JAMEEL PASHAS, Mala Cemil Paşa

GEÇEN YÜZYILIN BAŞLARINDA
KÜRD ULUSAL MÜCADELE VE CEMİL PAŞA AİLESİ

I. Dünya Savaşı’nın ardından Hêvi’nin yöneticileri daha da aktifleşir. Kürdtlerin demokratik haklarını kazanmak için uğraşan bu aktivister, bağımsızlıkçı bir perspektifinin savunucusudurlar.

Memduh Selim Wilson Prensiplerine vurgu yapar:

Dünyanın kabul ettiği bu ilerici maddeleri kürdlerin ‘yaşam programı’na aldılar.

Her büyük devlet, özgür olmak ve özgür olarak yükselmek isteyen her ulusa, hak tanımak ve hakla yönetim yapmak iddiasını güden her hükümet ve Osmanlı Hükümeti de, bu prensipleri esas kabul edip açıkladılar.

Her dünya ulusu gibi kürd ulusu da bu haklardan yararlanma sahibidir. O halde öteki ulusların, komşu ve aynı düzeyde olan toplulukların yararlandıkları bir hakkı elde etmeye çalışmak Kürd Ulusu'nun da hakkıydı.

1918 yılının sonunda “Kürdlerin genel çıkarlarının sağlanması ve gelişimlerinin kolaylaştırılması için” İstanbul’da Kürdistan Teali Cemiyeti (KTC) kurudu. Kısa sürede kürtlerin yaşadığı yerlerde cemiyetin toplam 19 şubesi açıldı. En etkin şube Diyarbekir’deydi.

Kürd ulusçularının 1900-1920 döneminde en yoğun çalışmaları bu dernek bünyesi altında yaptıkları söylenebilir. Yörede daha çok Kürd Kulübü ismiyle bilinen Diyarbekir Kürt Teali Cemiyeti’nin (DKTC) başını Cemilpaşazadeler çeker.

Cemiyetin üyeleri arasında din bilginleri, tüccarlar ve şehrin etkili ailelerinden bazılarının üyeleri bulunur. DKTC “Gazî (Çağrı)” adında bir gazete yayınlar. Kasaba ve köylere ‘mürşidler’ gönderir.

Dernek binasında sık sık konferanslar verilir. Kürdçe mevlit okutulur. Derneğin en aktif üyesi olan Ekrem Cemilpaşa ve birkaç arkadaşı, türk yöneticilerinden bir korkularının olmadığını göstermek ve şehir halkına cesaret vermek için bir yıldan uzun bir süre “şal û şapik” denen kürd kıyafetleriyle dolaşırlar. Hatta Ekrem Bey, vali ve askeri komutanlarla bile, üzerinde bu kıyafeti ve kuşağında da tabanca ile hançerini taşıyarak görüşür.

DKTC’nin halkta karşılık bulan faaliyetleri devleti harekete geçirir. Kentteki bazı haşin aileler ile İTC mensupları DKTC’nin karşısında konumlanır.

Qedrî Cemîl Paşa 1891-1973

MÜKÜSLÜ HAMZA

BÜYÜK KÜRD MİLLİYETÇİSİ

1892 yılında Van’ın Müküs (Bahçesaray) ilçesinde dünyaya gelen ve Müküs Beylerinden olan Hamza Bediüzzaman’ın ilk talebelerindendir. Oldukça hareketli ve maceralı bir yaşama sahip olan Hamza, ilginç ve mücadeleci kişiliğiyle ön plana çıkar ve bütün hayatı boyunca aktif bir çalışmanın içerisinde yer alır. Kürdistan Teali Cemiyet’inden Jin dergisine Mem u Zin’den İsrat’ül İcaz Tefsiri’nin yayınlanmasına kadar sayısız hizmette imzası bulunur. Müküs’te bulunan Mir Hesenê Weli Medresesi’nde öğrenimine başlayan Müküslü Hamza, daha sonra Bediüzzaman’ın ilk talebelerinden olur. Said Nursi’nin İşaretü’l İcaz adlı tefsirini yayınlayan Hamza, “Eski Said’in Ehemmiyetli Talebesi Hamza” imzasıyla bu kitaba not düşer. 5 Nisan 1958 yılında Suriye’nin Hesice şehrinde hayata gözlerini yuman Müküslü Hamza Aynı yerde defnedildi. Bu biyografi çalışması, Said Nursi ve Yakın Kürt Tarihi üzerine araştırma yapanlar için, önemli bir kaynak olma özelliğine sahip.

**Kitêba biyografîk ya li ser jiyan, serborî û mucadela Hemzeyê Muksî, ji weşanên Kentê derket. Kitêba bi navê: Eski Said’in Ehemiyetli Talebesi:HAMZA (Şakirdê muhîm yê Seîdê Berê, Hemze.) Ji hêla vekolîner Veysel Aydenîz ve hatiye nivîsandin. Hemzeyê Muksî di demên pêşî de yek ji şakirdên herî muhîm yê Seîdê Nûrsî ye, ku li medresa Horhorê ya li Wanê ders jê girtiye û cara pêşîn tefsîra wî ya bi navê Îşaratul îcaz weşandiye. Jiyana Hemzeyê Muksî ya bi macera û germ di kitêbê de bi berfirehî cih digire. Çend meqaleyên Hemze jî di vê kitêbê de cih digrin. Hemzeyê Muksî di dîroka kurdan ya siyasî û nêz de şexsiyetekî berbiçav û xwedî cihekî grîng e. Ew di xebatên wekî avakirina Kurdistan Tealî Cemiyetî û di avakirina Xoybûnê de jî roleke aktîf dileyize. Di dîroka weşangeriya kurdî de ciheke awarte ji bo Hemze heye. Mem û Zîn li Tirkiyê cara pêşî ji hêla Hemzeyê Muksî ve hatiye weşandin. Wekî din kovara Jînê ya navdar 20 jimarên pêşî di bin îdareya Hemzeyê Muksî de weşiyaye. Wekî ku tête zanîn ev kovar di salên 1918-1919an de 25 jimar weşiyaye.