TEBRİZ KELİMESİNİN ETİMOLOJİSİ

Resimdeki yüzükte görülen sembol, ilk bakışta çift ağızlı bir balta (labrys) gibi görünüyor. Bu sembol, tarih boyunca farklı kültürlerde çeşitli anlamlara sahip olmuştur; Antik Minos uygarlığında bir tanrıçanın gücünü temsil ederken, kürdlere nazaran yeni kavimler olan fars ve türk halk kültürlerinde yönetim ve savaş işareti olarak kabul edilmiştir. Ancak asıl anlamı ve kökeni, daha derin ve kadim bir kürd kozmolojisine dayanmaktadır. Bu bağlamda sembolün anlamını ve kökenini doğru kavrayabilmek çok önemlidir.

"Tvr" kelimesi yeni kürdçe'de "balta" anlamına gelir. Bu kelime, klasik kürdçe'de “teberz” biçiminde kullanılırdı. Zazaca gibi kürdçe'nin lehçelerinde bu eski biçim halen yaşamaktadır: 'tuerzin'. Bu dilsel devamlılık, sembolün kökeninin kadim kürd inanç sistemleri ve kültürel hafızasıyla ilişkisini ortaya koymaktadır. "Teberz" balta anlamına gelir. Çift başlı hali ise, sadece işlevsel değil, aynı zamanda sembolik bir anlamı da içinde barındırır. Bu sembol, kozmik düzenin, iyi ile kötünün, ışık ile karanlığın, yani düalizmin bir göstergesi olarak ezdai (yezidi) kürd inanç sisteminde de önemli yer tutar.

Çift başlı kartal motifi, tarih boyunca birçok halk tarafından kullanılmışsa da, örneğin, mısırlılar ve almanlar, bu motifin kürd siyasi ve kozmik düşüncesinde özel bir yeri vardır. Büyük kürd sultanı Salahaddin Eyyûbî’nin kurduğu Eyyubî İmparatorluğu’nun bayrağında yer alan çift başlı kartal, aynı zamanda çift başlı baltanın soyut bir yansıması olarak da okunabilir. Kartalın iki başı, iyiliği ve kötülüğü, doğu ve batıyı, yukarı ve aşağıyı, madde ile manayı, adalet ile kudreti simgelerken; çift başlı balta da benzer biçimde kozmik ikilik fikrini taşır. Bu semboller, yalnızca askeri ya da devletsel kudreti değil, aynı zamanda ruhani bir otoriteyi de temsil eder.

Tebriz şehrinin adı da kürdçe'deki ''tivr'' kelimesinden gelmektedir. ''Tevr'' (balta), "iz" (yer) köklerinden oluşan "Tevr-iz" ifadesi, zamanla "Tebriz" şekline evrilmiştir. Bu etimolojik yapı, şehrin ismini kadim bir sembolizmin üzerine kurduğunu gösterir. Kürd vatanı Kürdistan'ın doğu cografyasını işgal eden işgalci islamo-faşist İran sınırları içinde kalan bu şehir, tarih boyunca önemli bir kürd kültürel ve siyasi merkezi olmuştur. Tebriz, sadece coğrafi bir yer değil, aynı zamanda bir zihinsel haritanın parçasıdır. Bu zihinsel harita, Taberistan gibi daha geniş coğrafi alanlara da yayılır; bu bölge adını yine aynı kökten almıştır.

Bu sembol sadece kürd tarihinde değil, bölgenin tamamında sembolik ve politik anlamlar taşımaktadır. Ancak en derin ve özgün kökeni, kürd halkının kadim kozmolojisinde, dilinde ve tarihsel hafızasında yatmaktadır. Bugün bu yüzükte görülen bu çift başlı balta figürü, modern bir aksesuar gibi dursa da, aslında binlerce yıllık bir düşünce sisteminin ve kimlik bilincinin taşınmasıdır. Dolayısıyla bu sembolü doğru biçimde kavramak, yalnızca bir takıya bakmakla kalmayıp, bir halkın kolektif hafızasına ve tarihsel varoluş biçimine derinlemesine nüfuz etmeyi gerektirir.

Kürd Şehri Tebriz, Ortaçağda ''Cordina'', yani kürdlerin şehri olarak tanımlanır:

Yüzük, Stockholm’deki Kürd sürgün müzesi'nde yer alan zengin kürd kültür tarihi objeleri koleksiyonunda bulunmaktadır.