîstibe.

Zext, şikence û zulm ne tenê van kirinên li van deran e. Dema mirov li dîroka mirovayetiyê temaşa dike, mirov pir xweş dibîne, ku hêz û qadên serdest û bandûrdar, ji bo gerandina çerxa talan û mêtinê, di her dem û zemanê de, serî li van ramyarî û polîtîkayên zextkariyê dane. Gel û çînên bindest, her dem li dij van hêzên serdest û xwedî bandûr, têkoşiyane. Her çend ku van têkoşînan bûne sedemên xwînrijana bi hezaran mirovan û bi sedhezaran mirovên kêmandam û seqethiştî jî, dîsan kes ni karibûye rê û pêşî li ber van têkoşînan bigire.

Dema mirov li dîrokê temaşa dike, dîsan pir baş dibîne ku ew kesên ku ketine xewn û xeyala xwastina birawestindana têkoşîna netewe û çînên bindest, di dema xwe ya herî xurt û serwext de jî, li ber vê têkoşîna mafdar û bi heq, hûr û xan bûne û daketine ew ciyê ku layiqê wan e: qutiya zibil û rêxê ya dîrokê.

Gelo ew hêz û qadên xwedî bandûr, ku bi kêmanî, bi çendî me, bi vê rastiyê dizanin, çima ji bo piçek be jî dirêjkirina temenê xwe, vê hela-welayê dikin? Ev tahv û xwêdan ji bona çi? Çima vê xwînrêjiya mazin dikin? Ma ne hîna duh bû, ku hêztirîn Şahê Rohilata Navîn û Markos'ê li Fîlîpînê bêgav û mecbûr man ku birevin? Madem wisan e, ev hemû tiştên têne kirin ji bo çi ne?

Ji bo berjewenda mistek kesên ji çîna serdest, ev gel û millet li ber hev têne rakirin û dijminkirin. Ta hinek kes û dorhêl, ji bo vê armancê têne bikarhanîn û navgînkirin. Em çi car ne dijminê gelê tirk in, bervacî û bilakis em vê yekê diparêzin, ku em li dijî her çalakî û karguzeriyan e, ku birayetî û dostaniya gelan xerab dikin û em dibêjin ev tenê û bi tenê kêrî nijadperest û şovênan têt.

Ya herî xerab û neçê ew e, ku ev çîn û qadên serdest, ji bo dijminkirin û bi hevxistina gelan, ji bo avakirin û peydakirina astengê li ber hes û zaniyariya birayetiyê ya di navbera gelan de, serî li hin karguzeriyên cûrbecûr ên aborî, civakî û ramyarî didin û bi vê riyê, dijminahiyê hartir dikin.

Rastiya bêaramiya civakî û ramyariya di nav gelî de, pir diyar û aşkere ye, ku ew rik û bêziya di navbera van her du milletan de, wê bêhtir bibe û dawiyê jî, ev hestên dijminane wan bi hev bide xwarin. Lê belê hêzên serdest, wê çi car bi riya van hestên şovên ni karibin birayetiya di navbera gelan de bi astengkin. Ji ber ku îro mirovên li cîhanê bi lez û bez di nav pêşketin û guhartinan de xwe ber bi pêş ve dibin. Dema em li tamaşeyê van şerên gelêrî dikin, em dibînin ku gel û milletên derveyî van şeran, bi alîkariya xwe ya maddî û manewî, xwe digehînin hawara gelên têkoşer. Ji bo her cûre desteg û piştgiriyê, ji bo rizgariya van milletên têkoşer, xwe amade dikin. Bi kurtî, ademîzad, bêyî cudabûnek di navbera mirovan de, mîna yên spî û yên reş, ev nijad û ew nijad, li hevberê her cûre xeter û rewşên xerab têdikoşin.

Gel û milletên cihêreng ên dunyayê, ji vê reşayiya cografiya dunyayê, ta reşayiya cografiyek dinê, bi hawara gelên bindest radibin. Min bawerî heye, ku wê li rojek nêzîk, bi destbiratî û piştgiriya gelên cîhanê, wê ev qada zextkarî û mêtinê, her rojên ku diçin cih lê teng bibe û wê ji binî ve ji holê rabe. Ev bela û musîbeta ku li ser serê mirovayetiyê geriyaye û ew axa û patronên çek û pûsatê ku ji vê belaya dillewitî, jiyan û desthilatdariya xwe bi rê ve dibin, wê ji binî ve ne mînin û bi herifin. Em va ye ji îro de nîşan û mizgîniya vê yekê dibînin. Dema em li Afrîka Başûr temaşe bikin, em dibînin, ku di şerê navbera Reşikên bindest û dewleta nijadperest de, tevayiya dunyayê, ji bo reşik mafên xwe bi dest bixin, li nik reşikan têdikoşin. Di vî warî de, tiştê ku ji me re bêhtir sedema dilxweşiyê ye ev e, ku ew fîrma û şîrketên Afrîka Başûrî, ji hêla gel û milletên cûrbecûr, têne protestkirin. Ji ber zext û daxwazên tund ên gelî, ta ji hêla dewlet û hukumetên cûrbecûr, li ser van fîrma û şîrketên, ku sedema mêtin, talan û zinatkariyê ne, ambargo têne danîn û têkiliyên wan ên aborî û ramyarî, têne bestandin û qeşakirin. Ev hemû çalakî û karguzerî, ji ber bilindbûna radeya zanîna mirovî ye û ji ber mazinbûn û xurtbûna van alîkarî û piştgiriyên aktîf ên gelan e.

Mekanîzmayên talan û mêtinî ya kelehên faşîzmê, ji binî ve hildiweşin û ev yek dibe sedema hev hembêzkirina tevayiya gel û milletên cîhanê. Ev civatên hişyarbûyî yên roja me, wê li hevberî hemû şer û birînên, ku ji neqencî û zerara mirovan re ye, derkevin. Ta li dij avakirina her sazî û kargehên, ku hewayê gemarî dikin, rabin. Nimûne û mîsalên herî berçavî yên vê çûyinê; çalakî û karguzeriyên li nav welatên Ewrûpî yên li dij berfirehtirkirina balafirgeh û damezirandina sentralên nukleerî ne. Min wisan bawerî heye, ku sibe roj mirov, wê her kar û karguzeriyên, ku li neqencî û xerabiya mirovan in, bidin rawestandin. Ne dûr e, ku mirov biajon ser karxane û fabrîkên, ku çek û tiştên wisan neqenc hildibirin, van ciyan kavil û rûxan bikin.

Ji ber vê yekê ye, ku îro li Tirkiyê, ev hiziriya dillewitok, ku li ser serê gelên Tirk û Kurd geriyaye, rojek berê, bi avakirina nîzamek sosyalîstî, bêyî ku mêtina hin mirovan li ser hin mirovên dinê hebe, bêyî ku mirov ji ber filan yan jî bêvan nijadê, ji ber vê mezhebê, vê olê, vî rengî, yan wî rengî, ji hev bihêne cudakirin, bigehine maf û heqê jiyaneke wekhev û weke mirovan li tenişta hev bikaribin bi hev re bijîn. Yan na, ev hemû zext, zulum, xwînrijan û zindan wê berdewam bin. Ev yek wê kêrî kî were? Wê ji nifşên dahatiyê re çi bihêne hiştin? Gelo ev yek wê bi kêrhatî be? Bêguman na? Ji bilî mistek mirovên xwedîpere, wê kêrî çi kesekî dinê ne yê.

Ma ev tişt wê wisan dawî were? Ma wê wisan berdewam be? Pir xwerû û tebîî ye ku dema milletê Kurd di vê têkoşînê de bi serê xwe tenê bimîne, hingê wê bi pêkhanîna mafê xwe yê xwerû û tebîî yê mafê çarenûsiyê, wê ji Tirkiyê veqete. Hêz û qudreta çi kesekî wê tunebe ku vê yekê bide rawestandin.

Nifşên dahatî wê lanet û nifiran bibarînîn li ser wan kesên, ku çavên xwe li ber vê rastiyê digirin û dibin sedema van kirinan. Bila kes çi şik û gumanê ne ke, ku ev hele û şaşiyên ku hatine kirin û yên wê hîna jî bêne kirin, weke lekeyek li ser heniya van kesan bimîne. Ji ber vê çendê ye, ku ez dibêjim rewşenbîr, kedkar, gundiyên gelê tirk, gerek e ku hûn piştgiriya vê doza mafdar a Gelê Kurd bikin.

Hingê em hemû bi hev re, vê talan û zulma, ku dest li ser mafên mirovayetiyê daniye, gelên kurd û tirk, em bi hev re, vê ne hêlin û ji holê rakin. Tev bi hev re, ber bi rojên xweş û ciwan ve herin.

Her dîsan, kî bixwaze yan ne xwaze, wê kes ni karibe gelê kurd ji vê têkoşîna wî ya mafdar bi paş de bihêle. Yên ku ketine bîr û bawerî û xeyalên, ku bi girtina van dozgeran, têkoşer û milîtanên vê dozê, bi derbaskirina girseyên gelêrî yên berfireh, ji dezgahên şikencexaneyan, bi zindankirina van girseyên gelêrî ev têkoşîn wê dawî were, yan wê bikaribe dawî were, tenê û bi tenê xwe dixapînin. Ji bîr ve ne kin, ku van keraset û kirin, tenê û bi tenê ji bilî polakirina vê têkoşînê, ji bilî bêhtir xwedîpêzanîn û tecrûbebûn û bi xurtbûnê, ji bilî kertek dinê jî xwe nêzîkkirina ber bi serfiraziyê, ne tiştekî din e. Heger rê û kerasetên zext, zorkarî, zulum û şikencekariyê bikaribûna bibûna asteng li pêş têkoşînên Rizgarîxwaz, diviya ku hingê ew gel û milletên, ku îro ciyên xwe li nav mirovayetiya hevdem girtine, ne mabûna û ji holê rabûna.

Ev tê wê wateyê ku bi vê rêç û azîneyê, tê xwastin ku bi van karguzeriyên paşverû û zorker, çerxa dîrokê bête rawestandin. Ev ne tiştekî din e ji bilî seyandina royê bi heriyê. Rojên buhurî yên mêjûyî û bûyerên rojane nîşan û selimandinên vê yekê ne.

Heger van karguzeriyan, van zext û şikenceyan, van her cûre azîneyên zext û zulma paşverû, bikaribûna van pirsan çareser bikirana, hingê wê her pirs û gelş, li gor berjewendên hêzên serdest serencam bibûna. Lê belê em dinihêrin, ku ev zulm û şikencekarî, li bervaciyê berjewendê hêzên serdest, dibe sedema bêhtirbûna hêz û tuwaneya girtiyan.

Ma ne wisa bûya, wê mirov, ji bo protestokirina zulm û şikenceyê xwe ne sûtandibûna, di rojiyên mirinê de wê dawî bi jiyana xwe ne hanîbûna, ji bo protestkirina şikenceyê wê xwe darve ne kirana. Aha li vê derê em dibînin çawa nimûneya lehengiya bîr û baweriyê ya li dijî zordariyê xwe nîşanî me dide. Aha li vê derê em dibînin cesaret û lehengiya mafdarbûna li hember şikence û zordariyê çawa xwe bi nimûne dike. Polîtîka zulmê, carek din hate ber neman û îflasê.

Di destpêka sala 1981'ê de, gerînendeyên dewletê, car bi car bi beyanatên xwe digotin tevayiya hêza şoreşger ta sedî 95 hatin rûxandin û bi vê gotinê xwe dixapandin. Nexwe piştî demekê dîsan digotin, ku nêzîkî ji sedî 70'yî rêkxistinên şoreşger hîna li ser xwe û xwedî hêzên xwe ne.

Nedîtina ew namûs û rûmeta mezin a van mirovên bêyî jiyana xwe bi tiştekî bijmêrin, wan fîdakariyên ku ji bo têkoşîna xwe dikirin, bawerkirina bi rûxandin û rawestandina vê têkoşînê, ne tiştekî din e ji bilî serê xwe mîna maman di nav qûmê de veşartin. Anku ew hizira miskîn ya xwexapandinê ya bêsewad..

Serhildanên dîrokî

Ez dixwazim neha bi kurtî hin bûyer û tevkuştinên ku li rojgariya dîrokê çêbûne bi bîr bihênim. Çimku van bûyerana, ji hêla her kesî ve têne zanîn. Ji ber encamên van bûyeran e ku îro em hatine vê derê.

Dema serhildana Şêx Seîd'î, bi sedan cih û war hatin sûtandin û wêrankirin. Bi dehhezaran kurd hatin kuştin. Bi hezaran zar û zêrç di nav agiran de can dan. Bi sedan kurd li bajarê Diyarbekr'ê li taxa Derê Çiyê û li ber Mizgefta Mezin hatin bi darvekirin. Bi hezaran mirovên kurd bi hincet û bahaneyên hukumkirinê li ser riyan hatin gulebarankirin. Raporên wisan derew li ser wan hatin nivîsîn weku: 'dema reviyan ji pişt re gulle li wan ket'. Zaroyên di navbera salên 4 ta 6, bi darê zorê ji dayik hatin veqetandin û li şûna bavê xwe, ji welêt hatin bi dûrxistin û nefîkirin.

Her heman êş û kelem, li sala 1928'ê li Dêrsim'ê jî hat dîtin. Hovîtiya li Dêrsim'ê êdî xedar û bêînsaf bû. Ji bo kargêrî û tesîr li ser peyayên şêniyê bêt kirin, li ber çavê dê û bavan, qirika zarokan dihat li kêrê xistin û xwîna wan bi ser ava çemê Munzûr ve dihate herikandin.

Heger ez ne şaş bim, li gor hejimarên fermî; li ser 94 hezar mirov hatin kuştin. Ev e tenê hejimarên ku hatine bi destxistin. Piştî ku hemû şûnewar û gund hatin sûtandin, kesên saxmayî jî, şandin bi dûrî û nefiyê. Dema tevgera Sason'ê, ku gund dihatin sûtandin, bêyî cudakirina jin, zar û zêrç, tevan dixistin kadînan û agir bi wan dixistin. Bi gazî û feryadan, bi 'hawar hawaran' mirov can didan. Tiştê êdî hov û dirinde ew bû, ku kuştina peyayan bi girêdana dest û lingên wan û paşê jî serê wan ji nav çoga wan re dihate xwarkirin û stûyê wan bi birrekê dihate birrîn. Dû re jî, nav û şanê wan bi guhên wan ve dihate darvekirin û serê wan dişiyandin ji kaymeqamiya Qozlux'ê re. Bi hezaran kesên ji Sasûnê û Qozluxê ji welêt hatin dûrxistin û nefîkirin.

Her heman kefaretên kuştin û birrînê, li serhildana Agirî'yê jî hatin dîtin. Li wir jî, ew kesên ku hatibûn gullebarankirin, laşên wan bi dûvê hespan ve hatibûn girêdan û li kuçe û kolanan, li pey hespan dihatin kişandin. Gund tev hatin sûtandin û wêrankirin. Piraniya gundiyan ji welêt hatin dûrxistin.

Ev milletê, ku rastê van dijwariyan hatiye, li ew şikence û zordariyên kesnedîtî û ne mirovane tûş bûye, dîsan jî hebûna xwe ta roja îro parastiye û piraniya nirx û hêjayiyên xwe karibûye baş biparêze. Hingê bila çi şik û gumana kesî ne be, ku ev millet wê li pêşerojê jî hebe.

Baş e lê veristina vê gelşê wê çawa be?

Ez mirovekî sosyalîst im. Divê mirovên sosyalîst ji kûjeke zaniyarî li bûyeran temaşe bikin û bûyer û pêşveçûnên civakî, li bin ronahiya zanîn û zaniyariyê binirxînin.

Nakokiya herî bingehîn, ku mohra xwe li serdema me xistiye; nakokiya ked û sermayê ye. Her wisan jî yek ji nakokiyên verêsker û çareserker ên vê dema me, Pirsa Netewî ye.

Çîna burjûwazî, ku desthilatdariya xwe ya li bazara hundurî biriye serî, vêca ji bo firehtirkirina qada çerxa xwe ya talan, mêtin û zêrandinê, ji bo mêtin û talankirina hebûn û hêjayiyên gel û milletên din, derdikeve derveyî tixûb û sînorên xwe yên neteweyî û polîtîkek berçavî ya talanê dike. Dema çîna burjûwaziya milletê serdest, ev talana xwe dike, her wisan jî dixwaze sazî û desthilatdariya xwe her bidomîne. Ji bo ku di vê armanca xwe de bi ser keve, di navbera her du milletan de dijminahiyan peyda dike û şer derdixe. Ji bo nimûnê; civata milletê serdest; weke civatek hevdem û modern û civata milletê bindest jî; weke civatek dirinde û paşdemayî nîşan dide. Em dikarin di vî warî de mişe nimûne nîşan bidin. Çîna burjûwazî bi van lîstinên xwe yên polîtîkî, bi bêhtirkirina dijminahiya di navbera her du milletan de, li pey zexmkirina şûna textê desthilatdariya xwe ye. Her bi vî awayî jî, ew gel û milletên ku ketine jêr bandûrê û hatine berbendkirin, bêhtir xwedî li nirx û hêjayiyên xwe yên neteweyî derdikevin û serî li veristin û çareserkirina vê gelşê dixin. Ha ev dem e, ku Gelşa Netweyî dibe gelşa verêsker û çareserker. Nakokiya di navbera gelên li bin zextê û hêzên zorkar derdikeve pileya yekem. Hingê gelşên din, bi paş ve dikevin. Nexwe veristina vê gelşa neteweyî ya ku li dar e, dibe sedema veristina nakokiya ked û sermayê jî. Nemaze di her merc û doxê de, ev nakokiya yekemîn dikare biguhere. Lê belê nakokiya bingehîn ni kare biguhere. Ev nakokî kilîla veristina gelşa bingehînî ye.

Ev gelş, berpirsiyarî û erk û delameta li ser şanê hem şoreşgerên milletê bindest û hem jî şoreşgerên milletê serdest e. Berpirsên vê erkê, divê di encama nirxandina bi rêk û pêk ya merc û hoyên rewşê, rêç û azînan, ji xwe re peyda bikin û li bin ronahiya van nirxandinan, bi rê ve herin. Heger bervajiyê vê yekê bête kirin, wê gavê ew rewşa ku burjûwaz dixwazin, peyda dibe û ev yek dibe sedema jihevsarbûna her du milletan. Em parêzgerê hoy û prensîba bicihkirina mafê çaresnûsiya neteweyan in. Her netewe, xwedî mafê bi hev re, yan jî cihê jiyînê ye û bikarhanîna vî mafî, tenê bi destê wan e. Hingê çi divêt bê kirin? Îro li Tirkiyê, li ser gelê kurd her babet serdestî bi darê zorê têt kirin. Ew rewşenbîr, xwendekar, xort û xelkên wekî din ên, ku li hevberî hêzên serdest ciyên xwe li nav refên dij hêzên serdest girtine, bi azîneyên herî har û barbar têne şikencekirin û li zindanan girtin.

Riya ji holê rabûna vê cendera zilm û zorê, bi hewildanên hevbeş ên milletê kurd û tirk dibe. Gerek e ku bi rewşenbîr, nivîskar, kedkar, karker û çapemenî û bi hemû xelkê xwe, tirk, li dijî van zordariyan, bi milletê kurd re piştgiriyê bikin. Ev e birayetiya milletan. Heger gava hewildanên milletê kurd bi serê xwe tenê bê hiştin, hingê milletê kurd bi serê xwe tenê vê têkoşînê wê bi rê ve bibe. Wê gavê jî berpirsê jihevqetandina milletan û wan bêgavhiştina li nav têkoşînên li du qadên cihê, ne milletê kurd e. Berpirsê vê rewşê hingê rewşenbîr û şoreşgerên milletê serdest e. Divê li vir baş bidime fêmkirin, ku ev yek ew ê bibe sedema jihevveqetandina du gelên ku bi sedan sal in ku bi hev re jiyane.

Şikenceyên dirinde

Birêz encumenê dadgehê! Ez di vî beşê parastina xwe de jî, dixwazim beşina ji wan kar û kirinên, ku ji roja ku ez hatime girtin min dîtine, li wan şikencexaneyên polîsxaneyan û girtîgehan û çi bi serê min de hatine, tiştên min dîtine û bihîstine, binivîsim.

Piştî ku ew ez ji Stanbolê hanîm, ez avêtim zindana di nav polîsxaneya bi navê Şehitlik Karakolu [ya li Diyarbekr'ê-w]. Piştî ku ez demek li vir hatim hiştin, rojekê gava serkarê ewlekarî û asayişê hate polîsxaneyê, ez ji zindana polîsxaneyê hatim derxistin û ez hanîm pêş cenabê vî giregirê dewletî. Dema ez ji derî ketim hundur, min raste-rast qêrîn û borînek bihîst. Serkarê ewlekariyê di nav odeyê de diqêriya û digot 'ulan tu dizanî ez kî me?' û dest bi pesindayinan kiribû. Wî digot; 'gava ku tayina min derket Diyarbekrê, gava ez hatim Diyarbekrê, tu ne hatî pêşiya min û ne jî te paşê rojek xêrhatina min kir. Min ev helwêsta te ji bîr ve ne kiriye. Ez ê neha, çi çi ye û çi jî ne çi ye nîşanê te bidim!' Dest bi gefdayinan kiribû. Rebeno digot qey ew ê bi riya van gefdayinan, bikaribe min bitirsîne û bi vê riyê toleya xwe ji min veke. Wisan reben bûbû ku hay ji wan merc û awayên protokola dewletê, ku wî kiribû serkarê ewletiyê, nîn bû. Gava wî gefdayinên xwe hemû rêz kirin, ez dîsan avêtim zindana polîsxaneyê.

Piştî demekê ez û sê hevalan, em ji bo pirsiyariyê ji zindanê hatin derxistin. Hîna em li ser rê bûn çavên me hatin girêdan. Dema me xwe nêzîkî deriyê odeya pirsiyariyê kir, ji dengên ku dihatin guhên min, min fêm kir ku coşek mazin a libendemayinê li wir hebû. Min hema lingê xwe ji nava derî kir hundur û ne kir, yên xwe gihandin ber min, bi dengê 'Allah-Allah!'an kulm, pîn û qondaxa tifingê li ser serê min barandin. Ji ber ku çavê min girêdayî bû, loma min ne zanî ku çend kes bûn li min dixistin.

Di vê rewşê de, tiştê ku min dikaribû bikira tenê ew bû; ku diviya min li ber vê hêrişa dirinde û barbar dinanên xwe bişidanda. Gava em li erebê bûn, min hin şik û texmînan dikirin, lê min çi car rê û hizirek ne dida, ku kirinek welê qebe û derveyî miroveyetiyê. Her çend min rade û sînora bêzî û nefreta wan a li ser min hebû baş dizanibû, dîsan jî min rê ne dida, ku ew bikaribin ev çend bi xerabî li pêş mirovekî wekî min ku her çi be jî şaredariya vî bajarî kiriye û li ser daxwazî û dengê xelkê, hatiye ser kar û piçek be jî, rêza xelkê bigirin û li nûnerê viyana azad a vî xelkê, helwêstek bi vî xerabiyê nîşan ne din.

Lê belê hûn ê di nav wan bûyêrên ku ez ê hîna ji we re binivîsim jî bibînin, ku bervaciyê vê hizira min, hûn ê fêm bikin, ku ew ê ku jê wisan dihat bêzî û nefretkirin, ne ez bûm. Ew xelkê kurd bû. Min vê yekê ji van gotinan fêm kir. Ta zikê wan biçiriya bi berdewamî ji xwe re vê diqêriyan: 'Tu kurdî, ne? De bila neha kurd werin te rizgar bikin!'

Ew, pêşiyê em avêtin nav odeyek biçûk û li ser betonê dane rûniştandin. Ji ber wê kotek û lêdana ku li min ketibû, ez ji xwe de ketibûm. Hevalên min, ku vê rewşê, ji dengê min fêm kiribûn û ji binê goşeyek ji paçika li ser çavê min jidandî, xwastin li çavê min mêyze bikin. Notirvanê ku vê helwêsta hevalan dît, bi qondaxê tifingan li hogirên min xist. Piştî lêdanek dûr û dirêj, bi tirkiyekî nêr 'tu tirk î, yan kurd?' ji min dipirsîn. Min got 'ez kurd im.' Li ser vê bersivê bêdeng ji odeyê derketin û çûn.

Êdî şev bû. Qêrîn û nalînên ji hêlên din dihatin, bêrawestan xwe di nav guhê me de vedidan. Ji nişkê ve me dengek gurr bihîst, ku me fêm kir, hinek ketin di hundirû de. Di vê heyamê de, yek ji wan kete bin çengê min û ez kaş kirim. Piştî ku ez piçek ji erdê hatim kişandin, dikaribûm rabim ser piyên xwe. Ew ez hanîm odeya şikenceyê û li erdê bi rûniştin dam. Yek ji wan dest pê kir û bi şîşek hesinî li vir û li wir a min xist. Yekê din ji wan jî digot; 'mekin', 'lê me xin!'. Di her keys û derfetê de jî, bi kulmikan li nermiya nav zikê min dixistin. Di encama vê lêdanê de, êdî ez ni karibûm jî birûnim. Bêyî ku ez bibînim, min hes û fêm kiribû ku her derên min werimî bûn û ji difna min jî xwîn diherikî dihat xwarê.

Van sikencekarên har jî, bi kenên xwe yên dengbilind ji min dipirsîn: 'Tu çima bûyî serokê belediyê? Kê ji te re got bibe serokê belediyê? Em ji mêj ve li bendî vê rojê bûn.' Her wisan jî bi lêdana xwe berdewam bûn. Gava ku wan fêm kir ku êdî ji bo axiftinê çi hiş di serê min de ne ma, hingê ez birim li nik wan girtiyên dinê avêtim erdê.

Piştî demekê, gava hişê min hat serê min û ji bo ku ez bizanibim ka ew dengên li der û dora min ji kê derdiket, ji bo ku bizanibim hevalên min li vir bûn yan na, loma min ew paçika ser çavê xwe piçek da alî û min temaşa kir û min dît, ku deng ji kîjan mirovî dihat. Hinek ji wan, weke hezretî Îsa'yî, ji milên xwe ve li ser çarmixek hatibûn girêdan, hinek ji wan li erdê di nava gola xwînê de digeviziyan û hinek jî, ji ciyê xwe yê rûniştî nale-nal dikirin.

Şeva min bi van çavdêriyan wisan li ser betonê rûniştî û çavpêçayî derbas bû. Serê beyanî, ew dîsan ez birim odeya şikenceyê. Li gor min fêm kir, li wê derê pênc mirov hatibûn ku bi min re bipeyivin û bikevin bazariyê. Ez li ser sendeliyê hatim bi rûniştindan. Yek ji wan berê xwe da min û got: 'Temaşe bike, me çi jê nîn e ku tu sûcdar î yan ne sûcdar. Lê belê em ê nivîsek bidine te. Divê ku tu li bin vê nivîsê navê xwe dahênî. Ne me û ne jî xwe li dijwariyan werbike. Vê jî ji bîr ve ne ke, ku heger tu weke me ne kî, tu ji vê derê bi saxî dernakevî!' Gava min bersiva wî da û gote wî ku 'min çi rewşeke nediyar nîn e û heger ne gotinên min bin, ez li binê çi nivîsekî navê xwe danahênim.' Li ser van gotinên min şikence dîsan dest pê kirin.

Ji ber wan şikenceyên ku roja pêşî bi min kiribûn, ez ji xwe de ketibûm. Hiş li serê min ne mabû. Ez li erdêketî bûm jî, dîsan bi pînan li min dixistin. Qet ji vê têr ne dibûn. Navgînên elektrîkê ku hanîbûn, têlên wê pêşî bi serê tiliyên min ve girê dan. Piştî çend caran şoka elektrîkê bi min dan, elektrîkê birrîn. Cilê min ji min kirin û min li çarmixa ku berê amade kiribûn jidandin. Hejimarên şoka elektrîkê ku bi min ve dabûn, na yê bîra min, çimku ez li ser çarmixê ji xwe de çûbûm. Gava min çavên xwe vekirin, ez li ser betonê dirêjketî bûm.

Dîsan xwîn ji dev û pozên min dest bi herikandinê kiribû. Ji ber ku piraniya xwîna di laşê min de herikî bû, loma ew bi lezê pembû hanîn û dan ber pozê min, da ku herikîna xwînê birawestînin. Ta herikîna xwînê kêm bû ez li odeyê hatim rawestandin. Dû re, du kes bi milên min girtin û ez kişandim ciyê ku girtiyên dinê li wir bûn.

Gava ez hatim nav girtiyan, dengê feryad û qêrînan bilindtir bûbûn û dengê hawarê ji gelek ciyan ve dihatin. Ji bêgaviyê, gava min guhdariya van feryad û qêrînan kir, min fêm kir ku dengê qêrîna jinê jî di nav wan dengan de hebû. Ji dengan dihate fêmkirin ku bêrawestan şikence bi jinekê dikirin. Gava min guh da axiftinan, min bihîst ku yek li pêş jinikê rawestiyaye û diyar e ku ji mêrê wê re dibêje; 'temaşe bike, heger tu ne peyivi ez ê di jina te n...m.' Gava deng ji mêrî ne hat, wî derxistin ji derve. Wê gavê dengê hawara jinê tevayiya salonê dagirt. Gelek car mêrê jinê derxistin der û hanîn hundurû. Demek êdî dengê jinikê hatibû birrîn û nalînek nizm jê derdiket. Hingê jinikê ji erdê kaş kirin û hanîn li ciyek nêzîkê me danîn. Vê carê jî, mêrê jinê girtin binê şikenceyê û her heman pirsan ji wî jî dikirin û bersiv ji wî dixwastin. Ev şikence berdewam kir û kir û kir û kir... Encama wê ni karim tam bi bîr ve bînim, çimku ez hingê dîsan ji xwe de çûbûm.

Piştî gava pirsiyariya li ser me bi dawî hat, min bihîst ku ev kesê ku li girtîgeha Diyarbekrê dîsan bi şikence hatibû kuştin, Alî Saribal bû. Ew jin jî jina wî bû.

Em berdewam bin.

Gava ez ji wir derketim, polîsek pehîna xwe li min da û 'Hey ulan Mehdî Zana ev çi hal e?' bi ken ji min pirsî. Ez jî li ciyê xwe veketî, min gote wî 'Ma wê çi be?' Wî jî, vê carê dengê kenê xwe bilindtir kir. Hingê min wisan lê vegerand: 'Di siyasetê de tiştên wisan dibin. Siyaset mîndera pahlewaniyê ye. Carinan mirov bi ser dikeve û carinan jî di bin de ye. Lê belê gava ku em bi ser kevin, hingê wê ne wisan wekî we çendemî be. Em ê ta serteseriyê li serî bimînin.' Ji dengê pêlavên wî min fêm kir ku ji nik min çû.

Vê carê jî, tiştekî nû li ser dengê hawar û feryada mirovan zêde bûbû. Muzîka arabeskî.. Qêrîn û nalîna mirovan ji ber êşên şikenceyê, tevliheviya van dengan û ew kargêriya psîkolojîkî ya li nav serê mirov peyda dikir, tenê ew mirovên ku di wê rewşê de mabin pê dizanin. Dema ku ev şikence bi saetan berdewam dikir, polîsek ku nuh dest bi payina xwe ya rojê kiribû, hat nik me û dest bi axiftinê kir. Li nêzîkê sendeliya polîsî, destê min li nav kelepçeyê ez li erdê dirêjketî bûm. Ev polîs dest pê kiribû waaz û dersa Xwedayî û ya Quranê dida min. Carinan jî lingê xwe, li ser nermiya zikê min datanî û bi pînan li min dixist. Bi van kirinan, erk û delameta xwe ya dînî jî bi cih tanî camêr.... Ew şeva me her bi vî awayî derbas bû.

Roja din, gava ez li ser riya çûn û hatina seansên şikenceyê bûm, min dengê hawarek pir bi lavayî û dilsoj bihîst. Gava şikenceya xwe dawî hanîn, vî kesî hanîn li nik me danîn. Min xwast ku ez wî nas bikim.. Bi nepenî, ji bin goşeya paçika li ser çavên xwe min li wî nihêrt. Min dît ku kurekî çardehsalî ye. Gava şikence bi kurikê dikirin, pirsên ku jê dikirin ev bûn: 'Navê hogirên xwe yên li nav rêxistinê bêje me!' Gava kurikî got 'min çi têkilî bi wan re nîn e', hingê polîs digotine wî: 'Gava me n..a te, tu wê bêjî.' Kurik tazî - tena derpê bû. Gava polîsan dest avêtin derpêyên wî, hingê kurikî bi lavayiyek dilsoj digot: 'Ez di bextê we de me. Têkilî min ne bin. Heger hûn çi bixwazin ez ê bikim!' Polîsan: 'Ha wisan were rayê!' gotin û dest ji wî berdan. Di wê heyamê de, ew dengên ku dihatin ber guhên min pir ne zelal bûn. Min baş ne dibihîst ku çi têt peyivtin û çi bi kurikî dane îmzekirin. Gava dîsan kurik hanîn nik min, kurikî di keysek de gote min 'Xalo min têkilî bi hîç tiştek nîn e. Ji ber van şikenceyan min navên hevalên xwe yên li dibistanê û yên li taxa me dane wan.' Kurik pir ber bi vê yekê diket û jixwedeketî ji min dipirsî 'Gelo heger ew hevalên min bigirin, wê çi bi serê wan bihênin?' Min ji bo kewandina êşa dilê wî gote wî: 'Ew ê wan bihênin. Piçek li wan jî bidin û paşê jî wan berdin.'

Ez bi dengê hawarek, ku ji aliyek din ve hat guhê min veciniqîm. Min guhê xwe pik kir û xwast guhdariya axiftinan bikim. Şofêrekî taksiyê hanibûn. Derdê cigarê li serê wî dabû û ji bo cigareyekê lavayiyên mazin dikir. Şikencekaran cigareyek ne didane wî û di ser de jî, bi vî halê wî kenê xwe pê dihanîn. Di vê heyamê de, polîsek bi serbilindiya serokbûnê gote wan 'Yê di nav tabûtê de ye bihênin vir!' Û deng ji her kesî hat birrîn. Ew kesê di nav tabûtê de hanîn û di cih de wî bi şoka elektrîkê ve girêdan. Gava şoka elektrîkê bi laşê wî dixistin, bi dengek nizm nalîn ji wî dihat. Min fêm kir ku ew demek dirêj e di tabûtê de hatibû hiştin. Ji ber tîhnbûn û birçîbûnê bû ku hêza wî ya berxwedanê ne mabû. Pirsiyariya li ser wî her bi vî rengî berdewam dikir.

Piştî demekê, em ji bo xwarinê (!) rakirin. Em li tenişt mêzek, çavgirtî rêz kirin û kefçiyek dane destê me. 'Mexwin! Bi ferman û komandoyek hûn ê dest bi xwarina xwe bikin. Gava hat gotin "dest ji xwarinê berdin!" divê hûn dest ji xwarinê berdin. Heger na hûn bi xwe dizanin, ku wê çi bi serê were we!' Piştî vê axefê, xwarin li ser teyfikan danîn. Em li bendî fermanê rawestiyan. Gotin ku 'hejimara dev ji xwarinberdanê 10 e.' Hîna kefçiya duwemîn li devê me bû, jimareya 10'ê gotin. Bi hemû hêzên xwe, li wan ê ku kefçî hîna ji dest bernedabûn dixistin. Li şûna xwarinê me kotekek xweş xwar û gotin 'dema xwarinê bi dawî hat.' Paşê em birin salonekê. Di her dema xwarinê de, ev bûyer dubare dibûn. Rojekê girtiyek van kirinan di serê xwe de jimartibû û perçeyek nan kiribû di bêrîka xwe de. Di salona rawestanê de, gava di bêrîka wî de nan hat dîtin, tevayiya tîmê û pawanê eskeran li ser serê wî civiyan, Ta ev heval ji xwe de çû, li wî xistin. Lê bi rastî em hemû wisan birçî bûn, ku em jî dikaribûn biketena di nav vê rewşa wî de.

Dora pirsiyariyê hatibû ser hevalên min (Aydin, Refîk û Nûrî) yên ku bi min re hatibûn girtin. Ev bi dorê dibirin şikencekirinê. Ev birin û hanîna wan, çend caran berdewam kir. Min pile û dozaja şikenceya, ku bi wan dikirin, ji dengê hawar û gaziya wan fêm dikir. Yek ji van hevalan, li heyamekê keysa li nik min rûniştinê dît. Min xwast ku bizanibim ka şikencekar jê çi dipirsîn. Polîsên gotine wan: 'Yê ku we da dest Mehdî Zana ye. Me derbareyê Zana'yî çend agahdarî li ser kaxizan nivîsîne. Hûn jî şanenavê xwe li binî dahênin, hingê em ê we serbest bihêlin.' Bi berdewamî: 'sedema van şikenceyan jî ne îmzekirina van belgeyan e.' Bi rojan ew kirin bin lêdanên felaqeyê, ew bi dar ve kirin, şoka elektrîkê dane laşê wan û her cûre zext û zor li ser wan kirin. Rojekê dîsan van kesan birin odeya şikenceyê. Dema ji nişkê ve dengê qêrîn û hawara wan hat birîn, hin hizir û raman di serê min de çûn û hatin. Piştî demekê Aydin Hasar'î hanîn nik min û ew weke tera genimî, li nik min avêtin di ser erdê de. Li erdê di nav êş û birînan de dinaliya. Min xwe bi hêdîka nêzîkî wî kir. Gava min 'Tu çawan î?' jê pirsî, wî got 'Ez baş im' û bi nalîna xwe berdewam bû. Bûbû şev. Pawanê eskerî, em birin tuwaletê. Berî ku Aydin Hasar bikeve nava tuwaletê, wî pantolona xwe ji xwe kir. Bi paçikek gemarî birîna xwe malişt. Gava min lê nihêrî, min dît ku ji kêlekên wî xwîn diherikîn. Li pêş vê dîmena ku min dît, min ni zanî ku ez çi bikim. Min xwe nêzîkî wî kir û gote wî: 'Min tika û rica min e ku hûn vê tahde û zorê bi xwe ne kin. Heger polîs derberayê min, çi ji we bixwazin bidin îmzekirin, hûn îmze bikin. Bes xwe ji bin vê zorê derêxin.' Em dîsan vegeriyan şûna xwe.

Roja dinê, pirsiyariya polîsan berdewam kir. Dema hevalan di îmzekirinê de li ber xwe dan, hingê şikencekaran gef dane wan û gotin 'Divê yan hûn ê îmze bikin, yan jî em ê jinên we bihênine vê derê.' Li ser vê gefdayinê Aydin Hasar'î gote wan 'jina min ne hênin vê derê, hûn çi bixwazin ez ê bikim' û navê xwe li binê ew nivîsa ku ajotibûn ber wî danî. Gava Aydin Hasar hanîn salona ku ez lê bûm, wî gote min 'Keko ji bo ku jina min ne hênin vir, min navê xwe li bin hin belgeyên derbareyê te danî. Li min bibuhure gidî.' Min jî lê vegerand û gote wî 'qet li ber me keve ev tiştekî normal e.' Polîsên şikencekar ji ber ne dîtina riyek li dij min, ji ber nedîtin û peydanekirina sûcek li ser min, êdî bêhtir har û hêrişkar bûbûn.

Du roj derbas bûbûn. Ji serê beyanî telaş û coşek di nav polîsan de hebû. Cihêtir ji wan rojên din, seansa şikenceyê ya îro di saet 9:30'ê de dest pê kiribû. Yekcar ez birim odeya şikenceyê û dîsan bi ew pirsên berê ez pirsiyar kirim. Vê carê ji koteka qebe bêhtir, por û rihên min dikişandin. Nexwe şikenceya bi şoka elektrîkê jî weke seleteya li ber xwarinê her car hebû. Gava karê şikenceya bi elektrîkê hew hat, ez dev û rû li ser erdê dirêj kirim. Yek ji şikencekaran li ser pişta min digeriya û yekê din jî, bêrawestan li serê min dixist. Heyamek wisan ajot. Dû re jî, kincên min ji min kirin û ez dîsan bi çarmixê ve hilawistim. Gava ez li çarmixê hatibûm jidandin, bêrawestan derba kulman, li nermiya zikê min û li ser singê min diketin. Bêguman çêr û sixêf jî wek zencîra van kirinan, her dem bi dumahîk û berdewam bûn.

Êşa şoka wê elektrîkê, ku di vê cara dawiyê li çarmixê dabûne min, tevayiya laşê min vegirtibû, ez di nav êş û izdirabê de hiştibûm. Ta neha min li şikenceyê hiç qêrîn ne kiribû, lê wê rojê êdî min ni karibû qêrîna xwe li ber wê êşê bida rawestandin û êdî qêrîn ji min jî çûbû. Hema dilê min dihate ber devê min. Min ne karî xwe li ber pêlên van êşan rabigirta û ez ji xwe de çûbûm û xewirîbûm. Gava min çavê xwe vekir, min dît ku ez çîptazî di nava avek pîs, li erdê dirêjketî me. Her derên min diêşiya.

Min wisan fêm kir ku kesek li ber serê min rawestayî, bi sivikî bi pîna xwe li serê min dixist û 'Ev çi hal e?' diqêriya li ser min. Gava şoka elektrîkê ji serê min jî dabûn min, paçika li ser çavên min, hinek siqitî bû û hatibû xwarê. Gava min ji kenarê paçikê li wî nihêrt, min dît ku serfermanê leşkerî ya demê, li ser min rawestayî ye. Bi axiftina xwe de çû û gote min: 'Aha dawiya te ev e.' Ji xwe gelekî razî û tatmînkar bû. Polîsan li dora wî bûbûn çember û weke peyvên wî pir girîng bin, guh didane axiftina wî. Min û vî serfermanê, me berê hev dîtibû. Neha ez ê çêl û bahsa hevnaskirina xwe û wî bikim.

Gava ez şaredarê bajêr bûm, hemşehriyê serfermanê leşkerî yê bi navê Laz Osman dihat naskirin, li Diyarbekr'ê karê muteahhîdî dikir. Rojek ev kes hate nik min û gelek caran pêşniyar kir ku ez destûrê ji bo lêkirina avahiya wî ya qaçax bidim. Li gor pêşniyariya Serkariya Avadaniyê, destûrdana ji bo vê avahiyê xeter bû. Ji ber vê yekê min her çend gote wî jî, ku ev kar na be, lê Laz Osman dîsan hate nik min û gote min 'silavên serfermanê leşkerî hene.' Paşê jî got ku 'ez dixwazim diyariyek pêşkêşê we bikim' û 250 000 TL pere li ser mêza min dahêna. Ji ber doz û bîra min a îdeolojîkî, weku, demek hemû xwîna di laşê min de hilkişiyabe ser serê min, min vê gote wî: 'Divê tu pêşniyarek welê ne kî' û min diravên wî êxistin di nav destên wî de û min gazî serkarê teknîkî yê karê avadaniyê Mehmet Kaya'yî kir. Min gote Mehmet Kaya'yî da ku ji Laz Osman'î re agahdariyên li ser rewşa avedaniya li bajarê Diyarbekr'ê bidiyê. Berpirsiyarê erkdar, Laz Osman'î li ser vê yekê agahdar kir. Mehmet Kaya şahidê axiftinên di navbera min û Laz Osman'î de ye. Ji ber cî bi cî nebûna karê hemşehriyê wî yê bi navê Laz Osman, serfermanê leşkerî bi telefonê li min geriya û bi kurtî gote min 'divê ne wisa bûya!' û telefonê li ser ruyê min girt.

Ev gefdayinek bû û gefdayin ne teze bûn.

Serdema serokatiya min a li belediyê, hemû serfermanên leşkeriyên tirk hatibûn Diyarbekr'ê. Roja sêyemîn a serdana serfermanan, dema şîvê em li xwarinxaneya ordugeha tirk bi hev re bûn. Berî ku em dest bi xwarinê bikin, me ji piya de dest bi suhbetê kiribû. Li vê navberê, serfermanê giştî yê leşkerî û serfermanê hêzên leşkerî yên din, li ser çûna xwe ya Êlih'ê [Batman-w] dipeyivîn. Piştî piçek bi giştî li ser sefera xwe peyivîn, paşê jî çêla ezimandina xwe ya firavînê kirin. Di vê firavîna şerefê ya serfermanên tirk, ya ji bo rêvebirên şîrketa tirk ya bi navê TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı), şaredarê Êlihê Şehabetin Bağdu ji ber nexweşiya xwe ne karibûye beşdarê firavîna serfermanan bibe. Lê belê 'me dîsan ew ji nav nivînên wî rakir û hanî.' gotin serfermanan. Weke ji Şehabetin re bibêjin digotine min; 'Aqilê xwe li serê kin. Em ê dunyê bikine tasek û bi ser serê we de kin!' Li vê heyamê jî, serfermanê bejiyê got: 'Kurd û murd nîn e. Em hemû tirk in!' Hingê min jî wisan bersiva wî da: 'Em kurd û hûn jî tirk in. Çima hûn ji me direvin? Me bi milê we girtiye, lê hûn milê xwe bi şûn de dikişînin. Heger milê we ji we biqete, hingê guneh ne gunehê me ye.' Ji xwe berê ew gotinên ku li ser Şahabetin Bağdu'yî gotibûn, weke di gotinên pêşiyan de: 'dîwaro ez ji te re dibêjim, yê pişt dîwêr tu fêm bike' ew li ser min hatibû gotin. Li ser van gotinan ruyê serfermandêr piçek xerab bûbû. Ji serfermanên din ên leşkeran jî, dengek der ne diket.

Me ew şev bi vî awayî buhurand. Em dîsan li şîva ku ji hêla şehriyarê (walî) Diyarbekrê hatibû dayin, bi hev re bûn. Her çend min gote serfermanan ku divê ew bibin mêvanên belediyê, wan red kir. Min her çend vê pêşniyara xwe li şeva sêyemîn a "Ikinci Hava Taktik Kuvvet Komutanligi" de jî dubare kir û gote wan 'heger ne xwarin be jî, fermo werin belediyê û çayek me vexwin.' Her çend min gote wan ku 'gava hûn hatine Diyarbekr'ê, heger hûn serdan li belediyê ne kin, hingê dibe ku ev bibe sedemek nexweşiyê,' lê belê wan dîsan guh ne dan van gotinên min.

Çend roj ji ser çûna wan re derbas bûbû, ku min bihîst şaredarê Êlih'ê dev ji karê xwe berdaye û ji Êlihê derketiye. Heger ez ne şaş bim, sedema devjikarberdana Şahabetin Bağdu'yî ji ber vê bûyera serfermanan behs dikirin, bûye. Min neha sedema van şikenceyên taybetmend ên ku îro ji her rojên dinan bêhtir li ser min dibûn, baştir fêm dikir. Gefdayina ku 'em ê dunyayê bi ser serê we de kin' diviya ev bûya. Ev gotin ji bo vê rojê hatibû gotin. Sedema min a çêlkirinê ya van tiştan ev e, ku min dîtiye ku rastiya li bin wan dirûşm û sloganên naskirî yên bi navê 'Niştiman û millet ji dest ve çûn!' ne rastiya "Niştiman û Millet"ê bi xwe ye. Rastiya li binê van dirûşman ev e; di riya parastina berjewendên çîna burjûwa ku wan xwe lê spartine, her wisan jî li jêr vî navî veşartina berjewendên xwe yên kesane biparêzin. Bi kurtî xwestek û derdê gelekan ev e. Nexwe dirûşma "Niştiman û Millet" ji bilî dirûşma bi xewkirinê ne tiştek dinê ye.

Şikenceyên li jêr navê pirsiyarkirinê her berdewam bûn. Hîç dawî ne dihatin. Ev nêzî mehek bû. Ew ez dîsan birim nav odeya şikenceyê. Dema dengê tîpnivîsê ji odê hat, min fêm kir ku wê îfade bihata nivîsîn. Ji bilî min, li odeyê çar polîs hebûn. Gotine min li jêr nivîsa ku berê hatibû amadekirin şanenavê xwe dahêne. Min gote wan ku heger ez nivîsê ne xwînim, ez li jêr wê navê xwe danahênim. Wê gavê bi derba ku li serê min ket, ez ji ser sendeliyê wer bûm û li erdê ketim. Bi pîn û şîrmaqan li min didan. Ez ji erdê rakirim. Yekî pênûsek bi destê min ve kir û wî tiştek weke şanenav li ser kaxezê xêz kir. Heger gava ev nivîs bê dîtin, ew şanenav wê xweş were naskirin.

Piştî dêlindêza şanenavê, ez ji odeyê hatim derhanîn. Ew şev kaxezên me hatin nivîsîn û ez şandim ciyê ku jê re dibêjin "Gözalti" anku çavdêrî. Ew ciyê ku em hatibûnê, paşê tiştê ku min jê fêm kiribû, avahiya bi navê "2 Nolu Cezaevi", anku zindana hejimar 2 bû.

Ez bi serê xwe tenê li şanek vala ku tê de du ciyên razanê hebûn, hatibûm hiştin. Rojê tenê du car ez derdixistim dibirim tuwaletê. Dema xwarinê li ser serê min radiwestiyan. Ji derveyî dema çûna tuwaletê û dema xwarinê, her dem destên min li paş min di kelepçê de bûn. Dema min ji erkdaran xwast ku qet ne be dema razanê destê min ji kelepçê derêxin, wan tazîla min da û gotine min 'ferman wisan e û ji jor ve hatiye.' Heftiyek bi vî awayî ez hatim girtin û paşê jî em derxistin pêş dadgirî. Ew ez şiyandim Girtîgeha Bi Hejimar 1.ê.

Li vê derê, bêyî hevalên min, ez bi serê xwe tenê xistim di şanê 6'ê de yê reş î tarî. Min wisan bawerî heye ku bi nasîndayina vê zindanê qencî heye. Li vî beşê şanikê, ew nêma ji serdema sedsala 17:emîn û bihna wê ya giran ya ji tuwaleta xetimandî ya li hundur, mîna ku mejiyê mirov perçe dikir, bilind dibû û bi pozê mirov diket. Meter û nîv berfireh û du meter û nîv jî dirêj bû. Ne av, ne ronahiyek û ne jî kuna hewayê tê de hebû. Dema xwarinê, kuna li ser derî vedibû, xwarin dikete hundur û kun dihate girtin. Lê belê ji bîr ve me kin ku xwarina li wî ciyê bi bihna "wisan xweş"… Sê roj û sê şev ez wisan hatim hiştin. Li ser daxwaziyên min ên bêrawestan, kuna hewayê roja çaremîn hate vekirin. Min digot qey li ser daxwaza min ew kun hatibû vekirin, lê belê ne ji ber min bû. Meger kun vebûbû, ji ber ku roja serdanê bû.

Çûm ciyê serdanê. Her çend ku wisan bi salan e ez li nav siyasetê de me jî, li ber nîgara ku li pêş min bû, pûrtê canê min bûn stirî. Dayika girtiyek hatibû serdanê. Ji ber qedexekirina zimanê kurdî, girtî ni karibû ku bi kurdî pipeyive. Gava dayikê dît ku kurê wê hîç na peyive, hingê jinikê bi hawar û feryadan, bi kurdî dest bi strandina lawij û loriyan kir. Jinika reben ji wê copa li destê gardiyan, ku li paş kurê wê weke şûrê Demoklesê rawestayî bêhaydar, digot qey kurê wê şiyana (qudreta) peyiftina xwe winda kiriye û di hawar û feryadên xwe de berdewam bû. Gava min li vê nîgarê temaşe kir, min careke din li ser vê polîtîkaya dirinde, har û nehemdem raman kir, ku çawa qedexekirina navgîn û andamê lihevhatina mirovî dike û ruyê rastî yê van hêzên li paş van kirinan, min careke din lanet kir.

Li şikbê

Piştî ku deh roj em li zindanê hatin hiştin, dawiyê em xistin di nav şikbeyê de. Piştî demeke kurt, weke sê rojan em hemûyan li otomobîlekê suwar kirin û em birin girtîgeha bi nav û deng ya no5'ê. Paşê ev nav guherî bû no 2.

Piştî me guh da axefên gefdayinê, em birin şikbeya 8'ê. Çend roj derbas bûn, ku rojek me dengên lêdan û qêrînê ji korîdoran bihîst. Gava em derketin serdana heftiya duwemîn, me dît ku garidyanan bêserinc û agahî bi şîrmaq û bi piyan li ser û guhên girtiyan dixin. Atmosferek giştî ya welwele û panîkê li tevayiya girtîgehê dihate hîskirin. Piştî vê kotekê em dizanibûn ku wê hin tişt ji me bihêne xwastin. Nexwe me dît ku bi hincet û bahaneyên "milê xwe dirêj kin!", "çima hûn wisan xwar rawestiyane?", "Hûn bi kurdî dipeyivin" û hwd, di ciyê hewastandinê de hêriş kirin ser me. Paşê dema girtiyek tena serê xwe li korîdoran biditana lê dixistin.

Li wê serdemê, sertîpek bi navê Mevlut Akkoyun erkdarê ewletiya girtîgehê bû. Ew her dem zencîrên stûr di dest de digeriya. Di serjimartinan de bi grûba xwe ya gardiyanan ku her yek alavek kotekê li dest wan dihatin. Wan girtiyên ku digotine wan 'ev tiştê ku hûn dikin ne li gor merc û destûrê ye', wan jî 'li vê derê qanûna daristanê derbas dibe. Yê bi hêz e qezenc dike' digotin û amanc û mebesta xwe bi vî rengî didane xuya kirin.

Her roja ku diçû, dozaja zext û zorê bêhtir dikirin. Êdî bi şevan vegirtina şikbeyan destpê kiribûn û ji van şikbeyên vegirtî, girtî dihatin birin. Van girtiyên dihatin birin, li dawiyên korîdoran ta ku ji xwe de diçûn dihatin lêdan û kotekkirin.

Her wisan, rojek avêtin ser şikbeya me. Bêyî keysa komkirina hûr mûran em bi lezê derxistin ji derve de. Gava ez derketim korîdorê û min pirsî "bi ku de?" gotine min "ber bi şikbeya 35'an!" Min jî got qey ku em ê şikbê biguherînin û gava ez ji nav deriyek derbas bûm, em hatin ew ciyê ku jê re digotin şikbeya 35'ê. Ev cih li hêla zindanên bloka çepê bû.

Ez ji qata 4'an hatim derxistin û ez êxistim nav şanek (jimare 4) bi ranzeyên (li şûna ranzeyê dar yan jî hesinî) ranzeyê beton ku di pîvana 2x2,5 meter de bû. Meha sibatê bû. Li nav zindanê tiştê germ ê li ser rûniştinê nîn bû, loma sermê bi min girt. Ji bo germkirina laşî, li zindanê ji bilî çûn û hatinê çi riyek din ne ma bû..

Tiştê ku şeva pêşiyê bala min kişandibû ev bû. Bi hinde bahaneyan girtiyan bi dorê ji şikbeyan derdixistin korîdoran û li vir li wan dixistin. Bi van bûyeran 10 rojên min derbas bûbûn. Ji şikbeyên din heşt kes derhanîn û êxistin di nav şanê min de. Her çend ev şan li gor kesekî hatibû çêkirin jî, dîsan em heşt kes tê de diman. Ji ber nebûna ciyê razanê, min birek ji kincên xwe ji xwe kirin û li ser tûwaletê danîn ji bo ku em hin ji hevalan bikaribin di wir de bidin vezelandin.

Rojekê ez ji zindanê derxistim. Ez li korîdorê kişandim hêlekê û grûbek esker ji 12 kesî pêkhatî bi du astegmenan, bi alavên li destê wan ên wek zencîr, ço, dar û xortoman, li min xistin. Ji ber têrnebûnê ye ku piştî hingê jî lingê min kirine di nav faleqeyê de û heyamek jî wisan li min xistin. Yek ji wan astegmenên li ber serê min : "Mehdî Zana! Serokbûna li belediya kurdan çawa ye? Hêsan e?'' diqêriya. Ev axiftin ne axiftinek nuh bû. Ji roja ku ew ez xistibûm binê pirsiyariyan, vê pirsê ji min dipirsîn. Vê yekê dikirine sedem û hinceta şikencekirinê. Ez jixwedeketî bi kişandina du - sê gardiyanan birim dîsan li şanê danîm.

Dema hevalên min ên li şanê vê rewşa ku ez tê de bûm dîtin, zû li dora min kom bûn û xwîna li ser û çavên min pak kirin. Gardiyanên ku dîtin va ye hevalên min ên şanê têkilê rewşa min dibin û birînên min pak dikin, hatin nêzîkê şanê û çêr û sixêfên pîs kirin û gefan dan wan û gotin; "divê hûn xwe têkilê rewşa Mehdî Zana'yî ne kin. Heger na, em ê we jî biêxine di nav heman halî de!"

Bûyer êdî pir û zû dibûn. Lê ev hemû bûyer, ji şikenceyan bêhtir ne tiştekî din bûn. Ev hemû şikence, ji bo ne hiştina kesayetiya girtiyan dihate kirin. Dengên hawar û qêrîna girtiyan ne dihiştin, ku mirov kêliyek jî be , ji bo xewê çavê xwe bigirta. Em ketibûn di nav wê rewşê de ku êdî kotek li me ne dibû. Ji bo ew bikaribin me ji bo lêdanê û şikenceyê ji şikbeyan derbixin der, digotine me "parêzgerê te hatiye û dixwaze te bibîne", "rêvebiriya girtîgehê te dixwaze", û em ji şikbeyan derdixistin der û bi vê riyê li me dixistin.

Ev bîr û bawerî di me hemûyan de çêbûbû: Ew ê me hemûyan ji nav bibin.

Rojiya mirinê

Serê meha Adarê sala 1981'ê bû. Şevek Esat Oktay Yildiran, ku paşê navê wî weke serokê şikencekarên li zindanên Diyarbekr'ê wê têketa dîrokê, bi çend leşkerê xwe û bi gure-segê xwe kete nav korîdorê. Li çil şikbeyan bi carek kire gazî û got: 'Li min guhdar bikin! Ez serfermanê we yê nû me. Ez ê li dor çar salan li vir bim. Hûn ê rêz li hemû merc usûlên vêrê bigirin. Ciyê ku ez ne lê me, gardiyan serfermanên we ne. Hûn bêgav û mecbûr in ku her gotinên gardiyanan bi cih werînin. Ez ji jor ve bi erkdariyeke tam û têkuz hatime vêrê. Avahiyek din ên dewletî hîç ni karin têkilê karê min bibin. Dadgeh jî wê li gor gotinên min xwe bilivînin. Ez kî bixwazim serbest dihêlim û kî jî bixwazim bi ceza dikim. Hûn hemû tirk in. Yên ku dibêjin em kurd in, bila baş hizira xwe bikin, ku wê çi bête serê wan. Ez sê roj zeman didime we ku hûn xwe rast bikin.'

Ew tiştên ku ji me dihatin xwastin û bi navê merc û usûl dihatin binavkirin çi bûn? Berî her tiştî em ê bibûna tirk. Gava ji me bihata xwastin, diviya me destê xwe ji bo çolêdanê dirêjî ber wan bikira. Gava çêr û sixêfên weke 'bi kut...m dê û jina we' li me bikirana, diviya ku me bigota 'ferman bike'. Dema gardiyan tûk li erdê bikirana, diviya ku me wê tûkê dalêsta. Heger fermana 'şîrmaqlêdana li hevalê xwe' bidana me, diviya ku me vê fermanê bi cih bikira. Dema gotibana me 'li ser çeneyê xwe, xwe ji erdê ve kaşkin', diviya ku me wisan bikira. Gava gotine me 'were tazî li ser çoyê rast rûne', em ê li ser çoyê rûniştana. Heger bi rojan xwarin ne dana me, me yê xwarin ji wan ne xwesta. Ev tişt bûn ji me dihatin xwastin.

Li dadgehê diviya li gor xwesteka dadgehê bihata axiftin. Gava bigotina me 'xwe li ser hev suwar kin!' diviya ku me weke wan bikira. Dema ew kesê bi cilê doktor (!) li nav me bihata gerandin û dema li rewşa me bipirsiya, diviya ku me hemû jê re bigota 'em baş in.' Dema li şikenceyê ciyek me bişikiya, diviya ku me bigota 'em li erdê ketin loma.' Ji dewleta laîk re diviya ku me dua bixwenda. Heger tu ne musulman bûya jî, dîsan diviya ku te dua bixwenda. Û hîna bi van çend kerasetên din ên jimexwestî, ku jê re digotin merc û usûl (!) ne li civatên nehemdem û ne jî li dewrana herî dirinde û barbar, ji mirovan ne hatibûn xwastin. Rêvebiriya girtîgehê ruyê xwe yê rastî bi vî rengî derdixistin holê.

Dema Esat Oktay'ê şikencekar çû, girtî tev civiyan ser hev û ev rewşa bi zext û bi gef ku di navê de bûn, nirxandin û pev re biryarek girtin; da ku 14 ji hogirên xwe, bi helwêsteke xurt li dij van şikenceyan gorî bikin. Hevalek vê biryarê bi van gotinan gote me: "Me biryar girt ku em dest bi rojiya mirinê bikin. Pir diyar û aşkere ye ku ev rêvebirên, ku taze hatine ser kar, neman û jinavbirina me dane pêş xwe. Me wisan bawerî heye, ku kargêrî û tesîra van çalakiyên me, li şûna mirin û jinavçûna bi sedan kesan, tenê ev 14 kes vê çalakiyê bi cih bihênin û em wisan bawer in, ku ev çalakî wê şikenceyên li ser tevayiya girtiyan bide rawestandin. Ji vê kêliyê (4 Adar 1981), em dest bi çalakiya xwe dikin. Ta ev şikence ne yên rawestandin, ev çalakiya me wê her berdewam be û dibe ku em bimirin jî. Bi me bawerî bikin û bi parastina kesayetiya xwe, bi parastina rûmeta xwe, piştgiriya me bikin û hêzê bidine me." Gardiyan nûçeya vê axefê ji zû ve gihandibûn ji rêvebiriya girtîgehê re.

Piştî ew sê rojên ku dabûn me, ew şikencekarên ku ji wan re digotin gardiyan, bi rik û kînek mazin hêrişê ser me kirin. Ço li dest wan, li ber şanê ew du hevalên ku cezaya îdamê wergirtibûn, kom bûbûn û bi kenê bilind û gurr digotine van hevalan: 'Em ê kindirê we bi destê xwe girêdin û we bi dar ve kin.' Gardiyan xwastin li van her du hevalan bixin. Her wisan jî hêrişbirina ser şikbeyên din jî, ji bîr ve ne kiribûn. Roja din serê sîbehê, ew kesên ku ketibûn di rojiya mirinê de, cot bi cot kirin di nav şanên li qata yekê. Em jî ji qata yekê derxistin û birin qata sisiyan. Piştî vê rêkxistiniyê, giraniya xwe dan kotek û lêdanê.

Li rojên rojiya mirinê, doktor (!) dihate nav girtiyên li rojiyê bûn û piştî tendurustiya wan kontrol dikir, rewşa tendurustiya wan rapor dikir ji rêvebiriya girtîgehê re. Rêvebirî jî li gor van raporan, şikence bi girtiyan dikir û her hewl dida, ku girtiyan ji vê çalakiya rojiya mirinê vegerîne.

Li qatên dinê ya girtîgehê jî, di gel kutan û metodên şikenceyên cihêreng, 20-30 girtiyan dikirin di nav wan şanên ku ji bo kesekî tenê hatibûn amadekirin û bi vê riyê li girtiyan şikence dikirin. Nan û xwarinek ne didan kesî. Birçîbûn, feqîrî, dijûnî û genîbûn hatibû pileyek wisan ku dema kutanxwarinê de jî girtî êdî ni karibûn biqîrin. Spîh bi canê her kesî ketibû. Gava girtî keys û derfetek bidîtana, spiyên canê xwe dikuştin. Li her lêgerînek misoger 10 ta 150 spî bi hêsanî dikuştin. Carinan gardiyan van spiyan dikirin di nav qutiyên kifrîtê de û dibirin. Me ne dizanî (!) ku çima vê dikin. Dema zivistanê ku serma û qeşa ya herî xerab hebû, karolîfer hiç vênediketin. Bi piranî mehên nîsan û gulanê de dihatin vêxistin.

Şevek serokê girtîgehê yê demê Mîralay Alaattin Bayar dîsan bi gardiyanên weke dûvikê wî li pey wî, hatin qat bi qat li nav girtîgehê geriyan. Ew girtiyên li qata çarê ku li nav wan şanên teng de weke masiyan li ser hev hatibûn razandin, ni karibûn xwe ji ciyê xwe piçek jî bilivandana. Alaattin Bayar ferman da ku ji bo lêdana girtiyan deriyê şanê vekin. Gardiyanan du girtî derxistin ji derve. Ji rewşa Alaatin'î xuya bû ku ew vexwaribû û serxoş bû. Li ser girtiyên ku ji ber lêdanê li erdêketî: 'hûn kurd in yan tirk?" diqêriya. Dema çi dengek ji girtiyan ne dihat, hartir dibû. Weke dîn û haran xwe dilivand. Bi pînan li serê zaroyan dida û dida. Bi her lêdana pînê ji xwe re digot 'oxx' û xweziya dilê xwe xweş bi cî dihanî. Çend kêliyek deng hatin birrîn. Min dît ku hat qata ku em lê bûn. Li ber şanê min rawestiya û dest bi çêr û sixêfan kir û got 'em bixwazin wisan bi we dikin.' Li wê navberê gava gardiyanek hat û ji wî re 'komutanê min! Xwîna wî girtiyê ku we li qata jorê lêxist, nema radiweste!' got û bi telaş ji wê derê çû.

Kotek û lêdan bûbû perçeyek ji jiyana me ya rojê. Herî hindik rojê du caran em gişt girtî misoger dihatin kotekkirin. Van şikence û kotekên sibe û êvar ji hêla şikencekar Esat bi xwe dihat birêvebirin. Ew rojên ku kotek û lêdan ne li gor têra dilê wî bûya, ew di nîvê şevê de jî dihat nav gardiyanan û digote wan ku divê bi çi awayî be şikence li girtiyan bihata kirin. Gardiyan jî van fermanên wî cî bi cî dikirin.

Ev du roj bûn ku Alaattin Bayar hatibû girtîgehê. Esat Oktay Yildiran serê sibehê hat ez ji şanê derxistim der. Dema ez hanîm pêş salona duwemîn a li qata duduyan, şikencekar Esat Oktay Yildiran û şeş gardiyanên wî, bi darên dest xwe hêrişî ser min kirin. Li ser fermana Esatî, lingên min li qeydê xistin û ez bi feleqê şikence kirim. Dema ku kotek li min diket, şikencekar Esat Oktay Yildiran ji dilxweşiya xwe dikir bifiriya. Li vê şikenceyê dinanek min a jorê şikiya. Dev û çavê min di nav xwînê de mabû. Dema ku ez bêhiş ketim, Esatî got ku min bibin di şanê de dahênin. Gardiyan bi lingên min girtin û ez ji erdê ve kaş kirim û ez birim di şanê de danîm. Dema ez hanîm li şanê danîm, ji ber ku destê min êdî ne digirtin ku ez cilê xwe yên bi xwîn ji ber xwe bikim, hevalên min ji hêlek cil ji ber min dikirin û li hêlek din jî di dilê xwe de bi nepenî ji bo min digiriyan.

Piştî saetek din, şikencekar Esat Oktay Yildiran dîsan hat û bang li me hemû girtiyan kir û van gotin û gefên ku mirovekî dîn jî ne dihanî ser lêvên xwe, got û çû: 'Ez çûm kursa vî karî. Min kitêba vî karî xwandiye. Hûn ê vî karî deh roj yan jî du mehên dinê jî bikaribin bikin. Lê ez ta we hemûyan ne kim bi tirk, ez dest ji vî karî na berdim. Bila çavê we hîç û qet li riya hin çavkaniyên li derve ne mîne. Em tirk in û ji bilî tirk jî, me çi dost nîn e. Em ê ji bilî tirkan, b...gên dayika temamiya dunyayê.' Piştî kêliyek ku ew ji wir çû, gardiyan bi lez hêriş kirin ser şanên me û hema em hemûyan derkirin nav korîdoran. Me çi li şanan hebûn, hemû girtin û avêtin ji derve de. Tiştên ku şikiyan, şikiyan. Yên ku ne şikiyan, yên wek pirtûkan jî hatin dirandin û çirandin. Cigareyên me, kifrîtên me, hesteyên me, pênûsên me û tizbiyên me ji xwe re birin. Bi van kirinan dîsan ew xweseriya begên oguzan di xwe de xweş nîşan dikirin. Ji xwe piştî wê rojê, qedexeya cigarê dest pê kiribû.

Ji bilî ku girtiyên li nav şanê tev bi hev re dihatin kotekkirin, kesên ku çav lê dibirîn, bi tenê dibirin, wî ji hesinê qatiyan ser serî bi dar ve dikirin. Bi şiv û daran li wan dixistin. Piştî lêdanek tund li ser girtiyê bi navê Cemal Kilic ya bi vî rengî, şevê rewşa wî giran bû. Ji xwe mîna hestî û çerm jar û lawaz bû. Her çend ji birêvebiriya girtîgehê re agahî hate şandin ku rewşa wî gran e jî, dîsan ew ne birin nexweşxaneyê. Gava sibehî ew birin nexweşxaneyê êdî dereng bû û ne hate rizgarkirin û şehîd ket. Ev bûyer di sala 1982'yê de rû da.

Sala 1981'ê meha nîsanê bû. Şevekê saet li 01´ê, gardiyan ketibûn hemû qatan. Efser li ser wan bûn. Bi fermana efseran, garidyan bi şivên hesinî, bi dar û gurzan dest bi lêdana girtiyan kirin. Dor dora qata me ya 4'ê bû. Hevalên vê derê ji bo dengê xwe bigehînin derveyî girtîgehê, hemû bi hev re digotin 'HAWAR!' û diqêriyan. Vêca girtiyên hemû qatan bi hev re, me bang li xelkê xwe dikir û me digot "Hawar! Hawar!' Çimku me dizanî ku ji bilî vê riyê riyek dinê nîn bû ku dengê me here derveyî girtîgehê û xwe bigehîne xelkê.

Bi vê qêrîna me ya bi hev re, gava gardiyan tev bi hev re bi lez û bez ji wir çûn, bêziravî û tirsonekiya xwe nîşan dan. Em girtî ku ta wê rojê bêdeng bûn, me bi vê qêrîna xwe ya yekdengî ewna wisan tirsandibû ku ew, loma wê helwêsta xwe ya tirsonekiyê nîşan dan.

Roja dinê tihnbûna me hatibû xwe gihandibû kerta herî dawiyê. Gardiyan ji me dipirsîn 'hûn avê dixwazin?' û ew ava ku wan berê deterjan kiribûnê di navê de, li ser girtiyan werdikirin. Bi sixêf û kenên xwe yên bilind 'ha fermo vexwin! Hûn nankor êdî çi dixwazin?' diqêriyan li ser me.

Ji çend rojan carekê, nan diavêtine ser me. Xwarin dihanîn li ber çavên me û bi tuwaletan de dirijandin û ne didane me.

Şevekê ji ser korîdoran dengê lingan hat birîn. Paşê min dît ku 4 kesênçîptazî hanîn li şanê li kêlekê danîn. Ji bo ku ez bizanibim ew kî ne, min li dîwêr xist û ji wan pirsî. Lê belê ew çend lêdan xwaribûn ku êdî deng ji wan ne derdiket. Roja dinê min fêm kir ku ev sê kes, 3 namzetên zemane bûn. Yek ji wan wezîrê dewletî ku temenê wî 65-70 salî bû. Yek jî parêzer bû. Bi dîtina kincên wan, mirov fêm dikir ku ew pir şikence bûne, çimku kincên wan ji xwînê avî bûbû. Ev her sê kes jî weke girtiyên dinê ji lêdana rojane para xwe digirtin. Wisan bûbû ku me êdî kutana ku li me diket, ji bîr ve kiribû. Gava ku li wan dixistin, ew dengê ku ji wan dihat, weke xencer li ser dilê me diçikiya. Ji ber pîrbûna wan gunehê me pir bi wan dihat.

Bi şev me çi razan ne bû. Gardiyanê pawan, bi şiva destê xwe, mina li defê bixista li tenekeyek dixist. Ji derveyî vê jî, segê bi navê "Co" bi zencîrê li pencereyek dihat girêdan. Li pêş wî, ji dûrî ve perçeyek goşt dihate danîn. Ji ber ku seg xwe ne digihande vê perça goştî, ta serê beyanî dikire ewt-e-ewt. Bi vê riyê jî, em tev girtiyan bêxew dihiştin. Bi taybetî ji bo bêxewhiştina girtiyan vê metod û azîneyê ji xwe re kiribûn rê.

Rêberiya girtîgehê, ji ber dirêjajotina rojiya mirinê kete di nav panîkê de. Ev yek jî rêberiya girtîgehê bêgav dikir ku metod û azîneyên nuh ji xwe re peyda bikin. Ew kesê ku cilê doktor li ser wî bû û sonda Hîpokrat ji bîra xwe kiribû, van rojan destpêkiribû di nav girtiyan de bêhtir diçû û dihat. Gava li girtiyên li rojiya mirinê dixistin, êdî çi deng ji wan ne derdiket.

Şevek ji nav kesên li rojiya mirinê, Alî Erek girtin û birin. Pê şikence kiribûn û bi zorê nanê hişk pê dabûn xwarinê. Nanê hişk jî, ji gewriya wî ya ji bîrçîbûnê zuwabûyî ne çûbû xwarê û gewriya wî ya zuwa birîn kiribû. Di wê rewşê de ew dîsan hanîn û bi tenê avêtin di nav şanê de. Ji nalînekî kûr pê ve, çi dengek dinê ji wî ne dihat bihîstin. Ev nalîn bêrawestan du roj li ser hev ajot. Şeva duduyan gava deng jê hat birîn, hatin ew birin. Alî Erek li ser ranzeyê betonê can dabû. Me paşê vê serpêhatiyê bi misogerî wilo fêm kiribû.

Roja dinê, hevalên girtî yên li şanên li qata çarê hemû derxistin nav korîdoran û paşê jî, van mirovan hemû kirin di nav şanekî de. Li her şanekî 61 mirov hebûn.

Çawa mirov dikare 60 kesî biêxe di nav şanek de, ku dirêjiya wê du meter û firehî jî meter û nîvek be? Bihizirin ku çawa ta serê sibehê nale-nala van mirovên ku weke masiyan qor bi qor li ser hev hatibûn barkirin dihate guhên me. Xwarin, vexwarin, xew ji xwe ne bû. Tiştê aşkere ev bû ku rêvebiriya girtîgehê dixwast ku me hemûyan ji nav bibe. Me jî, jiyanê kiribû rik û înad û em dijiyan. Şev û roj em di nav spîh û mişkan de bûn. Tîh, birçî, bêcigare be jî, girtî tev digotin divê em bijîn.

Yên di rojiya mirinê de bûn li qata yekemîn jî hebûn. Rewşa wan qet ne baş duxuya. Yek ji wan miribû. Lê rêvebiriya girtîgehê hîna jî dixwast ku ji girtiyan bêhtir kes bimirin û zorê li ser me bêhtir dikirin. Vê carê girtiyan yek bi yek dibirin û wan ji şikenceyên cûrbecûr derbas dikirin û ji wan dixwastin ku dev ji vê çalakiya rojiya mirinê berdin. Heyamek ev rê û azîne ji hêla rêvebiriyê hate meşqkirin. Lê belê gava fêm kirin ku van azîneyên wan çi kar li ser girtiyan na kin, hingê li roja 43'yê çalakiyê (rojiya mirinê) Esat Oktay Yildiran şandin nik me. Esat gote me: 'ez ji we tiştek na xwazim. Tenê gava hûn çûn serdanê, têkevin dorê, rêz li usûl û awayê disiplîne bigirin. Heger hûn dev ji vê çalakiyê berdin, ji bilî van tiştên min gotî, çi tiştekî dine ji we na xwazim.' Hevalan li ser vê sozdana li pêş her kesî, daxwazên rêvebiriya girtîgehê pejirandin û dev ji çalakiya rojiya mirinê berdan.

Lê hîna roja pêşî, ji ber bi cih nehanîna soza xwe ya şandina doktor li ser girtiyên ku ketibûn rojiya mirinê, me fêm kir ku soza ku rêvebiriyê dabû me, ne tiştekî din bû ji bilî derewan. Roja çaran hatin li pêş deriyê şane me rawestiyan. Tiştê ku berê ji me dixwastin bi me kirin û dîsan dest bi lêdan û şikencê kirin.

Dadgehên sexte

Roja çalakiya rojiya mirinê bi dawî hatibû, her ew roj jî, dadgehkirina sereke ya PKK'ê dest pê kiribû. Şikence li kerta xwe ya herî dawî bûn. Ew girtiyên ku ji ber wan lêdan û şikenceyên berdewamî, ji ber tihnî û birçîbûnê bêzarketî, di nîvê şevê saet 02'yê de derdihanîn nav korîdoran ku ew bibin dadgehan. Mêjû 21'ê nîsanê bû. Li ser girtiyan kincên qetandî hebûn, hin ji wan bêpêlav û pêxwas bûn. Sipîh wisan aşkere li ser laşê wan digeriyan. Girtî ketibûn di rewşeke wisan xerab de ku hin leşker jî êdî li ber vê dîmenê ni karibûn veşêrin ku ketine di nav şerm û fediyê de.

Yên ku hatibûn dadgehê, ji encumenê dadgehê xwastibûn ku şikence bi dawî bên, cansaxiya girtiyan bikeve di bin ewletiyê de. Encumenê dadgehê weke her car got 'ev ne karê me ye' û vê xwastina girtiyan ji ser xwe avêt. Li roja duwemîn a dadgehkirinê, di nav derpiyên girtiyekî de arzûhalek nivîskî hatibû veşartibûn û vê arzûhalê dane encumenê dadgehê. Gava girtî zivirîn girtîgehê, grûbek girtiyên ji dadgehê ne vegerandibûn. Wisan bi ser me de hatin, tu dibêjî qey cenga mongolan bû! Ta ku em ji xwe de biçin, li me hemûyan xistin.

Me bihîst ew girtiyên ku ji dadgehan ne vegeriyabûn, li şanên hember me hatibûn bi cihkirin. Biniya qata 1'ê ya van şanan, ji pîsiya mirovan (bi gû) hatibû dagirtin. Havalan tazî kiribûn û li nav vê pîsiyê dabûn razandin. Ji van girtiyan re digotin, 'yan hûn ê rêz li destûra rêvebiriya girtîgehê (!) bigirin, yan jî hûn ta bimirin li nav vê pîsiyê bêne hiştin. Paşê jî girtiyek bijin,çîptazî derxistibûn korîdorê û gef didanê û digotin: 'yan tu wê rêza destûra rêvebiriya girtîgehê bigirî, yan jî em ê jina te jî bihênine vir û wê jî weke te tazî bikin.' Ev heval jî, ji bo jina wî ya li nav şikbeya jinan vê rewşa ku ew tê de ye ne bîne, daxwaza wan pejirand û got ez ê rêz li destûra we ya rêvebiriniyê bigirim. Yên mayî jî, ji çend roj bi şûn de dev ji çalakiyê berdan û ew jî hanîn li nav şanê me bi cih kirin.

Dema şikencekar fêm kirin ku ev şanên pîsiyê pir bi kêrî wan tê, vêca dest pê kiribûn ew ên diçûn dadgehê, di vegera wan de ew dihavêtin nav van şanan û ew diavêtin di nav vê pîsiyê de. Vegera ji wir jî bûbû riya bêveger, yên ku diçûn ne dihatin. Yên vedigeriyan jî dev ji çalakiya xwe ber didan.

Dema girtî ji dadgehan (!) re, ji encumenê dadgehê re rewşa xwe vedikirin û van şikenceyan digotine wan û giliyên xwe dikirin jî, dîsan jî kes guhê xwe ne dida wan, gilîkirina wan çi encamek baş û erînî ne dida. Ji xwe kes guh jî ne dida van gilîyan. Serfermaniya leşkerî û dadgehan, haya wan pir baş ji rewşa girtîgehê hebûn. Nexwe bi hev re jî diliviyan. Min wisan bawerî heye ku çi pênûs ni kare wan kotek û lêdanên li ser girtiyên ku diçûn dadgehê û vedigeriyan bikaribe bihêne ser zimên. Herî dawî di roja 24'ê gulanê de, girtî bêgav man ku bibêjin êdî ew ê rêz li destûra rêvebiriniya girtîgehê bigirin.

Piştî heyamek ku em girtî me rewşa xwe her dem li daniştinên dadgehan hanî bi ziman, hingê rojek yek ji rêvebiran hat nik me û gote me: 'hûn dadgehan jî bêzar dikin! Loma ev xwarina wisan kêm maf û heqê we ye.' Me jî gote wî; 'Heger wisan e, hingê em dixwazin bi perên xwe nanê xwe bikirin.' Gotine me ku 'baş e. Em ê ji vir û şûn de ji we re ji bajêr nên bikirin.' Me gote wan ku çend nan me divên. Her çend di nav du rojan de ew tibaba nên ku me ji wan xwastibû, hatin jî, lê belê piştî çend rojên dinê, vêca li her şanî li dor 8 ta 10 nanan bêhtir nan dihat ji mer re. Me gote wan ku 'me ev çend nan navên. Me pere nîn e. Em ni karin van nanên zêde ji we bikirin.' Hingê gotine me; 'We got em birçî ne, hingê me nan ji we re hanî. neha jî hûn dibêjin ku ev nan pir e. Hûn siyasetê li ser me dikin. Hûn bêgav in ku hemû van nanên ku me ji we re haniye bikirin!' Ew nanê ku bi darê zorê bi me dihat bi kirîn dan, li her der û dora şanên me civiyabûn ser hev. Digotine me ku 'hûn bi hinceta nên siyasetê dikin.' Me fêm ne kir ku ev cûre zordarî li kîjan azîne û mantiqê hebû.

Piştî demekê ew nanên ku me ji firna bajêr bi pereyên xwe dikirîn, ji ser me hat birîn. Carinan ji çar kesî re nanek didan. Pir î rojan hîç ne didan jî. Dema nên didane me, ew diavêtin ser ser û çavê me. Xwarina me jî teyfikek ji ava germkirî ku ji pênc kesan re bû. Ava kaniyê li gora kêfa xwe vedikirin û dibirîn. Li vê derê dixwazim bûyerek ku hîç ji bîra min ne çûye bahs bikim. Du şev û du roj av ne da bûn min. Ji tihna dev û zimanê min hişk bû bû û lêvên min terikî bûn. Ji xwe de çûyî li ser betonê dirêj ketibûm. şevê li dor saet 21'ê, li şikbeya teniştê, li dîwêr hat xistin. Min xwe bi dijwarî gihande caxên hesinî yên derî. Hevalên li şikbeya teniştê kefçiyek av dirêjî min kirin. Min ava li kefçiyê vexwar. Ez dibêjim min vexwar lê hê ne giha bû qirika min. Tihniya min bêhtir bû û êdî ez ni karibûm ta sibehê jî bi xewkevim. Min pirsî ku hinek ava din jî hebû yan na, gotine min ku ev ava çironekê bû ku ji kenarê dîwêr herikî bû û li kortek civiya bû ser hev. Para min jî ew kefçî bû.

Meha gulanê çûna dadgehan dest pê kiribû. Ji bo pêşkêşkirina li dadgehê min parastinek ji 24 rûpelan pêkhatî nivîsî bû. Polîsan hatin û parastina min ji min girtin û çirandin. Berî ku em bihanîna pêş dadgehê, em bi zanetî bêav dihiştin û ev azîneya sîstematîkî paşê jî her berdewam bûn.

Li jêr navê perwerdekirinê her dem bi sîstematîkî şikence dihat kirin. Bi saetan em li ser lingekî xwe dihatin hiştin. Bi mehan, rojê 12 saet bêliv û tevgerek bi dara zorê xoşxanên leşkerî bi me dihatin jiberkirin. Carinan 5 cigare li nav tiliyên girtiyan dijidandin û van cigaran bi hev re vêdixistin. Digotine me van cigareyan pêkve bikêşin. Hinek car jî bêyî ku cigareyan vêxin, digotine girtiyan van cigareyan bixwin. Ji bo ku êdî bi hêsanî kotek li girtiyan bidin, digotine me ku em ê we bibin ji bo sexbêrî û muayenekirinê. Gava em bi hinceta sexbêriyê ji şikbeyê derdihanîn der, li korîdoran bi hêsanî kotekan li me didan ta em bigehên ber derê muayenexaneyê. Gava em derdihanîn pêş doktor, wî jî qerfê xwe dihanî û digot 'tansiyon bilind bûye'. Di vê demê de, her girtiyên ku dibirin muayeneyê, çi nexweşî bi wan re hebûya, dîsan tabletên narkotîkî didane wan.

Piştî çar mehan em derxistin ji derve ji hewagirtinê re. Di vê hengamê de bêrawestan li me dixistin ku em ji ser çenê xwe, xwe ji erdê kaş bikin. Min ni karibû ku ez vê bikim. Ji ber koteka li min ketî, her derê laşê min mor bûbû. Ji devê min xwîn diherikî. Li vegerê dîsan hevalan ez li ser şanê xwe dibirim. Heyamek kaboka çoka min dîsan ji ciyê xwe şemitî bû. Ji wê rojê vir de ez ni karibûm rabûma ser piyên xwe. Li ser piştê razayî, lingên min ji nav caxên şikbê dirêjkirî, wisan feleqe û kotek li min diketin.

Diravên ku ji me re dihatin ji hêla rêvebirinê ve xesp dibûn. Bi van pereyan tîpnivîs û reng dihatin kirîn. Bi van rengan jî li ser dîwaran û li nav dîwarên şikbeyan, dirûşmên şovên û nijadperest dihatin nivîsandin. Wan kirêtiyên ku osmaniyan kiribûn, bi şanaziyan pesnên wan li ser dîwaran dihatin nivîsandin. Ev êdî bûbûn tabû. Eşya û tiştên ku ji kantîna girtîgehê dihanîn, bi darê zorê difirotine me. Xwarinên hişk wek helaw, penîr, zeytûn û rîçalê difirotine me.

Parêzer dest bi hatinê kiri bûn. Berî ku em dibirin nik parêzeran, me hemûyan kotek dikirin û digotin 'bêjine bila avûkat ne yên vir.' Dema em dihanîn pêş parêzeran, bi çendî 20 kêliyan em nîşanê parêzeran didan û em bi şûn de dibirin. Di vegerê de ta ber deriyê şikbê em ji erdê kaş dikirin. Berî ku em biêxine nav şanan, kotekek dîsan li me dixistin.

Sala 1982'yê şikence êdî giha bûn ewcê. Her çend ku girtî li gor destûra rêvebiriya girtîgehê xwe dilivandin jî, dîsan her roja ku diçû metod û azîneyek a nuh a zext û zorê dihatin holê. Dixwazim nimûneyek bidim. Li pêşçavên girtiyên ku li şanên qata çarê tenê bi serê xwe diman, du kesên xwedî kesayetiya sist hanîbûn bi darê zorê bi ser hev dabûn bazdan. Rêvebiriniya girtîgehê di vê serdemê de, ji bo bi pejirandindayina sûcê, bi gotineke din ji bo mikurandinê, serî li her cûre şikenceyên maddî û manewî dida.

Hinek jî dixwazim li ser awa û azîneya birin û hanînên dadgehan bahs bikim.

Serê beyanî zû em radikirin û bi zikê birçî dibirin nav salonan. Li jêr navê lêgerînê, her babet şikence bi me dikrin. Ji bo nimûnê kincên me ji me dikirin. Weke dema ji dayikbûnê emçîptazî dikirin û her çêr û sixêfî digotine me. Gava em dihatin salona li navberê, yekser destê me li kelepçan dixistin. Berê me ber bi dîwêr û serê me li ber me xwarkirî, em bi saetan wisan dihiştin. Kelepçeyên me wisan dijidandin ku xwîn di rehên destê me de ne diherikî û destên me ji bêxwîniyê mor dibûn. Dema girtiyên ku diçûn dadgehan ew li salonan dicivandin hev. Hingê li jêr dengê xoşxanan ço, dar û copên leşkeran li ser serê me difiriyan. Ta dema dadgehê dihat ev cûre şikence her wisan berdewam bûn. Gava dibû dora serjimartina girtiyên ku diçûn dadgehan, bi copê li ser serê wan dixistin û ew dijimartin û ji derî derdixistin der. Wan erebeyên ku bîst kes digirtin, 60 ta 70 kesî ji me bi zorê dixistinê. Çend gardiyan jî bi me re li erebê suwar dikirin. Li ber kuna hêwagirtinê ku mezinahiya wê bi çendê seriyek jê derbas ne dibû mazin bû, gardiyan li ber rûdiniştin û li derve dimeyizandin. Çêr û sixêf ta hatina ber dadgehan berdewam dikrin. Di ser de jî hinek ji me weke sendeliyên gardiyana dihatin bikarhanîn. Ta hatina ber avahiya dadgehan bi darê zorê li ser pişta me suwar dibûn û rûdiniştin. Ji bo ku em li dadgehê ne peyivin, em yek û yek cop dikirin û gefan difirandine me. Bi taybetî ji bo ku em li dadgehan, li pêş daxuyanî û beyanatên li hember xwe ne axifin, gefan difirandin.

Ji bilî lêdan û neheqiyê, ji nav me yek-du kes hildibijartin. Carek din dest bi lêdanê dikirin. Zext û zorê dikirin ku ev kesana çêr û sixêfan ji me re bibêjin. Dema ku em hemû ji erebê peya dibûn, ev her du kes jî li rewşek jixwedeçûyî ji hêla eskeran ji erebê dihatin peyakirin. Em ji erebê peya dikirin û em 60 kesî dibirin li nav odeyek biçûk li tenişta salona dadgehê li ser hev dicivandin. Li vir jî em ji lêdan û kotekê rizgar ne dibûn.

Li vî ciyê ku jê re digotin nezaret, serî li ber me em dihatin telandin. Gardiyan li ser pişta çend girtiyan suwar dibûn û bi pahînan ta xwîn ji serê girtiyan bihata bi şêweyek rîtmîk, li serê wan dixistin. Dema xwîn diherikî, gardiyan zext li ser girtiyek din dikir ku vê xwînê dalêse.

Ji van şikenceyan şikenceyek heye ku ta roja îro dema ku ew tê bîra min û ez behsa wê dikim, ji şerm û fediyan ez li ber xwe dinihêrim. Ev şikence wisan dest pê dikir. Ji nav meriv û mermalên me yên ku hatibûn nav salonên dadgehê, bi taybetî jî kesên jin hildibijartin. Agahdariya wan pê hebû ku kî merivê kî ye. Paşê jî berê xwe didan wî girtiyê ku kes û xizm û karê wî li wir e. Çêr û gotinên ku ne dihatin ser dev û lêvên mirovî jê re dikirin: 'Ma ew jina bi navê filan ku va ye li wir rawestiyaye, ew diya te ye, xuşka te ye? Ca binihêre vira wê, wira wê, çawa ye.' û hwd. Sixêf û çêrên pir pîs û giran jê re digotin. Bi kurtî van kirinên nemirovane ne bi me dikirin ku em hem bi van şikence û gotinên ku hîna nav lê ne hatibû danîn, hem jî bi wan lêdanên bêsînor serê xwe winda bikin. Ev hemû kirin li jêr navê demokratî, birayetî û mirovayetiyê dihatin kirin. Xwedê giravî ji bo cîbicîkirina aştî û birayetiyê kar û awayek a maqûl û li cih, ji xwe re peyda kiribûn. Min bawerî heye ku em ê li pêşerojê berên vê tevger û kirinê bigirin. Tiştê herî înteresant ew bû ku ev zext û zora kesnedîtî ku li me dibûn, hemû jî li pêş çavên dadgêr, dadger û erkdarên dî yên van dadgehan dibûn.

Em destkelepçekirî dihanîn nav salonên dadgehê û yek bi yek didan rûniştandin. Bi saetan berê me li pêş, em weke pût û senem bêtevger û liv çav li dîwanê dihatin rawestandin. Di vê kêliyê de jî gardiyanên li ser me bi dar û depên destê xwe em bêgef û kutan ne dihiştin. Pênc kêliyek berî hatina encumenê dadgehê kelepçe ji dest me divekirin.

Dadgehkirin bi serjimartinê dest pê dikir. Her cara ku girtî giliyên xwe yên ji bo şikence, gefdayin, birçî û tîhiştin, buxtan, zextkirina ji bo pejirandina sûcê û hwd yên li girtîgehê, li erebeya riya dadgehê, li salona payinê ji encumenê dadgehê re dikirin, dadger û encumenan xwe hêrs dikirin û weku her car digotin 'me çi jê nîn e.' Her heman gotin ji parêzeran re jî digotin. Yên ku li ser giliyên xwe li ber xwe didan, ew ji salonên dadgehê dihavêtin der û du sê roj şûn de jî ew dihanîn girtîgehê nav me. Her heman şikence û kirinên ku bi me dikirin, bi parêzeran re jî dikirin. Hem jî parêzeran dihanîn pêş ew girtiyên ku parêzer parêzeriya wan dikir û mîna ku digotine me, ku va ye ew kesê ku parêzeriya we dikin jî, ji şikenceyên me rizgar na bin. Huseyin Yildirim jî yek ji van parêzeran bû, ku wisan şikence pê dihat kirin.

Gava dadgeh hew dibûn, ew kesên ku li hember dadgeran peyivî bûn, kotek dibûn. Hîna li salonên dadgehê kelepçe li destê me dixistin û dîsan em dibirin ew odeya ku jê re digotin nezaretxane. Ew kesê ku li wir peyivî bû, kutanek têr û tije dixwar. Dema em li erebeyan suwar dibûn, kutan li wir jî berdewam dikirin. Ji bo ku me girtiyan bera hev bidin, digotine me 'heger filan hevalê we gotinek wisan ne kira, em ê li we ne xistana.' Paşê jî berê xwe didan wî kesê ku peyivtin kiribû û digotine wî: 'heger te peyivtinek wisan ne kiriba, me yê li van hevalên te ne xistiba' û qaşo siyasetê li ser me dikirin. Hîna em li ereban suwar ne bû bûn, dadgêrên dadgehan bi telefonê agahdarî didane rêvebiriya girtîgehê, ku me parastin kiriye. Ji rêvebiriniya girtîgehê re digotin ku çi pêwîst e bikin, da ku girtî carekî din parastinê ne kin. Dema em ji erebeyan peya dibûn, serê girtiyek, du-sê gardiyan li bendî hatina me radiwestiyan. Bi fermanê re kotek dest pê dikirin. Ta fermana duduya kutan berdewam dibû. Ji bo ku komandan li gora dilê xwe kutanek bike, ew kesê ku çavê wî lê dibirî ji nav me ji xwe re hildibijirat. Ez dibûm armanca efseran dema di refê de ez hebûma. Dema kotekê li min didan, xweziya dilê wan tam dihate cih. Heger efserek ku kutan li min ne xistiba, misoger hincetek ji xwe re peyda dikir, ku li min bixe. Yan dema serjimartinê, yan jî dema lêgerîn û çûna nik parezêrî, keysek bi dest dixistin, ku min kotek bikin. Çi car ji bîra min na çe ku rojek ez li nav şanekî 35:a me. Ew roj lêgerîn dest pê kiribû. Sê sertîpên nuh û serhengek hatibûn. Di dema lêgerînê de, cilê me tev qelaştin. Cih û nivînên me ji hev hatin xistin. Tiştek sax ji destê wan ne filitî. Dema çavê serhengî bi min ket, bang li serhengên din kir û dest pê kirin bi dorê li min xistin. Hingê hişê min ne li ser vê lêxistinê bû. Ez di hizra ji nû ve rêk û pêkkirina vê herifandinê bûm. Ev bûyer pir î caran dubare dibûn.

Rojek dîsan ez ji dadgehê vedigeriyam. Li nik kantînê dest li kelepçê dipam. Ji korîdora li teniştê li nav kenên bilind ên du efser û çend gardiyanan, dengê hawarek dihat. Dema min li wê helê meyizand, min dît ku du girtiyênçîptazî, cigare li anusa wan hatibûn jidandin. Agirê cigarê xwe gihandibû goştê wan û ji ber vê êşê dikirin hawar û gazî. Ne dibû ku mirov xwe li ber vê êşê ragirta. Gardiyan ew wisan hişk û jidandî qefaltibûn ku, girtî dikaribûn hew tenê biqîrin. Tiştê herî ecêb û xerîb ew bû ku, efser û gardiyan ji van kirinan pir dilxweş bûn. Dema ez hatim nav şanê xwe, hizra min tev li ser vê bûyerê bû.

Ez ji xwe re dihizirîm. Ji roja ku mirov hatine dunyayê ta roja îro, ew serdem û rojên ku jê derbas bûne, ew riyên dûr û dirêj ku jê hatine, ew kesên ku ji bo dilxweşiya mirovan xwe feda kirine, ew afirandin û derfetên ku ji qencî û çeyiya mirovan re ye, xwe gorîkirina ew kesên ji bo peydakirina rê û çareyan li ber nexweşiyan, ji bo betalkirina şerên nijadperestiyê, hewildanên ji bo nêzîkkirina gel û milletan, ji bo protestkirina ew nijadperestiya ku bûye belayê serê me mirovan, ji bo afirandina dunyeyekî ciwantir, ew kesên ku em hanîne ta van rojan...

Lê min çi nav ne dît ji van şikenceyên bêhempa yên nemirovane re ku van kesan bi me dikirin.

Min di dilê xwe de gote wan 'hûn nemirov in û min çi gotinek dinê ji we re nîn e.'

Cûreyên şikenceyê

Di meha adarê sala 1983'yî de, her ku çû, tevayiya girtîgehê kete bin darê şikenceyê. Girtiyên li dadgehan dipeyivîn, ji kotekên giran dihatin derbaskirin. Bi vê êrişa nuh, şikbeyan ji hev bela kirin û tevna sîxuran li her ciyê danîn.

Ji ber ku ez ê li rêzên li binî ji we re beşine din li ser jiyana li şikbeyan li jêr navê sernivîsek xweser bahs bikim, loma ez ê neha vê bahsê dirêj ne kim.

Ez dixwazim bi kurtî çêla wan kirinên, ku her li heman demê bi min dihatin kirin, bikim. Bi giştî tengbûna mafê parastinê ji xwe para min bû jî. Ji bo ku ez parastinê ne kim serî li her çareyê dixistin. Li wan rojên doza me ya li dadgehê hatibû ber heyama parastinê, ez ji şanê min derxistim û birim li şikbeya 12'yê danîm. Ev şikbe, li bin zextkariyeke taybetî bû. Ev şikbeya 12'yê ji hogirên ji şikbeya 35'an (ji şanan) guhestî, hatibû pêk hanîn. Dema ez hatibûm wir, roja me ya parastinê dest pê kiribû. Hingê ew ez birim li şikbeya 36'an, ya li hêla rastê bi cih kirim. Piştî deh rojan ew ez ji wir derxistim birim pirsiyarkirinê (şikencexaneya pirsiyarkirinê).

Sedema ku ez birim ji pirsiyarkirinê re; çekên ku hatibûn girtin bû. Hema ez çûm û çi pêwîst bû min bi cih kir. Ji roja pêşî karê min hew bûbû. Diviya ku min bizîvirandana ciyê ku ez jê hatibûm. Lê min ne zanî ji ber çi bû ku ew ez 3 hefte li wir dam rawestandin. Li vê navberê ez ketim ber şikenceyên gardiyanên wir. Ew ez kiribûm weke darê meşqkirinê. Pêwîstiya pirsiyarkirinekê jî tune bû, lê dîsan ew her cûre bêmafî û neheqî bi min dikirin. Dema cara duduyan ew ez birim ji pirsiyarkirinê re, min guherîn û pêşveçûnek dît. Ev pêşveçûn jî; hartir û gurrtirkirina şikenceyan bû. Ne dihiştin ku em bihna xwe jî vedin. Mirov dikirin nav şanan û av berdidane di ser wan de. Ji êvar ta sibehî, li wir dihatin hiştin. Mirov bi çarmixan ve dişidandin û jê re digotin 'uçaklaşma' an ku bi firêketin. Ta wê dema ji berê de hatibû diyarkirin, ne dihiştin ku mirov ji xwe re biketa xewê. Kotekek tund û tûj bi meriv dikirin. Saet 02 yan 03, hîna dihiştin ku em li ser milê çepê xwe bixin xewê. Di vê heyamê de liv û tevgerek biçûk, ji hêla gardiyanan ve di cih de bi cezaya kotekê dihat cezakirin.

Bi rastî ji ber wan şikenceyên li polîsxaneyan, ji ber wan şikenceyên leşker û gardiyanên li odeyên rawestinê, ji ber wan derbên dar û copan û hawar û gaziyên kesên ku pê li neynûkên wan dikirin, ji ber wan şikenceyên ji erdê kaşkirinê, ji ber wan şikenceyên tihn û birçîmayinê, ji ber buhran û aloziya van şikenceyên ku 24 saet bêrawestan dihatin kirin, bivê-nevê yê girtî, her tenê, ji bona demek berê rizgarbûna ji wê derê, diket hizr û fikara ku hema demek berê dora min jî were û çi dibe bila bibe, ez ê hema navê xwe li binî dahênim û jê rizgar bibim, dramand. Ji ber vê yekê bû, ku dema girtiyan digirtin odeya şikenceyê û hîna nuh ew li hêlanê jidandibûn û elektrîkê pê ve kiribûn, hingê pir ji wan digotin 'rawestin, ez ê li gor daxwaza we şanenavê xwe li binê kaxeza we dahênim.' Pir ji kesan, bêyî ku bizanibin navê xwe, şanenavê xwe li binê çi nivîsan datînin, xwe dikirin binê buxtanên gran û ji wir diçûn.

Di vê heyamê de, çav û serê min ji şikenceyan werimî bûn. Piyên min ji wermê ne diketin nav pêlavan û rewşa tendurustiya min ji dûr ve dixuya ku xerab lê hatibû. Ev şikencekaran tedirgîn kiribû, loma ew ez dîsan şandim girtîgehê.

Piştî sê rojên ku ez vegeriya bûm girtîgehê, ez dîsan derxistim pêş dadgehê. Min çêl û behsa hemû van kirinan ji wan re kir. Tiştê watedar wan pejirand ev bû; ku ji bo amadekirina parastina min, hefteyek dem dane min. Di vê heyamê de, ji ber kêmbûna demê û di bin kotekan de, min tenê karî bû çardeh rûpel ji parastina xwe binivisînim.

Li ser parastina min bûyerek dinê jî ev e. Berî ku em herine dadgehê, rêvebiriya girtîgehê nivîsên me yên parastinê ji me digirtin. Me baş pê dizanî ku ev ferman ji ku derê dihat û çi spartekek wê ya dadimendiyê ne bû. Heger cih û derek li nivîsa me ya parastinê ku ne li gora daxwaziya wan bûya, ew jê kurt dikirin. Ev cih û der, nivîsên li ser rastî û realîteya xelkê kurd bû; weke risteyên li ser hebûna xelkê kurd û çêl û behsa lêdan û şikenceyan. Ji ber çi bû me baş pê dizanibû ku ev ristana ewna pir nerehet û tedîrgîn dikirin. Ji ber ku min di nivîsa parastina xwe de çêl û behsa kurd û Kurdistanê kiribû, sibeha ku em ê çûbana dadgehê, efseran li min û li tevayiya kurdan çêl û sixêf dikirin. Nexwe piştî ku em ji dadgehê zivirîn, em tevan kotek kirin.

Di destpêka tebaxê sala 1983’yî de, ew diwanzdeh şikbeyên ku em lê diman, hatin dabeşkirin. Me sê ta pênc kesan li şikbeyên din bi cih kirin. Ez tenê bi serê xwe li şikbeya 6’ê danîm. Li ber deriyê şikbeya 6’ê, bi hinceta lêgerînê pênc gardiyan hur-mûrê min tevlihev kirin. Li hêlek kincên min dihatin perçekirin û li hêlek din jî li min dixistin. Li vê heyamê, bi lêketina tiştek bi serê min ez ji xwe de çûm. Dema min çavên xwe vekirin, min dît ku va ye ev kesên li nik min, ji hêlek kincê min ji ber min dikin û ji hêlek din jî çêr û sixêfan dibêjine min. Dest û lingê min mor bûbûn. Piştî ku ez ji xwe de çûbûm, gardiyanek nûçe gihandibû efseran. Efserê ku hate wir, bi çêr û sixêfan ez tahn dam û ez avêtim nav şikbê û gote her kesî: 'bila kes bi vî re ne peyive!'

Dema ez ketim nav şikbê, hemû girtî li ser piya bûn û deng ji wan ne dihat. Tena bi derpê, hûr-mûrên min li hembêza min û li erdê rûniştî min li dora xwe temaşe dikir, ku bê hela ez rast li yekî nas têm yan na. Gardiyan derî li ser me girtin û çûn. Hogirên li şikbê yekser ez li ser cî dam rûniştandin. Gardiyan ji kuna derî ve ev dît û got: 'ez ê gavek dinê li we vegerim û bedela vê kirina we nîşanî we bidim.' Ez pir ber diketim ku hogirên li şikbê ji ber min bêne kotekkirin. Ji lew re girtî her dem çavên wan li kuna deriyê şikbeyê û di hizra vî tiştî de ne, ku neha wê çi bihata serê wan. Çend gardiyan bi hev re dikevine hundur. Girtiyan derdiêxin ji derve de û ew li erdê radizînin. Dibêjine wan ku lingek xwe bi qasê 15 cm rakin bi hewa de. Paşê jî çend girtiyên dinê têne hilbijartin. Girtiyan dikin du qor û li ber hev ji piya de didin rawestandin. Ji wan re dibêjin 'şîrmaq li hev xin!' Yên şîrmaq li hevalê xwe bixin ji şikenceyê rizgar dibin. Yên ku şîrmaq li hevalê xwe ne dixistin, pîsiya mirovan ku ji tûwaletan derxistibûn, bi zorê bi wan didane xwarin. Yek ji şikenceyên herî gran jî ev bû, ku dema gardiyan pir hêrs bibûna, hingê bangî çend gardiyanên dinê jî dikirin. Kincê girtî jê dikirin. Her gardiyanek bi lingekî wî digirt û di nav dengên gazî û hawariyan de, cop dikirin di anusê girtî de. Dema girtî ji ber vê şikenceyê ji xwe de diçû, hingê wê copa pîs dihanîn bi girtiyan didan dalastin.

Dema şikenceya bi navê bihnvedana li hewşê hew bû, em birin dîsan nav şikbeyê. Xweşûştin qedexe bû. Hema di heman demê de ku diketin hundirê şikbeyê, diviya ku me dest li ber xwe bibesta. Ta ku xwarin bihata ber me diviya me xweşxanan bigota û rêveçûna leşkerî bikira. Bihnvedana cigarê tune bû. Bihnvedan ji binî nîn bû. Ji xwe kes ne di hizrekî welê de bû jî. Tiştê ku hizra girtiyan tevan li serê bû, rewşa wî hevalê bû, ku cop lê hatibû kişandin û bi berdewamî xwîn jê diçû. Qedexe bû ku mirov xwe têkilê rewşa nexweş û birîndaran bikira. Heger yek ji me xwe têkil bikira, li wî jî dixistin ku ta ew jî bikeve di her heman rewşî de. Heger berpirsê şikbeyê sîxurê rêvebiriyê be, hingê wî destûr ne dida ku kes têkilê rewşa nexweşên li erdê bibûya. Ji lew re hevalên gorîkar ku têkilî nexweşan dibûn, tevî berpirsiyaran lêdanê dixwarin.

Dema xwarin dihat, yekser xwoşxan dihat birîn û di demek herî kurt de diviya xwarin bihata xwarin. Perwerdekirin dîsan dest pê dikir. Heger kêfa gardiyan ne li cih bûya, xwarin dihat lê ne didane me. Xwarinê di nav tûwaletê de dirêtin. Sedema vê kirinê hîna me ne pirsî bû, wan digotine me. Ev kirin, her dem ji ber yek sedemê bû: "Perwerdeya li derve ne baş hati bû kirin", "dîsîplîn nîn bû", û hwd. Heger ez li vir çêla wan xwarinên ku dihatin ji me re, ne kim, na be.

Bihna mazotê ji hemû xwarinan dihat. Bi taybetî li nav xwarina zadî, qûm yan jî kevirên hûr tev dikirin û ji me re dihanîn. Me ev xwarin dirêtin di nav tûwaletê de. Ji nav xwarinên avî jî, tiştên wek; mû û hirî, kêz, mişk derdiketin. Heyama xwarinê bi van tiştan dibuhurî, paşê heger gardiyan destûr ji bo cigarekişandinê daba, me cigareyek dikişand û dîsan dest bi perwerdekirinê dikir. Piştî sala 1982'yê me dest bi xwandina pirtûkan kir. Cûreyê vê xwandinê pir întressant bû. Ez wisan bawer im ku ev tişt li çi derên din ên cîhanê ne hatibû dîtin.

Girtî pirtûkê digirt destê xwe û peyv bi peyv dixwand. Dema wî peyvê dixwand, yên mayî jî hemû bi hev re gotina ku wî xwandibû dubare dikirin. Dema xwandina xwe digihand vîrgul yan jî xalê, yên mayî bi dengên xwe yên herî bilind vê dubare dikirin. Diviya ku hemû nîşanên bihnvedan û dengnîşanî, bihata xwandin. Anku diviya me bi dengek bilind û zelal ta bihnokê jî bi lêv bikira. Piştî nîvroyan di saeta hewagirtinê de ew em derdixistin ji derve. Şikenceyên demsala zivistanê, ji şikenceyên havînê cuda bûn. Nexwe ji hêla dageriyê [sîmbolîk -w] ve. Ji bo nimûnê; destûr ne didan ku mirov di binê cilên sporê de tiştek dinê li xwe bikira. Yên li xwe dikirin, dihatin cezakirin. Ji xwe dema em derdiketin derve, me tûr, du tûrek dihavêt, paşê jî bi hinde hincetan, em bêgav dikirin ku di sar û sermê de, em xwe di nava berfê de dev û rû xêzkin û bigevizînin. Piştî heyama xwegêrkirina li ser berfê, digotine me ku em ew hemû berfa li wir, li nav wê hewşa berfireh bi singan û xwe ji erdêkaşkirinê bidine hev. Dema ev kar jî hew dibû, hingê girtiyek ji nav me li ser nîvê bûzê dihat bi rûniştindan. Yan jî digotine me ku em hemû girtî li ser goga bûzê xwe li ser hev suwar bikin û ji laşê xwe bircek ava bikin. Yên li binî diman û ji ber pelaxtinê ji xwe de diçûn, diviya kes têkilê wan ne bûya. Em wisan bi aşkere dihanîn yan ber darê mirinê, yan jî em dihanîn ber xetera cemidandinê. Di vê demsalê de, ava baranê ku ji çironekê dihate xwarê, yan jî li golek li hewşa hewagirtinê diciviya, ji vê avê didane girtiyan. Ev ji kirinên rojane bûn.

Carinan, girtî li gor mezinahiya laşê xwe ji hev dihatin dubeşkirin. Kesên laşgir li ser ên laşlawaz dihatin suwarkirin. Êdî hûn bi xwe hizir bikin ku bê çi cûre nexweşî hema tenê ji vê kirinê dikare derkeve û bibe belayê serê mirovî.

Piştî van hemû şikenceyan, me xwe ji erdê kaş dikir û em dikişiyan nav şikbeyan. Destûr ne didan ku me kincên xwe biguherta. Carinan jî destûr didane me ku em kincan biguherînin. Lê ji bo xweşûştinê destûr tune bû. Ta dema şîvê em berdewam bûn bi xwandina xwoşxan û pirtûkan. Heger car ji caran dema kêfa gardiyan bixwasta, destûra cigarekişandinê dida me. Ew şikenceyên piştî şîva êvarê û serjimartinê bi şêweyên cihêreng her berdewam dikirin. Yek ji van azîneyên şikenceyan ev bû ku serê mirovek çar yan pênc seriyên xasan yan jî kelem (lehane) didanê. Digotine wan ku 'di nav pênc kêliyek de vê tev bixwin!' Lê şuştin qedexe bû û diviya tişt ji ber ne maya. Bi şev av vexwarin û çûna tûwaletê qedexe bû. Heger girtiyek bi şevê ji bo vexwarina avê yan jî derketa tûwaletê, ev dibû hinceta cezakirina tevayê wê şikbeyê. Heger li wê şikbeya berpirsiyar sîxurê rêvebiriniyê bûya, yan jî sîxurek rêvebiriniyê di nav şikbê de hebûya, li wê şikbeyê çûna tûwaletê tam hatibû qedexekirin. Pir dijwar bû ku mirov bi şev li wir çûba tûwaletê. Heger sîxur li şikbeyek ne bûya, girtî dikaribûn di vî warî de xwe piçek "serbest" bilivandana. Ev "serbestî" jî ev bû. Çûn û hata tûwaletan qedexe bû. Yên diçûn tûwaletê ji ciyê çavdêriyê ve dihatin dîtin, loma girtî di nav kartonên şîrî de, li nav kaxezên rojnameyan, li nav kîsên naylonan, jêderka xwe dikirin û li bin betaniya nivînan ji xwe re vedişartin.

Azîneyek din ya şikencekaran ev bû:

Nîvê şevê saet li dor 01-02, grûbek gardiyan di gel segê bi navê Co diavêtin ser şikbeyan. Girtî hîna di sersemiya di xewê de bûn, ku kutan û lêdan li wan dikirin û segê Co dibezandin ser wan. Her di heman demê de jî, gardiyanan cil û kincên me perçe-perçe dikirin û dihiştin. Piştî vê lêdan û şikenceyê, tena derpê em derdixistin nav korîdorê. Amanca van şikenceyan ew bû ku dengê van şikence û lêdanan bifirandina guhê girtiyên din û ew bitirsandana û bêgavê hevxebatkirinê bikirina. Her bi vî awayî dixwastin ku li ser girtiyan rewşeke psîkolojîkî ya zextê ya herdemî ava bikin.

Azîneyek cudatir jî:

Razandina di bin renzeyên ku di bilindahiya laşê mirovekî de bû. Gardiyan piştî şîvê digote 'winda be!' Herî dereng di nav kêliyek de diviya ku mirov xwe li binê renzeyê veşarta. Me tevan xwe dev û rû dihavêt erdê û xwe li binê renzê bi cih dikir û em li bendî fermana 'rabin' dipan. Êdî ev wê saetek yan du saet bihajota kes pê ni zanibû. Ta serê sibehê jî berdewam dikir. Em ta serê sibehê li wê sarî û sermayê li ser wê betona sar vezelandî diman. Gava dibû sibeh, gardiyan dihat û fermana 'rabin' dida me û em radibûn ser xwe û li heman demî ji bo xwarina taştê diketin rêz û dîsîplîna dema xwarinê.

Xwarin dihate ber me. Me dest bi duaya xwarinê dikir, ku bi carekê gardiyan diqîriya ser me û digot; 'dev jê gerin, dengê we baş na yê!' û digot 'şorbê birêjin nav tuwaletê!'

Rêtina xwarinê di nav tûwaletê de, ne ji ber hêrsbûna gardiyan bû. Ev çalakiya şikenceyê ya sîstematîkî bû, ku ferman ji jor ve dihat. Gava şorbe li tûwaletê dihat rêtin, pêwîstiya wan mirovan bi şorbeyê ku şeva xwe li ser betonê derbas kirine, li ber çav dihat girtin. Gardiyan carinan rastiya ku çima van çalakiyan dikirin ji devê xwe direvandin. Digotin 'ferman ji jorê hatiye, em ni karin çi bikin?'

Ji ber vê zext û zora kesnedîtî, bêguman di nav me girtiyan de hin şaşî dibûn. Yên ku diketin nav van şaşiyan, kutanek pir xirab dixwarin. Heger yê kotek xwarî, ji xwe de diçû, hingê yekek bêkeseyatî dihanîn û ferman didane wî ku li ser wî yê ji xwe de çûyî bimîsta. Şikencekarên sadîst, bi vê riyê, xweziya dilê xwe bi cih dihanîn.

Li şikbeyê em bêgav bûn ku her dem li perwerdeya xoşxanan bûna û xoşxanan ji ber bigotana. Yê nuh hatibû şikbeyê, ferman didanê ku di nava rojekê de "xoşxana netewî ya tirkî - îstîklal marşî" û Axefa Atatirk ya ji xortê tirkan re - "Ataturkun gençlige hitabesî" ji ber bixwînin. Roja dinê dihatin û ji wî dipirsîn: 'ka te xoşxan ji ber kiriye yan na?' - De bixwîne!' Ma kî dikaribû deh bendên xoşxanê û tevayiya axefa Atatirk'î di nava rojekê de ji ber bixwenda? Nexwe ev derveyî gengaziyê bû. Em bêgav bûn ku êvaran zû bikevine nava ciyan û bi roj jî; ev hemû perwerdeyên xoşxanî ku me dikir!

Heger girtiyek bêxwendin û nivîsîn bihata şikbeyê, gardiyan du kes ji me erkdar dikirin ku divê em "bi karê fêrkirin û jiberkirina xoşxanan" rabin, da ku ev kesê bêxwendin û nivîsîn jî van xoşxanan ji ber bikira. Yên ji bo vî karî bûbûn erkdar, ji şagirtan re vê digotin: 'Heger tu xwe fêrî van xoşxanan ne kî, ew ê filan şikenceyî bi te bikin û ev şikence ji ber te, wê li me tevayî şikbeyê bête kirin. Ji bo ku ev bi serê me de ne yên, divê hûn jîr bin.' Roja dinê serê sibehê, piştî serjimartinan, yên nuhatî û mamosteyên wan bang dikirin ber derî û digotine wan 'bixwîne!' Qet li xwe ne datanîn ku bibêjin filan tiştî bixwîne. Ji ber ku gardiyan pê dizanîn ku di nava rojekê de ev xoşxan ji ber ne dibûn. Amanca wan ev bû ku ji roja pêşî çavê yên nuh bi şikenceyan bitirsînin. Divê ez li vir bibêjim ku ew di vî warî de jî pir serkeftî bûn.

Yên nûhatî û mamosteyên wan derdixistin salona li pêşiyê. Pişt re bi bîdonan av li valahiyê dirêtin. Bi fermana 'xwe gêr ke!' digotin wan ku ew xwe di nava vê avê de gêr bikin. Ta ew ava li erdê zuwa dibû, ev kar berdewam dikir.

Ew hûr-mûrên ku me ji xwe re ji kantînê bi pereyên xwe dikirin, bi sed minnet, çêr û sixêfan didane me. Ev kirîn û firotin ji 2 ta 3 mehan carekê dibû. Roja dinê bi hinceta lêgerînê yekser dihavêtin ser şikbeyan. Me derdixistin derve ji hewagirtinê re. Du sê saet bêrawestan perwerdekirin, xoşxan û rêveçûn bi me dikirin. Bi kotek û lêdan em dîsan dibirin hundur. Dema ku em diketin hundurû de, dîmena ku li pêş çavên me bû, bi rastî jî nimûneya hovîtiyek bêhempa bû. Tevlî kincê me ew hûr-mûrên ku me ji kantînê kirî bûn, tevlî hev kirine û her tiştên me ser û bin li wê navê avêtine. Heger em vê tevlihevkirinê bi vî rengî bibêjine we, me çi tiştek li ser zêde ne kiriye. Macûnê dinanan di nav çaya me de guvaştine. Tursîla cilan, penîr, rûn, sabûna rûqusandinê, van hemû tevlî hev kirine û hiştine. Bi vê kirinê ew hûr-mûrên ku me ji kantînê ji xwe re kirî bûn, kêrî bi tiştekî ne dihatin û her weha kantîn jî êdî ji me re bêkêr bû. Nexwe kirîn ji kantînê li jêr destê rêvebiriniyê bû. Dema bixwesta dihiştin yan jî ne dihiştin. Çima me kêr û sûdek ji kantînê ne werdigirt? Çima me ji kantînê kirîn dikir? Ji ber ku - bervaciyê yên ji derve dihatin, carinan me dikaribû hûr-mûrên kantînê ji xwe re bibira. Carinan malên ku me ne diviyan, bi zorê bi firotin didan. Ji bo nimûnê; li şûna hûr-mûrên ku me diviyan û li lîsteya me ya kirînê hati bûn diyarkirin, tiştên ku me ne diviyan dihanin ji me re. Barê mazin ji deterjan, sabûn, xwê, îsota reş û tiştên hwd dihanîn ji me re, ku me ev çend pir ne gerek bûn. Dema ku em ji tihnê di hesreta vexwarina dilopek avê de diqilqilîn, wan bi tibaba deh hezaran lîra spray, koloniya ji me re dihanin. Ev jî ne ji bo pêwîstiya me dihatin, ji bo kêfa dilê gardiyanan dihatin. Van hûr-mûrên ku me ji kantînê ji xwe re dikirîn, ne didane me, pirî caran gardiyan ew ji xwe re dibirin.

Li serdanê

Hinek jî em çêla serdanan bikin. Bêyî lîsteya serdanê bihanîna hundur, lîste ji hêla gardiyan ve, ji kuna mezxelê bi lez û bez dihate xwandin. Kesên nav hatibû xwandin, dibirin derve. Heger yê navê xwe ji devê gardiyan ne bihîstibe, yan jî kesê ku gardiyan ji xwandina navê wî derbas bûbe, diya wî digot "lawo". Yên mayî, em di cih de dibûn du qor û diketin di rêzê de. Me tev gavên xwe pev re dihavêt û mîna ku em ne diçûn serdanê, lê mîna ku em çûbana cengê, bi dengê "Allah-Allah"ê me rêveçûnê dikir. Dema em dihatin ciyê serdanê, em didan rawestandin. Erkdarê serdanê dest bi axefê dikir. Vê digote me; 'Bi kurdî axiftin nabe! Nabe hûn bahsa şorbenîskê bikin!'

Qedexekirina axiftina bi kurdî:

Axiftina bi kurdî, anku bikarhanîna andamê jihevfêmkirina mirovan hatibû qedexekirin. Ev xeletiya wisan mazin çawa dibû? Ji bo çi? Bersiva vê pirsê li nav vê pirsa li jêrê ye; wan kesên ku îro vê şikenceyê bi me dikin vê pirsê ji xwe dikin: Hûn dizanin ku ji demek dirêj e hema her roj li TV û radiyoyan, li rojnameyan diqêrin û dibêjin ku 'tirkê li Bulgaristanê têne helandin û asîmîlekirin û navên wan ên bi tirkî bi darê zorê têne guhertin û dibin bulgarî. Avahiyên tirkan têne kavilkirin.' Heger tiştek wisan çêbû be, em jî dibêjin ku em li hemberî vê kirina ne mirovane ne û em vê protesto dikin.

Yên ku dibêjin ev bûyera han li mirovayetiyê nayê û hovîtî ye û li hevberî vê yekê li kuçe û meydanan çalakiyên protestoyê li dar dixin, çima qilûziya li ser pişta xwe na bînin? Ma hingê zivirandina navên gundên li Rohilat û Rohilata Başûr ji kurdî bi ser tirkî de, wan talîmatên li ser navguherandinê ku ji saziyên serjimartina şêniyê re têne şandin, li hember navên kurdî dawavekirin, ji hêla kê ev têne kirin? Ma ev çi ne ku jê hêla hinekan têne kirin?

Kasêt, plak, radiyoya kurdî hatine qedexekirin. Ji ber vê bi sedan kurd hatine girtin û dadgehkirin. Ma hûn ê ji vê re çi bêjin? Hêla herî dilsotandî ya van kirinan ev e, ku roja serdanan ji ber qedexekirina axiftina bi kurdî li girtîgehan, kurd ên ku bi tirkî ni zanin, ni karin bi maliya xwe re, bi zarokên xwe re bipeyivin û qirik bi girînê tijî, qiyma xwe tenê li ruyê hev temaşekirinê dihênin. Ma hûn ji vê zilmê re çi dibêjin? Ma li ku derê dunyayê hatiye dîtin, ku zimanê dayikê hatiye qedexekirin? Nexwe em baş pê dizanin, ku ev kirinên kevn in. Ma ne ji berê de ev kar li ser gelê me dihêne kirin? Ma axiftina bi kurdî jî bi cezayên pere ne dihatin cezakirin? Li dibistanan yên bi kurdî dipeyivîn dihatin destnîşankirin û cezakirin - ma ne welê? Ma mirov ji van kirinan re bêje çi?

Neha jî em berdewam bin li ser çêl û bahsa serdanan ji ew ciyê em lê ma bûn.

Dema dengê dûdikê dihat, em hemû dibeziyan diçûn nav kabînên serdanê. Diviya ku em bi rêz û nîzamiya leşkerî li nav kabînan rawestiyana. Ji ber ku dema serdanê deqîqeyek bi tenê bû, loma yên ji kabînên 8 û wir de, ni karibûn xwe di demê de bigehînin nav kabînan. Yên ku di dema xwe de xwe digihandin nav kabînan, leşker li ber wan radiwestiyan û ji bo li ber çavê yên hatibûn serdanê biçûkkirina kesayetiya girtiyan, çêr û sixêfên pir gran digotine wan. Ji bo nimûnê, li pêş çavên malbata xortek, bi çêr û sixêfan tû dikirine ser çavê wî û bi tep û şîrmaqan lê didanê. Heger ew girtî bijin bûya, yê hatibû serdana wî jî jina wî bûya, hingê wan gotin û çêrên ku digotine wî, ez li vê derê şermê dikim, ku ji we re vê binivîsim. Êdî hûn bi xwe bihizirin, ku girtî diketin di bin zext û şikenceyek psîkolojîkî ya di çi rengî de.

Mirov baş didît ku rewşa yên dihatin serdanê jî, ji ya me ew çend ne cudatir bû. Ji ber deriyê girtîgehê ta hundurê girtîgehê, xwe ji erdê xêzkirinê bigirin, ta tep û şîrmaqxwarinê, ji heriya li ser kinc û cilê wan, ji sorahiya şopa pencên li ser çavê wan dixuya, ku ew, ta xwe digihandin nik me, ji binê çend şikenceyan derbas dibûn. Di ser de jî, wan lêgerînên ku li ber deriyê girtîgehê li ser wan dikirin, ew jî şikenceyek tam bi serê xwe bûn.

Dema em ji ciyê serdanê vedigeriyan, vê carê dora kutana giştî bû. Deh ta bîst gardiyan bi çavdêriya serhengekî, dest bi koteka xwe ya serbest dikirin. Nexwe hingê segê gurî Co jî, bi komandanên xwe re dest bi hêrişê dikir û caqê ku diket ber devê wî dinanên xwe tê de diçikandin. Girtîyek yan dudu, di cî de li hesinê pêlikan dihatin girêdan û cil ji wan dihat kirin. Ji ber ku Co bi taybetî hatibû perwerdekirin, hingê dema ew dest bi hêrişa xwe dikir, yekser bi nava girtiyan digirt û dev li wan dikir. Þikencekar li jêr dengên feryad û hawara girtiyan qet kêfa xwe kêm ne dikirin. Ji ber van şikenceyên ku li wan dibûn, loma girtî ji kesên dihatin serdanê re digotin 'gidî ne yên serdanê!” Çimku roja serdanê roja zext û şikenceyên gran bû.

Girtiyên ku roja pêşî dihatin girtîgehê, li şikbeya 36'ê dihatin bicihkirin. Girtiyên ku hîna li nav beşê rêvebiriniyê bûn, sergan Esat Oktay Yildiran û sertîp Ali Osman Aydin bang li gardiyanan dikirin û digotine wan 'pêşî banyoyek bi vî hevalî bidin kirin û paşê wî bibin nav şikbeyê.' Ew ciyê ku jê re digotin banyo, şanên li şikbeya hejimar 35 bû. Li nav sê şanên wir gû û pîsî hatibû komkirin. Girtiyên nuh li nav vê pîsiyê bi avjenîkirin didan û paşê dibirin li şanan datanîn. Ew tîhn û birçî dihatin hiştin. Bi hincetên cûrbecûr berdewamî dihatin kotekkirin. Ji bo ku em bibêjin "ez poşîman im" her dem şîret li me dihatin kirin. Ji bo xewnekirinê her dem dengê bilind derdixistin û têkilê girtiyê razayî dibûn, ku ew xewê ne kin. Þanên ku ji pîsiyê hatibûn dagirtin, şanê 8-9 û 10'ê bûn. Yek ji van şanan bi berdewamî vala dihat hiştin û mîna hewzê dihate bi karhanîn.

Yên li van şanan diman çi xwarinek ne dixwarin. Ji bo ku ne çin tûwaletê, girtî xwe birçî dihiştin. Piştî du roj li vê derê dihatin hiştin, paşê ew dibirin li şanên normal bi cih dikirin.

Li her qatekê, li serî, şanek tarî û girtî hebû. Ji van şanan re digotin zindanên tarî. Ji ber ku li van şanan pencere ne bûn, koremişk tê de kom dibûn.

Girtiyên rewşa wan herî gran li vir datanîn û dema li van girtiyan dixistin çavên girtiyan girêdayî bûn. Dest û tiliyên mirovî li nav du textan dijidandin û bi vê azîneya şikenceyê tiliyên wî dipelaxtin. Ji ber êşa vê şikenceyê dengê ku ji girtî derdiket, mûyê canê girtiyên li tevayê şikbeyan radikir. Ta girtî ji xwe de diçû, ev şikence berdewam dikir. Hingê jî wî wisan jixweçûyî li nav koremişkan dihiştin û diçûn. Dema hişê girtî dihate serê wî, xwe li nav koremişkan dest girêdayî û bêtaqet didît û dîsan dest bi qêrînê dikir. Van şikenceyan, carinan roj du roj her wisan berdewam dikirin.

Ev hemû kotek, nemafdarî, ji erdêkişandin, ta bi andamê mêraniyê ve ben giradan û kaşkirin û bi rengkirina andamê mêraniyê, çîptazî li nav pîsiyê bi rûniştindan, ji lingan darvekirin û cigare li ser laşê mirovî vemirandin û ew hemû şikenceyên mayî, ji ber du sedeman dihatin kirin.

Yek: ji bo bêgavkirina wî kesî li ber mukurhatin û ji kesayetiyê dûrxistin. Du: dema girtî li şikbeyek bi cih bikin, wî amadeyê her cûre kirinan bikin. Heger di xweseriya van kesan de gengaziya bûyina peyayê rêvebiriya girtîgehê peyda bibûya, hingê wî dibirin kursa sîxuriyê, ku wî bikin sîxur û paşê jî bêxin di nav şikbeyên ku ji berê de sîxur di navê de hene.

Carinan efser bi çend gardiyanên xwe ji nişkê ve deriyê şikbeyê vedikirin û ferman didane me 'kom bibin!' Vêca dest pê dikirin bi xwandina nivîsek fermî ya bi mohr. 'Ew kesê kurê filan kesê cezaya îdamê wergirtiye û wê bê darvekirin' û bi wî girtiyê digirtin û bi xwe re dibirin. Girtî dibirin nav şikbeyek vala. Li ber kindir û sêpayek ji berê de li wir amadekirî didan rawestandin û telqîna wî jê re dixwandin. Paşê wî radikirin ser sêpayê. Girtiyê ku stûyê wî hanîne ber kindirê, jê re digotin 'heger tu poşman bibî û ji me re alîkar bibî em ê vê fermana te ya darvekirinê bidin rawestandin.' Carinan jî qet tiştek ji wan re ne digotin û yekser destê wan ji paş wan ve girê didan û ben dikirin di stûyê wan de. Piraniya girtiyên ku ji vê şikenceyê hatibûn derbaskirin, hiş û bîrê li serê xwe winda dikirin.

Dema ez çêla van şikenceyan dikim, divê ku hûn bizanibin, li şikbeyek yan li hemû şikbeyan, her heman şikence ne dihatin kirin. Van şikenceyên cihêreng, li şikbeyên dinê jî çêdibûn yan jî çê ne dibûn. Þikenceyên ku min li vir bahskirî, li şikbeyên din jî dihatin kirin. Jiyana li merc û hoyên girtîgehê, pir yan kêm, hema li her derê girtîgehê, weke hev bû.

Girtiyên Zaro

Neha jî ez ê hinek li ser jiyana girtiyên zaro, ku temenê wan li navbera 10 ta 16 salan bû, rawestim.

Şikbeya hejimar 31'ê, şikbeya zaroyan bû. Li ser gotina hevalê I.E. ku li vê şikbeyê dima; ev jiyana li şikbeya zaroyan bû:

Şikencekar li vî şikbeya zaroyan, xwe ji ew azîne û awayên zext û şikenceyên li beşên din ên girtîgehê cudatir dilivandin. Þikencekar ku gava mirovayetî ji her kesî re hatibû belavkirin, par li wan ne ketibû, bi maşe û sîxurên xwe yên bi navê Yilmaz Yalçiner, Ömer Yorulmaz û Mekî Yasikaya (sê keleşên hewayî ku di sala 1980'yî de balafirek Diyarbekr'ê revandibûn), mejiyê van zaroyên bêparastin, bi jahriyek pir cudatir dilewitandin. Winda û înkarkirina kok û binyadê xortan bi wan didan kirin.

Zaroyên ku van kirinên şikenceyî ne dipejirandin, ji hêla van rêbirên hewayî ve, bi awayek herî hişk dihatin cezakirin. Keleşên hewayî, bi ew destûra tam û têkuz, ku ji rêvebirinya girtîgehê wergirtibûn, dibeziyan ser van zarokên bêsewad. Zaroyên ku serî pê ne derdixistin, digotine ji rêvebiriniyê re û hingê gardiyan wan kotek û şikence dikirin. Heger ev jî çi kar li ser zarokan ne kira, hingê wan diavêtin nav şanan.

Xela û birçîbûna ku li tevayiya girtîgehê hebû, li vê şikbeyê jî, bêhtirê xela û birçîbûna li tevayiya girtîgehê, bi destê van keleşan dihate kirin. Xwarin ne didan ji zaroyên ku bi gura keleşan ne dikirin. Ne dihiştin ku ew zaro tiştek ji xwe re ji kantînê bikirin. Ji derveyî vê jî, peyivtina bi van xortên berxwedankar hatibû qedexekirin.

Mîna ku hanîna van sebiyên bêsûc û bêguneh li vî dojehê ne bes bû, di ser de jî, wan li jêr navê perwerdekirinê (!) tabiê wan şikenceyên hizrî û zihnî yên ji berê de kûr û hûr programkirî, dikirin. Heger em vî karê ku navê wî perwerdekirin hatibû danîn, bi risteyek kurt bi nav bikin; ev ne tiştekî din bû ji bilî: nijadperesetî, osmanlicîtî û olperestî.

Heger musulman yan na, diviya ku tevayê zaroyan, rojê pênc caran nimêj bikirana. Li ser zaroyên ne musulman, ên yêzidî û ermen, ev zext û zor bêhtir dihate kirin. Ev zaro, pir î caran hem ji hêla wan keleşan û hem jî ji hêla gardiyanan dihatin kotekkirin û bi zorê, bêyî ku bawerî bi dînê musulmanetiyê bihênin, nivêj bi wan didan kirin. Weke li şikbeyên din, li vê şikbeyê jî, xela, tihnî, şikence, zext û zor hebû. Ava vexwarinê ne didan. Ava ku didan, diviya ji destmêjgirtinê re bihata bi karhanîn, ne ji vexwarinê re.

Her dîsan li vê şikbeya zaroyan, li jêr navê perwerdekirinê (!), zaroyên 14-15 salî, li bin wan merc û doxên kêmbûna xwardemenî û vexwarinê, dema ku germayiya rojê normal li ser 40 kertî bû, di bin wan bar û dijwariyên giran de, ji ber nexweşî, lawazî û biçûkbûna temenî, ji xwe de biçûna jî, dîsan bi darê zorê rojî bi wan didane girtin. Zaro jî, li jêr vê zext û zora bêhempa, pir baş dizanibûn, ku hema ji ber hincetek biçûçik be jî, kelem û belayên mazin dikaribûn bi serê wan de bihata. Di vê rewşa wisan dijwar de, bi rojî diçûn û dihatin dadgehan. Êdî hûn ji xwe re bihizirin bê ev zaroyên beguneh, di bin çi şikenceyan de dihatin hiştin.

Dema ku ev hemû tişt diqewimîn, van keleşan vala ne diman û pêwendiyên xwe bi rêvebiriniyê re xurttir dikirin û ji ber vê yekê jî hatibûn kerta kesên şêwirmend ji şikencekarê Esat Oktay Yildiran re û ji sertîp Alî Osman Aydin re. Van keleşan her dem ji girtiyan re digotin "xayinên niştimanî yên komunîst" û bi vî rengî zext û zordariya herî tund û bi kargêriya rêvebiriyê, li ser girtiyan seferber dikirin. Li ser navê wan bûbûn şikencekar li ser serê van zaroyên girtî.

Keleş, ji bo ku têkevin çavê rêvebiriniya girtîgehê, qiyma xwe tenê bi van kirinan ne dihanîn. Li ser daxwaziya rêvebiriniya girtîgehê, serê beyaniyan saet 04 ta 05 zarokan bi seansa nimêjkirinê ji xew radikirin. Piştî serjimartinê, li dor saet 09'ê ta nîvroyê, li jêr navê perwerdeyî û fêrkariyê, zaroyan dibirin nav wê odeya şikenceyê, ku jê re digotin dersxane ku bi dengê bilind dest bi wê şikenceya strandina 54 lib xoşxanan bikin. Dema xoşxan dihatin xwandin, yên ku şaşiyek herî biçûk jî kiribana, ew ji erdê ve dihatin kaşkirin û kotekkirin. Perwerdekirin bi vê azîneyê berdewam dikir. Di vê heyamê de keleş, zaroyan dikirin dijminê hev û di navbera wan de xerabî peyda dikirin. Wan dixwast ku zaro, sîxuriyê fêr bibin. Kê çi kiriye? Kê derbereyê kê de çi gotiye?

Piştî nîvro jî, dersa wan weke azmûnkariyê berdewam dikir. Diviya ku tevayiya zaroyan ew dersên ku ji wan re hatibûn gotin, bizanibûna. Ji ber ku piraniya van dersan tund û gran bûn, zaroyên reben di binê van dersan de diman û dipelixîn. Ew çend kuruş pereyên ku dêbav gava dihatin serdanê ji zaroyên xwe re dihanîn, ji hêla van keleşan ve dest li ser dihatin danîn. Bi van pereyan; pirtûk, defter, pênûs, reng û hwd dihatin kirîn. Pereyê ku ji ber dima jî, li gora dilê xwe ew xerc dikirin. Her bi vî awayî, çewisandinek aborî jî li ser zaroyan ava dikirin.

Ew rojnameyên ku berdewama van sîstema (!) şikenceyên perwerdekirinê bûn, rojê 20 lib ji wan dihatin kirîn. Van rojnameyên ku dihatin kirîn, ji hêla keleşan ve dihatin kontrolkirin û pir î caran ne dihiştin ku zaro ew bixwînin jî. Þefê mazin Yilmaz Yalçiner van rojnameyan digirt û nivîsên ku mijara wan ramyarî bû, ji nav rojnameyan ew dibirîn. Li ser wêneyên jinan reng dikirin û bi vî rengî sansurê dikirin. Sedema jêkirina nivîsên bi mijara ramyarî," îdeolojiya çewt" nîşan didan. Sedema li ser wêneyên jinan rengkirinê jî, ji ber sedema "xerabbûna rawiştî" nîşan didan. Lê belê rastî ev bû ku van keleşan berî ku ew bi xwe têr li wêneyan temaşe ne kirana, li ser wêneyan reng ne dikirin. Zaroyan wisan xweş û baş (!) perwerde dikirin, ku ji wan re digotin 'ew kesê ku meriv û mermalên wan li vê girtîgehê, li nav şikbeyên din hene, gerek e ku zaro ji wan kesan bêzî û nefretê bikin' û bi vî rengî mejiyê wan dişûştin. Ji ber ku ew munafiq û kafir bûn û qetla wan jî wacib bû. Ew ên ku nimêj ne dikirin, dijmin bûn.

Bi hinceta nimêjkirinê, rojên zivistanê ku serma di bin 20 kertî de bû, bi ava sar destmêja xuslê bi zarokan didane girtinê. Zaroyên ku bi vê ava sar tevayiya laşê xwe dişûştin, nexweş diketin. Ji xwe, ji ber qedexebûna têkilkirina bi kesê nexweş, nexweşiyên wan her ku diçû pêşve diçûn û paşê jî bi tuberkulozê diketin.

Dema dibû êvar, van keleşan diçûn ber televizyonê, ku TV li tevayiya girtîgehê li çi ciyekî dinê tune bû. Rêvebiriya girtîgehê radiyoyek diyarî dabû wan hem jî. Di odeya xwe ya xweser de guh didane radiyoyê û li televizyona xwe temaşe dikirin. Zaroyên li şikbeyên dinê, ne dibû her gav guh bidana radiyoyê, yan jî li televizyonê temaşe bikirana. Bi tenê roja yekşemban, destûr didane zaroyan ku saetek li televizyonê temaşe bikin. Programên ku zaro lê temaşe dikirin, ji hêla keleşan ve dihatin diyarkirin.

Weke li şikbeyên dinê jî diqewimîn, li gor daxwaza dilê rêvebiriyê, dikaribûn rojek biavêjin ser şikbeya zaroyan û cilê wan ji wan bikin û ew bi tena derpî bihêlin. Pişt re ew dikirin bi sê çar qorên di rêzê leşkerî de û li ser fermana komandan, xwandina xoşxanên leşkerî dest pê dikirin. Bi xwandina van xoşxanan, zaro bi hinceta şûştinê dibirin hemamê. Berî ku zaro bêne nav hemamê, sê çar gardiyan bi xortomên ava bi zext di dest wan de, li bendî hatina wan bûn. Dema zaro diketin nav hemamê, hingê hin ji gardiyanan bi ava sar û hin jî ji wan, bi ava germ li ser zaroyan av diweşandin. Dema ku ev dawî dihat, vêca digotine zaroyan ku xwe sabûn bikin. Hîna zaro laşê xwe tam sabûn ne kiribûn, digotine wan yek-du û sê û dema xweşûştinê dawî dihat. Hingê diviya ku zaro zû ji hemamê derkevin. Bahskirina reva wan zaroyên reben ji hemamê, ku hîna sabûn ji ser canên wan ne çû bû, şikenceyek bi serê xwe ye. Gava ku mirov li jêr navê hemamkirinê, ji wê şikencexaneya bi navê hemamê, xwe ta nava şikbeyê ji erdê kaşkirinê, ji xwe navê vê şikenceyê jî qet na yê gotin jî. Li nava şikbeyê jî, bi hinceta serjimartinê, bi saetan zaroyan çîptazî didane rawestandin. Ev hemû şikence, li jêr navê destûr, dîsîplîn û perwerdekirinê, bi serê van zarokên reben dihatin hanîn.

Ez bi van xalên li jorê, li ser rewşa li şikbeya zaroyan rawestiyam. Van şikenceyên li jêr navê jîrkirin û perwerdekirina ku li ser serê van zaroyan dikirin, tam li gora polîtîka girtîgehê dihatin kirin. Em vê yekê jî bi bîr bihênin, ku van şikenceyên ku bi zaroyan dihatin kirin, hem jî, di sala navnetewî ya zaroyên cîhanê de dihatin kirin. Ev sal ji hêla Yekîtiya Milletan ve hatiye pejirandin. Ma ne divê em hingê jîrekiya şikencekaran pîroz bikin - ne wisan?

Ji nav van şikbeyên din dixwazim neha jî li ser rewşa şikbeya jinan rawestim.

Ji bo çêl û bahskirina wan kirêtiyan, ne gerek bû ku mirov li şikbeya jinan bûya. Ji lewre wan zext û zorên, wan mekanîzmên şikenceyan ku li ser peyayan dikirin, her haman tiştî, bi jinan jî dikirin. Her roj û dem, li jêr çavdêriya leşkeran, li ciyê ku jê re dibêjin; ciyê hewagirtinê, xoşxan, rêveçûna leşkerî û bi erdêkaşkirinan, kotek li jinan jî diketin. Van kotekên li jinan diketin, ji şikbeyên li tenişta şikbeya jinan pir bi hêsanî dihatin bihîstin. Di binê koteklêdanê de jî, ji ber jinbûniyê li ber çav digirtin, çêr, sixêf û gotinên kirêt, ku mûyê laşê mirovî radikirin bi hewa de, ji ser serê jinan kêm ne dikirin.

Bi serokatiya efseran, dihavêtine ser şikbeyên jinan û girtiyê jin ji nav ciyên xwe radikirin û leşker di nav ciyên wan de xwe dirazandin. Paşê jî, bi hin gotinên ku ji jinan re digotin, dixwastin ku girtiyê jin hişê xwe winda bikin. Ta girtiyek jin, ji ber van kirinan xwast ku xwe bikuje.

Lêgerîn ji hêla leşkeran ve dihatin kirin. Ez ni karim wan şikenceyên rûhî ku dihatin serê jinan, ji ber kerta bêexlaqiya wan, li vir ji we re biguhêzim.

Ji ber ku ez ni karim bi şêweyekî berfireh rewşa li şikbeya girtiyên jinan bidim xuyakirin, loma ez ê ji devê girtiyê PKK'ê ya ji grûba Xarpêt'ê, ji devê Sakîne Polat'î biguhêzim, ku van gotinên wê ketine di nav protokolên dadgehan jî.

Tevkuştinên Mazin

Piştî bahsa jinavbirinên li gor polîtîka girtîgehê, neha jî ez dixwazim ji we re, hin bûyerên li vê heyamê rûdane û awayê kuştina hin girtiyên, ku di vê heyamê de jiyana xwe ji dest dane, bikim.

Gava min ji we re li beşên jorê bahsa van şikenceyên ku bere-bere xwe gihandin ewca dirindetiyê kir, hingê ev rewş, girtiyên li girtîgehê bêgav kir ku ji xwe re hin rê û çareyan bigerin. Ev lêgerîn, carinan ji hêla kesan û carinan jî, ji hêla grûbên girtiyan xwe nîşan dida. De em neha van yek bi yek çêl bikin.

Gava em li şikbeya 35'ê, ya li bloka çepê, ya li serî bûn, hingê zext û şikence bi şêweyeke herî tund li ser me dibûn.

Van zext û çewisandinên mazin wisan bûbûn, ku êdî ji şikenceya jiberkirina xoşxanan û ji rêveçûnan derketibû. Van şikenceyên tund, berê xwe yekser dabûn hizir û mejiyê mirovê girtî. Girtiyan bêgav dikirin, ku li jêr navê mukurhatina jidil, buxtan û derewan li hev bikin û bi şikencekirinên taybetî ev bi wan didane pejirandin. Her dem li şikbeya ku em tê de bûn, ev şikenceya li rojpergalê bû. Ev zext li ser me hemûyan hebû. Yek ji van kesên nav me, Mazlum DOGAN bû. Li hevberî van hemû şikencekirinên ku her rojên diçû, bêhtir dibûn, ji bo şikandina pêlên van şikenceyên gran, di wê roja pir watedar, li roja 21'ê Adarê sala 1982'yê, şeva Newrozê jiyana xwe bi dawî hanî. Ma Mazlum DOGAN ji bona ku ji ber van şikenceyan bireviya dawî bi jiyana xwe hanî? Bêguman na. Wî riya mirinê da ber xwe, ji ber ku wî pêwîstiya peyama berxwedankirina li hevberî van zext û koledariya ku qadên serdest, çi li hundir û çi jî li derveyî girtîgehê, li ser serê xelkê danî bûn, beyan kir. Mazlum DOGAN bi mirinê jî, li dilê girtiyan tovên mirovayetiyê çand.

Mirina Mazlum DOGAN'î, tirsek mazin firandibû dilê gerînendeyê girtîgehê û jîrik û serkarê wan. Hêrişkariya ji ber tirsê, dozaja şikenceyê, her ku diçû, bêhtir dibû. Lê êdî ev şikence bêkêr bûn.

Piştî protesta 21'ê Adarê, şikencekar vê carê li şikbeya 33'yê ji hêla çar lehangan ve dihatin qahrkirin.

Þeva ku 17'yê adarê girêdida bi 18'yê adarê, li vê şikbeyê FERHAT KURTAY-NECMI ÖNEN-EŞREF ANIK-MAHMUT ZENGIN, bi perçeyên karton û lastîkan, bi rengê plastîk û tînerê, bi werkirina di ser laşê xwe de, mil di mil de û her çar bi hev re, bi li erdê rûniştinê re, ew kifrîta ku jiyana wan bi dawî bihaniya vêxistin. Ew qêrînên ku ji nav alawên bilind ên êgir dihatin, ne qêrînên ji ber êşa laşî bû. Ev hawar û qêrîn, ricimandina şikence, zext, zor û talankirinê bû. Gava ew di nav alawan de dirûşmên Bimrî koledarî - Bijî Serxwebûn! diqêriyan, hingê ew bûbûn dager û sîmbola lehengiyê û serkeftina rûmetê.

Bi kurtî, van mirinan berxwedana li hevberî şikenceyê bû. Ev yek bûbû sedema piştgirî û hevxebatkariya di nav girtiyan de û hêz da girtiyan. Ji ber ku tirsa van lehengan di nîvê dilê kesên şikencekar de danî. Þikencekar jiyanek mirovane ji me re pir didîtin û li ser mirovên me yên ku doza jiyanek mirovane dikirin, bi şikencekirinê tol vedidan. Þikencekar di nav tirs û panîkê de, ketin dû peydakirina azîneyên nû yên şikenceyê.

Van deman, mafê parastina me ji binî ve dihate astengkirin. Ji bo ku em parastinê ne kin, serî li her rê û çareyan didan. Nexwe van zext û şikenceyan li jêr gotinên 'Evna dijminê niştiman û millet in. Em vana perwerde dikin' dihatin veşartin û rûsipîkirin. Lêbelê ev ejderha, li jêr navê "perwerdekirina me girtiyan", her roja ku diçû, can ji me digirt.

Ji ber vê sotina li şikba 33’yê, du roj û du şev, girtiyên vê şikbeyê li ser beton û avê dan razandin û bi berdewamî ew copkirin û ewna bi vî rengî cezakirin. Li dema vê kotekkirinê, girtiyê bi navê Bedrî Tan hat kuştin (20-5-1982), hem jî li ber çavê hemû girtiyan.

Roja 14’yê Tebaxê sala 1983 jî, di dîroka girtîgehê de bû xala nîşangeheke mêjûyî. Li ser vê yekê, bi tengbûna çembera zext û şikenceyan, girtî, tevlî M. Hayrî Durmuş, Kemal Pîr, Akîf Yilmaz, Alî Çîçek, li dadgehê van şikenceyên ku bi me dihatin kirin, wan komployên ku li ser me dihatin sazkirin, bi şêweyekî pir vekirî beyan kirin û bêyî ku merc û şertek diyar bikin, bi dadgehê dan zanîn ku ew ê dest bi rojiya mirinê bikin. Diviya ku grûbek ji girtiyan vê yekê bikira. Çimku li ser şanê van mirovan, erk û berpirsiyariya demokratbûn, mirovbûn û ya herî girîng jî şoreşgerbûn hebû. Va ye ji xwe wan vî barî hilgirtibû ser milan.

Piştî ku girtî ji encumenê dadgehê re dan zanîn, ku êdî ew dest bi rojiya mirine dikin, hingê hin saziyên dewletê û fermandariya reşayi ya artêşa tirkî jî, hay ji vê yekê bûbû. Li şûna ku sedemên çûna ber bi rojiya mirinê, çûna ber bi mirinê ji holê rabikin, li şûna ku lê bigerin ka sedemên vê çûnê çi ne, wan bervaciyê vê kirin. Girtiyên ku dest bi rojiya mirinê kiribûn, dema ji dadgehê vegeriyan girtîgehê, tev hatin kotekkirin. Paşê jî bê nivîn, bê betanî hem jî bê av (hefta pêşiyê ji xwe hîç av ne dan hevalan) hatin hiştin û ew yek bi yek avêtin nav şanan. Rojiya mirinê tirsa dilê şikencekaran bû. Ew kiribûn di nav panîkê de. Ji lewre, çavê her kesî li vê rojiya mirinê bû. Ew çirîska ku Mazlum DOGAN ji nav tariya zindanê vêxist, bû agir û alaw bi canê Çar Lehengan û bi Rojiya Mirinê ya 14'yê Tîrmehê re xwe kire yek û li tevayiya girtîgehê ronahiya hêviyekê dagirt.

Ev ronahiya hêviyê, hêdî hêdî hinekên dilreş jî, ber bi reşbîniyê ve dibir. Hejimara van kesên dilreş pir kêm bû. Hinekên dinê jî ber bi hêrsa mazin ve dibir. Amanca şikenceyên li ser van kesên di rojiya mirine de bûn, ew bû, ku vê çalakiyê bidin şikenandin û pêşî li van çalakiyên ku ji bo rizgarkirina rûmeta mirovayetiyê destpêkiri bûn, bigirin û çi riyek li ber tevgerên bi vî rengî ne hêlin. Lê zext û şikence bi kêr ne dihatin. Di nav vê çalakiyê de, alaya birayetiya gelê tirk û kurd di dest wan de; roja 7ê îlonê; Kemal Pîr û Hayrî Durmuş, roja 12’yê îlonê; Akif Yilmaz û roja 15’yê îlonê jî; Alî Çîçek jiyana xwe ji dest dan. Ewna di kunca herî li serî ya li dilê şervanên rûmeta miroveyetiyê de ciyê xwe girtin. Çimku ewna bi fedakirina canê xwe, di riya jiyaneke mirovane de, fedakariyek ji fedakariyên herî mazin nîşanî me dan.

Mirina van hevalan, dawiya çalakiyê ne hanî. Ji lewra dema çalakî berdewam dikirin, hinek girtiyên din jî têkilê nav çalakiyê bûn û piştgiriya xwe nîşan didan. Gava van mirinan jî çalakiyê ne dan rawestandin, hêvî û armanca şikencekaran şikiya bû êdî. Dawiyê soz dan girtiyan ku 'heger ew dev ji rojiya mirinê berdin, hingê wê dawî bi şikenceyan bihata û asteng li ber mafê parastinê ne hata danîn.' Ev soz ji hêla Serfermanê Artêşê ve hatibû dayin. Li ser vê mijarê binêrin li beyanatên Muzafer Ayata’yî, yên li dadgehan kiriye, ku ew jî yek ji wan kesan e ku ketibû rojiya mirinê. Serferman jî vê beyan kirine. Lê hema piştî ku girtî dev ji çalakiya xwe berdan, serfermanan soza xwe ya dabûn, ji mêj ve bû ku ji bîr ve kiribûn jî. Di serî de, li ser ew ên ku ketibûn rojiya mirinê û paşê jî li ser tevayê girtiyan zext û komplo dîsan li nîgargehê bûn.

Ji bo ew ên ketibûn rojiya mirinê bimirin, her çi pêwîst bû, rêvebirinî bi ser wan de dikir. Wan danî bûn di nav wan şanan de ku hemû camên pencereyî şikandî bûn. Di encamê de, du girtiyên ku pêwîstiya wan bi sexbêriya doktor û nêrînan hebûn, seqet man. Di vê heyamê de, bi dehan kesên din jî li ber pencê mirinê ma bûn. Hingê girtî, hatibûn wê radeyê, ku mirin bi ser serê wan de bihata, dîsan jî, di dadgehan de parastina xwe dikirin. Şikence ne rawesta bû, şax dabû.

Zindana Diyarbekrê bûbû vampîr û ceza li ser cezayê dibirî. Rawestan jê re tune bû. Lê rewş ne weke berê bû. Êdî girtî riya berxwedanê nas kiribûn. Ev zaniyarî her ku diçû xurttir dibû. Kirinên dirindeyî û barbarî berdewam bûn. Girtî li şûna ku her roj di bin gefa mirinê de bijîn, êdî bûbûn bêtirs û ta vexwandin jî li mirinê dikirin. Çi riyek dinê nîn bû. Her wisan, dengê ku ji şikence û dirindetiyê re wê bigota bes e dîsan hat bihîstin.

Çil girtiyên di nav wan şikbeyên li çep û rastê şikbeyên 35 û 36’ê, dest bi rojiya mirinê kiri bûn. Ev çalakî ji hêla girtiyek ji grûba PKKê ya navçeya Ruha û Surûcê, di daniştina dadgeha roja 1’ê îlonê sala 1983’yî de, bi arzûhalek fermî ji dadgehê re hat beyankirin.

Girtî di arzûhala xwe ya fermî de, dabûn diyarkirin ku ew ê çi destûr û şikenceyek ku rûmeta mirovane li ber çav ne gire, ne pejirînin û ji bo vê amancê jî, dest bi rojiya bêsînor a mirinê kiribûn. Ev li girtîgehê bû sedemek ji bo liv û tevgerê. Di encamê de, roja 5’ê îlonê sala 1983’yê, ku em li daniştina dadgehê bûn, piştî serjimartina li serê sibehê, ji bo rakirina zext û şikenceyan, piştgirîkirina vê rojiya mirinê ku destpê kiribû, tevayiya girtîgehê em ji devekî qêriya bûn.

Dema em ji daniştina dadgehê vegeriyan, nêzîkî sê saetan em li devê deriyê girtîgehê bi rawestin dan. Di vê navberê de ew dengên ku me dibihîstin, erd û ezmanan dihejandin: 'Bimrî şikence!', 'Bes e şikence!', 'Rûmeta mirovayetiyê dê şikenceyê bi bin xîne!' û hwd. Van qêrînan, şikencekaran kiribû di nav panîkê de. Hat fêmkirin, ku çekê wan bi paş ve teqiya bû. Dema rêvebirinî ji xwe re digot 'va ye ev kar êdî temam e', van qêrînên bi hêz, planên wan ser û bin kiribû. Ji bilî, bi lîstin û komployên nuh birawestindana vê berxwedanê, çi hizrek dinê ne dikirin.

Carinan li şikbeyan digeriyan û digotine me 'çend mehkûmê li ber darê kindirê serê we dikişînin û we bi kar dihene.' Carinan jî, ji ber cudatiya girtiyan diketin di nav meşqa li dij hev rakirina wan de. Yek jî, ji van kirinên wan kar ne dikir. Girtiyê reben, keys û derfet di wan de ne bû ku li pey cudatiya hizir û fikiran bikevin. Nexwe pirs, pirsek mirovane bû. Ma îro roj, çi wateya cudabûnê hebû? Dema rêvebirinî fêm kir, ku di van karên xwe de ser ne ket û hejimara girtiyên ku diketin di nav rojiya mirinê de çû ser 200 kesî, hingê bere-bere di 28.emîn roja li rojiya mirinê, soz dan ku 'şikence bêne rawestandin'. Di ser de jî, li ser wan daxwaziyên me yên li ser serrastkirina kêmasiyên din ên merc û hoyên jiyanê jî, soz hat dayin. Hingê girtî dawî bi çalakiya xwe hanîn.

Piştî van pêşveçûnan, bere-bere merc û hoyên jiyana me baş dibû. Ew ruyên ku ken ji bîr ve kiribûn, hêdî-hêdî dest bi kenê kiribûn û carinan dikeniyan. Em êdî dikaribûn bi yên dihatin serdanê re bipeyivin. Lê belê hîna meha me hew ne bûbû, ku yên li rêvebiriniya girtîgehê û ew ên ku jîrik û serkarê wan bûn, ji vê rewşa me bêdil bûbûn û di meha çiriya pêşî ya sala 1983’yî de dîsan dest bi xirrînê kirin.

Ev carek din dida xuyakirin, ku ew kesên ku baweriya wan bi rêvebiriniya mirovan ya bi riya şikencekirinê heye, ni kari bûn dev ji şikenceyê berdin. Di çûn û hatina serdanan de, di hewagirtinan de, bi hin lîstinan, girtî dihanîn listinê û dixwastin ku atmosferek tevliheviyê peyda bikin. Girtî carek din bûn qurbana durustbûniya xwe. Piştî derxistina van tevliheviyan, di mêjûya 3’yê çiriya paşî sala 1984’ê de, dîsan hêrişên rêvebiriniyê dest pê kirin.

Roja 3’yê çiriya paşî sala 1984’ê, girtiyên çûbûn dadgehê, di vegerê de di bin hêrişa gardiyanan de man. Piraniya van girtiyan birin di şanan de danîn. Yên mayî jî li şikbeyan bi cih kirin. Her tişt aşkere bû êdî. Şikencekar dîsan li hêviya rojên berê yên bi şikence bûn. Girtî ji ber tedîrgîniya van hêrişên ji nişkê ve hatibûn, ji rêvebiriniya girtîgehê re dabûn xuyakirin ku ewletiya canê wan ne mabû. Ew ê êdî ji vir û pê ve ne derketana hewagirtinê. Rêvebiriniya girtîgehê ne bersivek da ji vê daxuyaniya girtiyan re û şeş roj û şeş şevek jî, ne nan û ne jî xwarinek. Ji ber ku demsal zivistan bû, ev yek rewşa girtiyan bêhtir dijwar dikir. Şikencekarên serbir, li her derê tîm ava kiribûn û li ku derê girtiyek dîtibana, ta ber dara mirinê li wî dixistin û dihanîn dihavêtin nav şikbeyan. Girtîgeh bû bû qada şerî. Girtî ji tirsan ne diçûn dadgehan û ne jî derdiketin serdanan. Têkiliya me ji dunyayê hati bû birîn.

Dema avêtin ser şikbeyên li bloka C'yê, hemû girtî ji devekî dirûşma 'Bimrî şikence!' diqêriyan û dixwastin dengê wan li derveyê girtîgehê bête bihîstin. Şikencekar bi dehan hoparlorên mazin li ser qatî û baniyên girtîgehê bi cih kiribûn. Ji van hoparloran ji sîstemek navendî, xoşxanên lehengiyê (!) lêdidan. Tîmên wan ên taybeti yên li jêr komandoya efseran kar dikirin, bi şîşên destê xwe û bi lengeriyên li ser serên xwe, her dem ji bo şikencekirinê amadeyê avêtina ser şikbeyan bûn, ku destanine nuh ên lehengiyê ji xwe re ava bikin. Ev hoparlor hîna jî li ciyê xwe mane.

Berî ku biavêjine ser şikbeyekê, li dora wî şikbeyê xortomên îtfaiyê dipêçan û paşê jî pencereyên şikbeyê dihatin şikenandin. Ji pencerayan ava bi zext ji devê xortoman li hundur werdikirin. Tîmek dinê jî, ji derî diketin hundur û bi vî rengî bi ser şikbeyê vedigirtin (Ma nexwe ew di karê vegirtina ser erdên hinekan de xwedî pêzanîn bûn). Di dest wan de hesin, şîş û çoyê stûr, diketin ser girtiyan û ta dilê girtiyan ji wan biçûya li wan dixistin. Paşê jî esker bi lingê girtiyan digirtin û ew bêyî agahdarbûna şikbeya li qata jor, yan li qata jêr bihizirin, ji ser pêlikan dikişandin dibirin bloka C'yê ya li qata duduyan - salona sînemayê.

Di salona sînemayê de, li gora kêfa dilê xwe girtiyan kom bi kom dibirin ciyê, ku jê re digotin hemama kevin û li wir, li jêr çavdêriya doktor (!) şikence bi wan dikirin. Ji serokatiya vê operasyonê re, li serdema salên 1981 û 1982'yê, alîkarê serokê ewletiya hundurî, şikencekarê bi navê Esat Oktay Yildiran, sadîstê Alî Osman Aydin, ku pişt re ji wir hat guhestin, hanî bûn. Bi van kirinan dixwastin tirs bifirînin dilê girtiyan û girtî ji hêla psîkolojîyê ve bixînin. Dirindetî derketibû ewcê. Ji bo bi rawestindana van şikenceyan, ji bilî canfîdakirinê, çi tiştekî din di destê wan de tu ne bû.

Li roja 14'yê çiriya pêşîn sala 1984'ê, 10 ji girtiyên şanan li ser hev 28 kes dest bi rojiya mirinê kirin. Lê belê şikencekar ne radiwestiyan. Avêtina ser şikbeyan berdewam bûn û di nav şikbeyan de, li girtiyên li rojiya mirinê dixistin.

Li roja 28'ê çiriya pêşîn sala 1984'ê, girtiyên ku ji şikbeya 24'an derxistibûn û biribûn salona sînemayê, birek ji wan biribûn nav hemama kevin. Necmettin Buyukkaya, yek ji van kesan bû, ku di nav vê grûbê de bûbû goriyê pêşin ê encama van kotek û şikenceyên li vê rojê. Di vê heyamê de, ji bo kêmkirina hejimara miriyan, hin ji brîndaran dibirin nexweşxaneyê. Girtîgeh bûbû gola xwînê, bûbû deryayê ji êgir û alawê.

Dema ku ev diqewimîn, girtiyê bi navê Ahmet Bayik ji bo protestokirina van şikenceyên li me dibûn, bi sûtandina laşê xwe, jiyana xwe bi dawî hanî. Li derveyî vê jî bûyerên xwesûtandinê rû didan.

Dîsan girtiyê bi navê Remzî Ayturk li hember zulm û şikenceyê, xwe bi darvekirinê dawî bi jiyana xwe hanî. Wî di nameya xwe ya ku berî mirina xwe nivîsî bû, digot: 'Ji bo rawestina şikenceyan û ji bo piştgirîkirina ji hevalên xwe re, ez dawî bi jiyana xwe dihênim'. Dadger, li ser mirina Remzî hatibû girtîgehê û cenabê wî bûbû şahidê van bûyerên, ku ji ber şikenceyan rû dabûn. Lê belê dema giliyên li ser vê babetê gihane ber guhê wî, got 'ev ne berpirsiyariya min e' û xwe kir hevbeş û şirîgê van şikenceyan.

Hîna stûyê Remzî Ayturk ji kindirê ne hatibû xwarê, Xwedê giravî dadger ji ber vê bûyerê hatibû serdana girtîgehê. Vê carê jî, girtiyek bi navê Yilmaz Demir li şikbeya 10'ê xwe dar ve kir û xwe xeniqand. Ew jî ji ber heman sedemî, anku ji bo ricimandina şikencê çû mirinê. Dawiya bûyeran ne dihat. Dîsan ji şikbeyên 18 û 19'yê du kes, rehên milê xwe jê kirin û xwîna ji laşê xwe werkirin ser eskerên ku li hevalên wan ên dîl dixistin.

Şikence ne dirawestiyan. Rêbiriniya girtîgehê vê carê jî, li berxwekirina kincên yek tîp ji xwe re dikir hincet, ku van bûyerên bi mirin bide veşartin. Malbatên me yên ku ji bo serdana me hatibûn girtîgehê, li binê dîwaran şevên xwe derbas dikirin û li dijwariyên mazin rast dihatin. Ew qêrîn, hawar û feryad, ne dihiştin ku şêniyên li der û dora girtîgehê şevê ji xwe re xew bikira. Gava girtiyek van kuştin û mirinan bi bîra gerînendeyê girtîgehê dihêne, gerînende heman vê bersivê dide wî: 'Ev şer e. Hingê yên brîndar û yên mirî jî hebin.' De werin ji xwe re guh bidin gotinên van kesên, ku bi navê perwerdekirin û karguzeriya mirovane xwe dilivandin!

Tevlibûna rojiya mirinê berdewam bû. Bûyerên li girtîgehê, xwe digehandin çapemeniya derve radio û TV'yê. Lê belê rêvebirinî hîna hewl dida, ku bi wan pirsên kincê tek tîp, ruyê xwe yê gemar, kirêt û dirinde ji derve re veşêre.

Nexwe em tev ji şikbeyan dibirin û cilê me perçe-perçe dikirin, destên me, ji pişt ve li kelepçeyan dixistin û em li ser betonê didan razandin. Ez jî di nav tevayê van bûyeran de bûm. Dema em ên li şikbeyan tev dibirin salona sînemayê, em li tofana kotekê rast dihatin. Dev û rûyê min di nava xwînê de bû. Dema ez ji ber van derban li erdê diketim, li hêlek, li serê min dixistin û li hêla dinê jî sertîp digote min: 'ma şaredarê kurdan wê biketa di vê rewşê de jî?' û bi ya xwe qerf û henek bi min dikirin. Lê tiştê girîng li nik min rûmeta mirovayetiyê bû. Gava min ji wan re digot ku 'misoger wê tola van şikenceyan bên vedan, ev ji we re na mîne', hingê gardiyanan bi dest nîşan dikirin û digotin; 'van bibin li şanan dahênin ku bila Marksîzm çi ye, ne çi ye ji xwe re bizanin.'

Em hemû brîndar bûn. Em girtin nav korîdora şanan û koteka meydanê li me gişkan kirin. Digotine me ku ji ber van kotekan hûn ê biwerimin û di şanan de bi cih ne bin. Ji hêla dinê jî bi xortomên avê, ava bi zext li me werdikirin. Em di vî rewşî de li salonê hiştin. Me pêwîstiya xwe ya çûna destavê, li bîdonên jêkirî yên naylon bi cih dikir. Çimku kes me ne dibir tûwaletê. Di sermayê zivistanê de em li ser betonê bi razandin didan. Dû re em birin şikbeya 35'ê ya li hember. Ne kêmtir ji 15 yan 20 kesî, em kirin di nav şanên, ku ji bo merivekî bi tenê hati bû ava kirin. Em ji her pêwîstiya jiyanê bêpar bûn. Li wan 80 şanên li her du hêlên girtîgehê, li ser hev bêhtir ji 800 girtî hatibûn dagirtin. Bi azîneyên birçîhiştin, rebenî, bi xortomê şilkirin û şikenceyên hwd, zext û zor berdewam dikirin. Li hember vê jî, hejimara kesên ku ketibûn rojiya mirinê wisan bilind bûbû, ku me jî hejimara rastî ya wan, bi vebirî ne dizanî.

Berdewamkirina rojiya mirinê û bi dawî nehanîna çalakiyê di wê zemanê de, ku ji me re hatibû dayin, bûbû sedema hatina şikenceyên cûrbecûr. Malbatên ku zaroyên wan li rojiya mirinê bûn, dihanîn û bi alîkariya van malbatan dixwastin, ku rojiya mirinê bişkênin. Her çend komplo û lîstin ji xwe re peyda dikirin jî, dîsan ne dikari bûn bi serkevin, da ku rojiya mirinê bi şikandin bidin. Girtiyên Orhan Keskin û Cemal Arat jiyana xwe ji dest dan. Şikence du canên dinê jî birin. Li encama dirêjahiya hevdîtinan, dawî bi çalakiya rojiya mirinê hat.

Ji ber ku li ser ew girtiyên ketibûn rojiya mirinê, çi lênêrîn û sexbêriyek jidil ne dihat kirin, piraniya wan seqet diman. Şikenceyên li roja 3'yê çiriya pêşin gurr bûbûn, di nav du mehan de, li ser hev canê pênc kesan ji me girti çûbûn û bi dehan kes brîndar û seqet mabûn.

Encam

Min li nav rêzên jorê, xwast ku çend ji bûyerên li girtîgehê bihênim pêş çavên we. Divê hûn bizanin ku van bûyerên, ku min li jor nivîsîne, ji beşekî pir biçûk ji bûyerên girtîgehê ne.

Dîsan ez ji destpêka sala 1981'ê ta sala 1985'ê navê wan kesên, ku ji ber van şikenceyan jiyana xwe ji dest dane, rêz dikim. Divê hûn bizanin, ku ev nav, ew nav in ku di bîra min de mane û ne hejimara giştî ne.

Çimku hejimara girtiyên, ku li zindanên 5 no'yê jiyana xwe winda kirin, ne 30-40 kes in. Ev hejimar ji ser 60'î ye jî. Heger ku em hejimara wan kesên seqetmayî ku hejimara wan bi du qatî ne jî, bi bîr bihênin, hingê ez bawer im ku wê berfirehiya vê dirindetiyê pir bi zelalî li ber çavan xuya bike.

KESÊN MIRIN

1 Ali Erek
2 Selahattin kunduz
3 Abdurahman Geçen
4 M-Ali Arslan
5 Önder Demirok
6 Mazlum Dogan
7 Mehmet Akpinar
8 Aziz Özbay
9 Ferhat Kurtay
10 Necmi Önen
11 Mahmut Zengin
12 Esref Anik
13 Kemal Pir
14 Hayri Durmus
15 Akif Yilmaz
16 Ali Çicek
17 Bedri Tan
18 Aziz Büyükertas
19 Mesut Özbeden
20 Ismet Karar
21 Yilmaz Demir
22 Remzi Aytürk
23 Necmetin Büyükkaya
24 Orhan keskin
25 Cemal Arat
26 Cemal Kiliç
27 Hüseyin Yüce
28 Ramazan Yayan
29 Ibis Ural
30 Ali Saribal
31 Kenan Çiftçi
32 Halil Baturalp

Di encamê de divê ez bibêjim, ji roja ku ez hatim girtin, bi taybetî ew sê sal û nîv ên di navbera salên 1980 - 1983'yî de, ez li zindana 5 no'yê ya Diyarbekr'ê şev û roj di bin şikenceyan de hatim hiştin. Di zindanê de, her cûreyên şikenceyê dihatin kirin. Van kirinan ji bîr û hizira mirovane pir dûr in û ta neha jî bi berdewamî dihêne kirin. Min wisan bawerî heye, ku li çi derekî cîhanê şikenceyên wisan demdirêj, wisan kirêt û wisan jî xedar ne hatine dîtin.

Ez 37 meh li şanan mam. Wek girtiyên din ez jî ji her cûre şikenceyan hatim derbaskirin. Min nemafdarî û mirin dîtin. Min dît ku çawan ji ber qêrîna kesên bin şikenceyan, liv û lerz bi dîwarên zindanê diketin. Min wan mirovan dît, ku ji ber van kirinan xwe sûtandin yan jî kindir li dora qiriqa xwe gerandin. Min wan kesana dît, ku ji bo protestokirina şikenceyan, xwe li rojiya mirinê razandin û dawî bi jiyana xwe hanîn. Ez tihn, birçî, bi hawar û feryadan re, li şûn û derekî bûm, ku her cûreyên nexweşiyê li wir peyda dibûn. Li merc û doxên jiyanek herî neyînî jiyam.

Sedema vê dirindetiyê dihat zanîn. Van kirinên han, tev ji bona veşartina rastiyekê, rastiya kurdbûniyê bû. Li gor hiş û mejiyê wan, ev kirina wan ji bo nehiştina me û li zindanê xeniqandina bizava Şoreşger, Demokrat û Welatperwer a milletê me bû.

Serokê zindana 5 no'yê, yê şikencekar Esat Oktay Yildiran her dem dikir qîre qîr û digot 'Em ê we hemûyan bikujin û ji holê rakin. Yên mayî jî em ê li temenê wî/wê yê mayî, wî seqet bihêlin' û ji dilxweşiya xwe zîtikan dida xwe. Bêguman ev ne hizira şikencekar Esêt tenê bû.

Belê mîrzeno belê! Hûn di kar û kerasetên ne mirovane de pir serketî ne. Hûn hostayê şikencê, zilm, nemafdariyê ne.

Dema ku em temaşeyê rojên buhurî dikin, em li kirinên li berxwedanên dema Şêx Seîd, li Gêncê, li Paloyê, li Hênê dinihêrin, em li kirinên we yên dema li berxwedana Sasonê, Agriyê û Dêrsimê temaşe dikin, em dibînin, ku bebikên hê di zikê diya xwe de, çawan bi serê singûyê tifingan têne derxistin û hûr-hûrkirin. Em dibînin, ku we çawan ji serê memikên keçên xort ji xwe re tizbiyan honandiye. Em dibînin ku we çawan andamên mêraniya peyayan di nav keviran de hêraye û we çawan peya xesandine û hwd. Ma ne hûn bûn, ku we van kirinên hovane dikirin? Lê we çi karibûye, ku hûn bi vî gelî bikin? Ma we karîbû, ku dawî bi vî milletî bihênin? Ma li ku derê cihanê hatiye dîtin, ku milletek bi ceza, şikence û tevkuştinan bi dawî hatiye? Çi car şikence û zilm ni kari bûne, ku dawî bi milletan bihênin. Lê dîrok baş pê dizane, ku millet li hevberî her cûre dijwariyê li ber xwe dane û doza xwe bi serfirazî birine ta serî.

Heger zaroyên milletek bikaribin ji bo xwe gihandina amancê, canê xwe gorî bikin, pir diyar re ku hingê çi hêz ni kare têkoşîna vî gelî bide rawestandin. Lê îro em dîl û girtiyê zindanan, dest û ling li qeydê, tiştê ku em bi we bikin nîn e.

Ji ber vê yekê, hûn dikarin me bikujin. Ji hêla fizîkê me ji holê rabikin. Lê ji bîr ve me kin, ku bi mirinan ev doz nayê bi rawestandindan. Nifşên piştî me ew ê vê dozê bi şêweyekî xurttir bidomînin.

Em ji dost û dijminan re dibêjin, ku em di wê biryardariyê de ne, ku em çi car ji wê bîr û baweriyên xwe yên pîroz na vegerin. Em ê van kirinên li ser me bûne, her dem û li her der û ciyan bibêjin. Ta mirovayetî hebe, em ê van kirinan, ji zaroyên, neviyên xwe re çêl bikin û ji bo, ku kes van kirinên li zindanên 5 no'yê ji bîr ve ne kin, em ê hemû navgîn û andaman, ji bo nimûnê; fîlm û teaterê jî bi kar bihênin. Misoger em ê pirsa van kirinên ne mirovane û van kuştinan, di demekê nêzîk de ji we bipirsin. Bila şika tu kesekî ji vê ne be.

Ji ber ku kes ni kare çerxa felekê ya ku ber bi pêş ve dihere bide ber bi paş vegerandin. Ev yek ta neha mişe car hatine destnîşankirin. Temenê min 46 e. Ez bi 33 salan hatim cezakirin. Dibe ku hûn vê cezayê bêhtir jî bikin. Dibe jî ku ez di girtîgehê de bimirim. Bila gelê kurd sax be. Canê min ne girîng e. Yê girîng têkoşîna gelê kurd û ew doza wî ya pîroz e. Di riya vê doza pîroz de, pir kes çûne. Hîna wê pir kesên dinê jî herin. Bila em jî yek ji van kesan bin.

Min wisan bawerî heye, ku mirina her yek ji me, wê bi hezaran kesên dinê bike ser vê riyê û ev doz wê ta serfiraziyê pêl bi pêl mazintir bibe.

Em ji bîra xwe ne kin, ku dîrok her dem yê darvekirî; bi dilovanî û yê bi darve kiriye jî; bi lanet nimandiye. Zaroyên kesê darvekirî di civatê de wê serbilind bigerin û serê zaroyên kesê bi darve kirine jî wê serberjêr be. Em ê çêla van şikenceyên, ku bi me hatine kirin bi serbilindî bahs bikin û bêjîn. Ev zilimkar û şikencekar jî wê her roj bi van xerabiyên xwe bimirin û qahr bibin.

BIJÎ TÊKOŞÎNA GELÊ KURD
BIJÎ BIRAYETIYA GELAN
BIMRÎ FAŞÎZM
BIMRÎ DAGÎRKERÎ

MEHDI ZANA

NAVNÎŞAN:

Diyarbakir 5 nolu Askeri
Ceza ve Tutukevi
D. blok 17. kogus
DIYARBAKIR

----------------------------------------
Wergerandina ji tirkî: Bavê Barzan
----------------------------------------

Yargıtay Ilgili Dairesine Sunulmak Üzere Askeri Yargıtay Başkanlığına - ANKARA

Esas No: 1981/96
Karar No: 1983/811
Adı: M.Mehdi
Soyadı: ZANA
Baba Adı: Hilmi
D.Tarihi-Yeri: 1939- Silvan/Diyarbakır

Konu: Diyarbakır Sıkıyönetim Komutanlığı 1 Nolu Askeri Mahkemesinin 1981/96 Esas, 1983/311 Karar nolu ve 20.10.1983 tarihli gerekçeli kararına karşı savunmamdır.

Diyarbakır Sıkıyönetim 1-Nolu Askeri mahkemesinin 26.10.1983 gün ve sayılı gerekçeli kararı ile hakkımda verilen 24 yıllık cezaya ilişkin savunmam ilişikte sunulmuştur. Gerekenin yapılmasını bilgilerinize arz ederim.

Eki: Yargıtay ilgili dairesine sunulmak üzere Askeri Yargıtay Başkanlığına yazdığım savunmanın nüshası olup 68 (el yazması) sayfadan ibarettir.