Dengbêj

Kürdlerin çok zengin, köklü ve bir okadar da kadim sözlü anlatım geleneği vardır.
Kah dengbej geleneği ile kah çîvanoklar anlatımları eşliğinde bu gelenek devam etmiştir. Ancak Kürdlerin genel anlamda arşiv tutma ve anlatımları matbu hale getirme alışkanlığı olmadığından,
bu renkli kültüre has detaylar başka toplumların edebi hanelerine yazılmış, çarpıtılmış ve zamanla da yok olmaya mahkum kalmışlardır. Baran Zeydanlıoğlu

Nivîskar û dengbêj Ahmedê Mirazî 1899-1961,
(Emekdarêd kultûra me: Ahmedê Mirazî, Rêya Teze, 31-1-1990).

ku li aliyê Dîyadînê tê dunyayê, pêşiyê li Gurcistanê paşê li Ermenîstanê dijî.
Berhemên wî: Zemanê Çûyî û Bîranînêd Min. Di sala 1937an de ji ber sedemên "polîtîk" tê girtin

Elbette çünkü kürdçe'de olan asliyet ve orjinalite türkçe'de yoktur. Çünkü kürdçe KLAMLAR (klam kelimesi kesinlikle arapça değildir) onbinlerce yıllardan süzülerek oluşmuş insan duygu ve düşüncelerine doğrudan hitab eden medeniyetin öz dili ve öz kültürüdür. Bu bakımdan kürd müziği kürdçe bilmeyen insanların da kulağına hoş geliyor ve her kültürden insanların duygularına en etkili bir şekilde hitab ediyor. Kürd müziğinden damıtılarak oluşmuş kürd folklor oyunları da tıpkı kürd müziği gibi seviliyor. Örneğin kürd folklor oyunları 1979 yılında Polonya'nın Krakow şehrinde yapılan bir uluslar arası Folklor Oyunları Yarışması'nda birincililik ödülü almıştı.

Kürd dil araştırmacısı Ali Karduxos'un bu önemli konmuda söylediği son derece açıklayıcı önemli bir bilgi:

''KÜRDÇE "kılam" BİR KAYANIN ALTINDA KAYNAYAN BUZ GİBİ BİR SUYUN KAYNAMA SESİNDEN GELİR. (Kelimenin kökü KL). Yunanca'da KLAMA "ağlamak" demektir. Çünkü annesine seslenmektir. KİLİSE isminin başındaki (KİL-) de aynı köktendir. Horoz kelimesi Kürdçe değildir. Seslenen bir hayvan olduğundan Kürdçe KELEŞER demişiz. Ateşin üstünde kıl-kıl-kıl diye kaynayan suya da (KL) demişiz. "Av dikele" anlamı "su kaynıyor". Yunanlılar da KL kökünü KEL- yapmışlar. Eski Yunanca KELARİZO kaynamak demek. Eski Yunanca "Kelariston idor" kaynayan su demek. Güzel ses için kullanılmış. mesela bülbül ötüyor dediklerininde ÖTMEK kelimesi " kelaidi". Kürdçedeki "dixwîne" kelimesinin karşılığıdır.. Yani Kürdçedeki KILAM ile Yunanca'daki BÜLBÜLÜN ÖTÜŞÜ aynı kökten.''

Ali Karduxos ne güzel açıkladı yine. Onun eski kürdçe ve eski yunanca bilgileri ışığında şimdiye kadar avrupalı hind-avrupa dilbilimcilerinin BİLMEDİĞİ derinleklere iniyoruz. Hind-avrupa dilbilimcilerinin hind-avrupa dillerinin tarihi gelişimi konusundaki bilgileri EKSİKTİR çünkü eski yunancayı biliyorlar ama aralarında kürdçe bilen bir dilbilimci yok! Bu hind-avrupa dillerinin kökenini tanımada büyük bir eksikliktir. Karduxos ise hem eski kürdçe'yi ve hemde eski yunancayı bildiği için şimdiye kadar karanlıkta kalmış hind-avrupa dilinin tarihi gelişimi konusunu tam gün yüzüne çıkarıyor. Hep varolsun!

Dengbêjiya kurda ta ji serdemên herî kevnare ye. Misoger bi deh hezaran sal e ..

The dengbêj are Kurdish storytellers or poets-singers, repositories of the Kurdish traditions and language,
whose repertoire consists of orally handed down songs of historical or epic-legendary events [1] [2].

The figure of the dengbêj is comparable in part to that of the aedi of ancient Greece or that of the Celtic bards.
The dengbêj song is sometimes accompanied by wind instruments such as blur and dudik.
The dengbêj texts were collected between the late nineteenth and early twentieth century
by German-speaking ethnographers Oskar Mann [3] and Albert Socin [4].

_____________________

"Kurdish music". In: Simon Broughton et al (eds), World music, Vol. 1: Africa, Europe and the Middle East, London: Rough Guides, 1999, pp. 378-384 (Google libri), ISBN 1858286352, ISBN 9781858286358

^ Christine Allison, The Yezidi oral tradition in Iraqi Kurdistan, Richmond: Curzon Press, 2001, ad indicem (Google libri), ISBN 0-7007-1397-2, ISBN 9780700713974
^ Oskar Mann, Kurdish-Persian Researches: The Dialects of the Mukri Kurds, Berlin: G. Reimer, 1906-9
^ Eugen Prym e Albert Socin, Kurdish Collections, 2 full., St. Petersburg, 1887-90

to be continued
Ev proje hê nuh dest pê kiriye.
Heger navê we li lîstê nîn be - ji çakiya xwe nivîsa kurtejiyana xwe, her wisan jî
wêneya xwe û wêneyên berhemên xwe yên skannerkirî ji me re bişînin.