ERZEROM
SERHEDA KURDAN
''Kürtleri türkleştirmenin en etkili yolu, türklerle kürtlerin aynı okullarda okutulmasıdır. Diyarbakır, kuvvetli türklük merkezi olmak için tedbirlerimizi kolaylıkla işletebileceğimiz olgunluktadır. Dersim vilâyetinin teşkili ile askerî bir idare kurulması ve Dersim ıslahının programa bağlanması lâzımdır. Erzurum’un içeride kürtlüğe karşı sağlam bir türk merkezi haline getirilmesi gerekli, ki, boşaltılan ermeni köylerine kürtlerin yerleştirilmesinin engellenmesi de ayrıca gereklidir.''
İmza: İsmet İnönü, Kürd Raporu
''Kürdler yaşadıkları bölgenin yerli halkıdır (otokton). İslamiyete geçmelerine rağmen milliyetlerini unutmadılar.
Kürdler yaşadıkları kentlerde nüfusun çoğunluğunu oluşturuyor. Erzurum bölgesinde Rawlinson'un raporuna göre 350.000 kürd yaşıyor.''
V.A Kartsov 1896
''Erzurum’un içeride Kürtlüğe karşı sağlam bir Türk merkezi haline getirilmesi gerekli ki, boşaltılan Ermeni köylerine Kürtlerin yerleştirilmesinin engellenmesi de ayrıca gereklidir.''
İsmet İnönü - Kürt Raporu
Solava Erzeromê
Erzeromê 1897
Erzeromê 1875
''Uzundere''
NEOLİTİK DÖNEMDEN BERİ OLUŞMUŞ VE HALA
ERZEROM BÖLGESİNDE YAŞAYAN KÜRD AŞİRETLERİ
Balyozê Brîtanî yê Erziromê James Brant, di sala 1835î de wiha nivîsiye: "Pirraniya niştecihên Anatoliyaya Navîn Kurd in. Devedorê Qayzeriya (Kayserî),
tevahiya Êlîşarê (Yozxat) û Avdokiyayê (Tokat) Kurd in.
Du caran riya min bi nava wan ket, gelek mêvanperwer bûn".
(Journey Through a Part of Armenia and Asia Minor, in the Year 1835).
(Wêne ji raportên Brant ên sala 1844ê)
1828-1829 Osmanlı-Rus savaşlarında Osmanlı'ya karşı Ruslar'la müttefiklik kuran veya tarafsız kalan Serhad Kürdaşiretleri ve liderleri listesi.
Aleksandr Kleonakovich Ushakov'a ait listede Serhad bölgesi dönemin Osmanlı idari sistemi gereği Van, Muş ve Bazîd Paşalıkları olarak tasnif edilmiştir.
Van Paşalığı'nda
-Heyderan
-Şêxan
-Takorî
-Xalisbegî
-Erdişî
-Êzdî
-Şikeftî
Muş Paşalığı'nda
-Hesenî
-Cibrî
-Êzdî
-Zîlanî
-Sipkî
-Cemman (?)
-Berazî
-Zirkî
ve Bazîd Paşalığı'nda ise
-Êzdî (günümüzde Adiyan aşireti)
aşiretleri görünüyor.
Rus Prens İvan Paşkeviç, Ruslar arasında Kürdistan'ın stratejik önemini ve Kürtlerin müttefikliğini ilk anlayanlardan biriydi ve geliştirdiği stratejiyle Osmanlı-Rus savaşlarında savaşçı Kürdleri karşısına almamak için büyük çabalar sarf etti ve bazı aşiretleri yanına alırken diğerleriyle de çatışmasızlık anlaşması imzaladı. Paşkeviç'in İran'a karşı başarısında Erivan'ın Kürd miri Hüseyin Axayê Zilanî'yi müttefik kılması yatıyordu. Hüseyin Axa'nın kızı İran'ın Erivan serdarıyla evli olmasına rağmen o Rusların yanında yer aldı ve İran'ı Kafkasların dışına sürdüler. Hüseyin Ağa, diğer Kürd aşiretleriyle anlaşmaların da sağlanmasında büyük bir rol oynadı. Fakat Paşkeviç hem İran, hem de Osmanlı'ya karşı yürüyen ordusunun aldığı topraklarda Kürderin de yeterince ilerlemesine ve hakimiyetine izin vermedi. Zira Paşkeviç'in stratejisinde Kürdler "iki düşman arasında gidip gelen" ve bu sebeple ilerde sorun olacak bir halk olarak görülmekteydi. Bu sebeple Müslüman ve Ezdi Kürdlerin büyük desteklerine rağmen Ruslar din faktörünün de etkisiyle Ermenilerle devam etme kararı aldı.
Paşkeviç'in (ki Ruslar Küdler ve Kürdistan meselesinde hala kabaca bu stratejiyi uygulamaktadır) stratejisini ve o dönemdeki faaliyetlerini merak edenler için, pdf'lerini açık kütüphanelerde bulabileceğiniz iki kitabın kapaklarını da görnmektedir
From The Time of Peter The Great
to
The Threaty of Turcoman Chay and Adrianople
1893
"Tekman'ın nüfusu Kürtlerden oluşuyor. Güzel kıyafetli silahlı bir çok Kürt gördüm.
Ülkenin (Kurdistan) her yerinde insanlara köylerinin 'Osmanlı' mülkü olup olmadığını sorduğumda hep Kürt cevabı aldım."
HFB Lynch, 1898
Erzurum, Hasan Kale (''Pasinler'') 1875,
Kürd şehri - işgalci türk devleti'nin planlı tehcirlerine rağmen çoğunluk hala kürd.
Ermeni azınlığı ise türk devleti 1915'te hepsini imha etti.
Keleha Erzerum - Zitadelle Burg Castle, 1840
Erzurum Gravürü, 1683
ERZEROM (ERZURUM) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Avnik: Köprüköy
Azord: Uzundere
Bardîz: Şenkaya
Eşqala Gêğîyê: Aşkale
Éspîr: İspir
Gogsiya Alemdaran: Karayazı
İd: Narman
Karêza Jor: Ilıca
Nûrgâh: Pazaryolu
Oltisi: Oltu
Oxlê: Çat
Pasinan: Pasinler
Qela Tortum: Tortum
Qere Şıvan: Karaçoban
Qotaris: Olur
Tekmana Şeqşeqê: Tekman
Xinus: Hınıs
Xoresan: Horasan
