KAYBEDİLMİŞ TARİHİ KÜRD ŞEHİRLERİ

Şiraz şehri Zend Kürd Devlet'inin (1750-1794) başkentiydi.

Etnik Kürdistan, bugün kendisini Kürt olarak tanımlayan toplulukların topluca bulundukları alana verilen isimdir ve bu sınırlar gittikçe küçülmektedir. Günümüzde Kürtlerin bir devleti olmadığı için, Kürdistan, Kürtlerin etnik çoğunluk oluşturdukları alanlar olarak tanımlanır.

Kürtler; doğuda Farslar, batıda Türkler ve güneyde Araplar olmak üzere Ortadoğu’nun diğer üç büyük etnik yapısıyla komşudurlar. Öte yandan kuzeyde Ermeniler ve Gürcüler, kuzeybatıda Azeriler ile birlikte Talışlar ve Gilanlar, kuzeybatıda Lazlar ve güneybatının bir kısmında Türkmenler, güneydoğuda ise Kaşkai gibi irili ufaklı birçok halk ile yan yana yaşamaktadırlar.

Kürdistan etnik coğrafyası giderek küçülmektedir. Son bin yıl içinde, Hamedan’ın güneyinden başlayarak İsfahan ve Şirazı’ı da içine alan ve Hürmüz Körfezi’ne kadar olan kısım ve Elbruz'dan Dağıstan'a kadar olan kısım kalıcı olarak kaybedilmiştir. Lübnan Dağları’nı da içine alan ve Suriye Çölleri’nin kuzeyinde kalan alanlar kalıcı olarak kaybedilmiş ve Kürt etnik sınırı Suriye-Türkiye sınırı yakınına kadar geri çekilmiştir. Berazi ve Milli Kürtleri’nin en az yarısı Suriye’de Araplaşma eğilimine girmişlerdir ve Şam’a kadar uzanan bir Kürt kolu yok olmuştur. Kürt Dağları / Çiyayê Kurmênc tarafında Afrin’in işgaliyle birlikte bu tehlike daha da büyümüştür. Yine son bin yılda Bizans-İslam çekişmesi sebebiyle M.Ö 16. yüzyıldan beri Kürtlerin ikincil bir yurdu olan Kızılırmak Havzası / Anadolu’nun doğusu kaybedilmiş ve bu sınır neredeyse Fırat’a kadar gerilemiştir. Arada Konya-Ankara-Kırşehir-Yozgat-Tokat beşgeninde Kürt öbekleri kalmıştır. Urartular döneminden beri Kürt varlığını bildiğimiz Kuzey Karadeniz ve Pontus’taki Kürt etkinliği tamamen sonlanmıştır. Roma’nın bölgeyi istilası bu bölgelerdeki Kürt varlığını tüketmiştir. Karadeniz Kürtleri, örneğin Hemşinler büyük oranda Ermenileşmiştir. En az 8 bin yıldan bu yana Kafkasya’da bulunan Kürt varlığı, 9. yüzyıldan itibaren doruğa çıkmıştır ve önce Rusların 18. Yüzyılda bölgeye akınlarıyla kırılmış, 20 yüzyılın başındaki etnik kıyımlardan sonra da kırıma uğratılmıştır. 1990’dan itibaren Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan’daki Kürt varlığı sonlandırılmıştır. Ermenistan’daki Ezidi Kürtler yerlerini korurken Müslüman Kürtler, Azerbaycan’a göç etmiş ve burada yeni Azeri kimliği içinde asimile olmuşlardır. 25.000 dolayında Kürt toplu olarak Ukrayna’ya göç etmiş ve Xarkov’a yerleşmiştir; Ukrayna-Rusya savaşı ile birlikte bunlar tümden dağılmışlardır. Xoy Hanlığı olarak bilinen Dumbeli Kürt Mirliği’nin 19. yüzyıldaki çöküşü ile birlikte o zamanlar Tebriz’de bulunan Kürt etnik sınırı Urmiye Gölü’nün güneyine kadar çekilmiştir.

Kürt etnik nüfusu Kürdistan’ın dışında Anadolu’da bir öbek ve Horasan’da bir öbek olarak bulunmaktadır. Bunun dışında Türkiye’nin batısındaki birçok ilde Kürt nüfusu %10 ve üstünde seyretmektedir. Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan, Hindistan, Arap Irak’ı, Lübnan, Beyrut, Mısır ve Doğu Türkistan’da Kürt toplulukları vardır.

Kürt etnisitesinin yaşam alanlarının en çarpıcı jeofizik özelliği dağlık oluşudur. Esas olarak Coğrafik Kürdistan, Zagros dağlarının orta ve kuzey kısmı, Toros ve Pontus dağlarının üçte ikilik doğu bölümü ile Amanos Dağları’nın kuzey kesimlerini kapsar. Anadolu Kürtleri, Toros ve Pontus dağlarının yamaçlarını mesken tutmuşlardır. Horasan’daki Kürtler, Elbruz Dağları’nın doğu kanadı olan Rewend dağlık bölgesini tercih etmişlerdir. Kazakistan'a sürgün edilen Kürtler ovalarda yaşayamamış, defalarca dağlık alanlarda yaşamak için başvuruda bulunmuşlardır.

06/2023

İbrahim Halil Baran